Балдыргъан ариу ийисли, мийиклиги 2 метрге джетген 2-4-джыллыкъ ёсюмдю. Баш тамыры базыкъды, къысхады, турма тюрюслюдю.
Аны сууу акъсылдым-сары бетлиди, сютге да ушайды. Баш тамырыны эни 5 сантиметрге джетеди, тюз энгишге ёсген кёб ууакъ тюб тамырлары болады.
Баш тамырындан саптагъай тюз ёрге кёлтюрюледи, тышы ингичге баразалыды, джаланды, ичи къууушду, чапыракълары джаландыла, бек уллуладыла, узунлукълары 80 сантиметрге дери джетеди. Къыйырлары мычхыны ауузуна ушашдыла, джитиледиле, ууакъ тишлидиле. Чапыракъла кёзюулю ёседиле, къанатлыланы тюклерине ушашдыла.

Тюб чапыракъла, чапыракъ саблада ёседиле, къууушлудула. Гоккалары ууакъдыла, кеслери да алай къарамлы тюлдюле, акъсылдым-джашил бетлидиле, саптагъайны башындадыла. Гюллери гокка саптагъайны учунда джоппу джыйылыбдыла. Кюнлюкге ушашдыла.  Гюл саптагъай да, гюлле да ууакъ тюкчюкле бла джабылыбдыла.
Урлугъу гаккы тюрюслюдю, июнь-июль айлада чагъады, урлугъу июлну аягъында, августда бишеди. Балдыргъан ёзен суу джагъалада, булакъ тёгерекледе, батмакъ джанлада, мырды джерде, кёкенле арасында ёседи. Кёб болмайды, аз тюбейди. Дарманнга баш тамырын, тюб тамырын эмда балдыргъан джангы чакъгъан кёзюуюндеги хансын хайырландырадыла. Хансы джангы чакъгъан кёзюуюнде, урлугъу иги бишгенден сора кебдирилиб джыйыладыла. Бир джыл болгъан балдыргъанны баш тамыры бла тюб тамырын сентябрь-октябрь айлада, экинчи джылында да джетекле бек ёсгюнчю, апрель айда кюрек бла къазыб алыб, топурагъындан тазалаб, хансын кесиб алыб, атыб, сууукъ суу бла джуууб, ачыкъ хауада, чардакъда неда 40-50 градус иссилиги болгъан ыхтауда кебдириледи.
Балдыргъанны баш тамыры, тюб тамыры, джангы ёсюб иги сууланнган саптагъайы кёб тюрлю ауруулагъа иги себеб боладыла, кёб аурууланы тереннге иймей бир халда тутадыла. Сийдириучюдю, терлетиучюдю (тер безлени ишлетеди), джебегине татыгъан, джетген адамланы джюреклерине сабырлыкъ салады, аурууун сындырады, хыппырыкъ атдырады, ёпкени, баш ёпкени тазалайды, ичегилени тюз ишлетеди, ётню да бауурдан, ёт къууугъундан иги чыгъарады, ашхын тюбюндеги безни, ашхынны ичиндеги безлени кереклисича ишлетеди, ашха ачады. Балдыргъанны къоркъмайын хайырландырыгъыз, уулу тюлдю.
Этеригиз а былайды: баш эмда тюб тамырларындан 30 граммны алыб, 400 миллилитр сууу болгъан къанджал сауутха атыб, башын джабыб, аны уллу, ичинде къайнай тургъан сууу болгъан сауутха салыб, 30 такъыйкъаны сериуюн отну юсюнде къайнатмайын тутуб, алыб, сюзюб 400 миллилитрге джетмегенин да къайнагъан суу къуюб джетдириб, 50 миллиграммдан кюнюне юч кере ичигиз иссилей.

 
{jcomments}