(Эбзеланы Шахарбийни 105-джыллыгъына)

Эбзеланы Кёккёзню джашы Шахарбий бизни тин байлыгъыбызны къайсы санагъатына да тыйыншлы юлюш къошханды. Юлюш къошхан бла къалмай, аланы талайыны тамалын да салгъанды. Ол джыллада пьесала джазгъанла болсала да, къуру Шахарбийни «Огъурлу» пьесасыды бюгюн да магъанасын тас этмей тургъан. Алайды да, биринчи драматург дерге эркинлигибиз барды. Аны салгъан да, баш ролну ойнаб къараучуланы сейирсиндирген да кеси болгъаны себебли,  биринчи режиссёр, актёр десек да джангыллыкъ тюлбюз. Къарачайда биринчи ансамблни да ол къурагъанды. Музыкант, композитор, миллет тепсеуню, истемени устасы, хореограф, поэт, суратчы… Былагъа энтда талай затны къошаргъа боллукъду. Акъыл-балыкъ бола башлагъанындан тебреб, керти дуниягъа кетгинчи джашауу, иши да, ёмюрлени узагъына миллетни къанаты болуб келген джарыкълыкъ-маданият бла байламлы болгъанды, аны магъанасын хар кимге да ангылатыргъа, ёсдюрюрге, сакъларгъа кюрешгенди.

Басмада джууаблы къуллукъчу болуб Тохчукъланы Топайны джашы Хусейден кёб ишлеген хазна болмаз Къарачайда.

Творчество джолун ол "Таулу джарлыла" деген газетде башлагъанды. Ары дери уа, ол заманнга кёре иги билим алгъан эди. Нарсанада ингирги школда окъугъанындан сора область совпартшколада билимин ёсдюреди. Аны ызы бла, 1930-чу - 1934-чю джыллада, Ростов шахарда политехникумда басма ишледен усталыкъ алады. Газетде ишлей тургъанлай, ол шахарда КОМВУЗ-гъа заочно окъургъа киреди. Бир бёлек заманны партияны обкому бла китаб басмада къуллукъ этгенин айтмасакъ, Уллу Ата джурт къазауатны аллы джыллада, къазауатны кёзюуюнде да бир джылдан артыкъны "Къызыл Къарачай" газетде алгъы бурун редакторну заместители, артда газетни редактору болуб турады. 1942-чи джылны аягъы сюремде джаула бла сермеширге кетеди. Анда да аскер газетге редактор этедиле. Ол къуллукъну да сый бла баджарады, уллу сермешлеге да къошулады, солдатланы арасында ангылатыу ишле да бардырады. 1944-чю джыл, къарачайлыла болгъанлары ючюн бизни джашланы хазна къалмай барын да къазауат баргъан джерледен къоратадыла. Тохчукъ улу да аланы бири болады.

Джюрек къыллары ашхылыкъгъа, шохлукъгъа джырлагъан, чемер къоллу, чомарт кёллю адамла халкъны арасында хар заманда да бола келгендиле. Ала, айланнган, джюрюген джерлеринде насыб кюнню джылыуун тийдире, миллетни джумушун этиб джашагъандыла. Мен хапарын айтыргъа излеген Чанкаланы Аскерни джашы Расул аллай усталаны бириди.

Расул 1976-чы джыл февралны 14-де Дружба элде кеси къыйыны бла джашагъан, халкъны ашхы адетлерин, адебни-намысны  багъалатхан къарачай юйдегиде туугъанды. 1993-чю джыл орта школну джетишимли бошаб, билимин андан ары ёсдюре, Къарачай-Черкес кърал технология академиягъа кириб 1998-чи джыл тауусханды. Кёб тюрлю ишледе уруна келгенди. Расул 2014-чю джылдан бери «Диалог-финанс» деген коллектор агентствону баш директору къуллукъну толтурады.

Россия Федерацияны махтаулу артисти, фахмулу джырчы эмда композитор Къочхарланы Хусейни джашы Марат Къарачай-Черкес Республиканы музыка культурасын тыйыншлы дараджагъа чыгъаргъан онглу адамланы бириди.
Халкъ сюйген белгили композиторну творчество джолу тынч болмагъанды. Ол кёзюуде халкъыбызны музыка искусствосу профессионал дараджагъа джангы чыгъа башлагъанды. Биринчи болгъан не тюрлю санагъатда да бек джууаблыды. Къочхар улу халкъыбызны джыр хазнасын ёсдюрюрге кесини джашауун саудан бергенди, аны бла бу искусствода сыйлы орун да алгъанды.

Къочхарланы Марат 1935-чи джыл майны 1-де Микоян-Шахарда (бусагъатда Къарачай шахар) туугъанды. «Аллах берсе, эки къолу бла береди» дегенлей, Маратны юсюнде кёб ашхы шарты болгъанды – ол субай санлы, кимни да кёзю илинирча джаш болгъаны бла бирге, ариу да джырлаб, сабийлей огъуна белгили болуб башлагъанды. Маратны профессионал музыка билим алыргъа мадары болмагъанды – аны сабийлиги, джашлыгъы да сюргюнде ётгендиле. Халкъыбызны бай джыр хазнасын ол джюреги бла ангылагъанды, аны бла таймаздан хайырланнганлай да тургъанды. Къарачайны бурунладан келген ариу адетлерин сыйлагъанды. Халкъ джырланы сюйюб джырлагъанды. Аланы юслери бла миллетни ашхы затларындан хапарлы болгъанды.

Алийланы Чорнаны джашы Солтан «Къарачайны джангыргъан кюню» деб, орузламагъа джазылыб, республиканы кърал байрамыча белгиленнген кюн туугъанды. Сагъыш этсенг, Солтан ол къууанчны келтирирге уллу юлюш къошарыкъ къауумну бири болур ючюн джаратылгъанды, дерчады. Алай эсе уа аны аты тарихде, къадамача, ишленнген эсгертмеден да кёб джашарыгъына ишек джокъду.
   Солтан 1940-чы джыл Элкъушда школну махтау грамота бла бошаб, Микоян-Шахарда педрабфакга окъургъа киреди. Къазауат башланырны аллы бла Гитче Къарачай районнга  къайтады. Колхозда учётчик, налог агент, связны бёлюмюню тамадасы, Элкъуш эл Советни секретары къуллукълада ишлейди. Андан сора аны Советге председателге сайлайдыла. Кесине да 17 джыл болгъан эди. Саулай Къарачайда аллай джууаблы къуллукъгъа тюшген эм джаш адам болады. 1943-чю джылны ал айларында «Колхозник Карачая» деб, авиаэскадрилья къурарча бир ачха джыйыуну хакъындан башламны да биринчи ол баямлайды. Партияны райкому аны къабыл этиб, февралны 5-де бегим алады. Солтан кеси 200 минг сомну джыйыб береди.