Кечирек болса да, джамагъат ол ишни къолгъа алды. Хар элде къазауатха кетгенлени атларын, тукъумларын да джазыб, эсгертмеле салыб башлады.
Гитче Къарачай районда бюгюнлюкде талай элде эсгертмеле сюеледиле. Мындан алда уа Ючкекенде да къазауатха кетгенлеге аталыб бир эсгертме салынды. Аны ачарны аллы бла уа Гитче Къарачай районну администрациясыны аллында джыйылыб тургъан джамагъат, гокка хансланы да алыб, Ючкекенде Уллу Ата джурт къазауатда джан бергенлеге аталыб салыннган эсгертмеге барыб, алайда митинг этди.
Сёз Гитче Къарачай районну Советини башчысы Борлакъланы Исламгъа берилгенинде, ол былай айтды:
- Джыл сайын Уллу Хорламгъа аталгъан митингни районну джамагъаты былайда этиученди. Бюгюн да, барыбыз да, мыдах бола, былайгъа келгенбиз. Фронтдан къайтмай къалгъанланы эсибизге тюшюре, алагъа сый-махтау беребиз. Къайтханланы асламысы, джаралы болуб джыйылгъан эдиле юйлерине. Юйлерине дегеним терс болур. Къарачай миллетни кърал 1943-чю джыл абыстолну (ноябрны) 2-де зор бла Джуртундан Орта Азия бла Къазахстаннга кёчюрюб ийген эди. Фронтдан къайтханла, туугъан джуртларына тюл, Орта Азия бла Къазахстанда джууукълары тюшген эллеге баргъан эдиле.
Фашист джыртхычладан Джуртларын азатлар ючюн, ала да, башха миллетлени уланларыча, джанларын-къанларын аямай сермешген эдиле. Кёб уланыбыз кърал саугъалагъа тыйыншлы болгъан эди. Бир къауумларыбыз а «Совет Союзну Джигити» деген атха да тыйыншлы болгъан эди. Кёчгюнчю халкъны уланлары болгъанлары ючюн алагъа сыйлы саугъаны заманында бермей къойгъан эди кърал. Совет Союз чачылыб, тюзлюк кесини орнун алгъанында тогъуз адамыбызгъа, Совет Союзну Джигити тюл, «Эресей Федерацияны Джигити» деген атны атагъан эди. Бу сыйлы ат, аталыргъа керек болуб алай а, аталмагъан уланыбыз кёбдю. Бара баргъан заманда ала да тыйыншлы саугъаларын алырла.
Бюгюн а 1941-чи джыл фронтха кетиб, душман бла сермешгенлеге, джанларын бергенлеге, джуртларына сау-эсен къайтханлагъа да сый-махтау берирге, аланы эсге тюшюрюрге джыйылгъанбыз. Биз аланы унутмагъанча, бир-бирин ауушдуруб келген джаш тёлюбюз да унутурукъ тюлдю. Нек десегиз, ала бизни ючюн, келир заман ючюн джанларын бергендиле. Сый-махтау болсун алагъа!..
Митингде башхала да сёлешдиле. Бары да 1941-чи джыл Гитче Къарачай райондан фронтха кетиб, душман аскерчиле бла сермеше, джанларын бергенлени эслерине тюшюрюб, алагъа сый-махтау бердиле…
Ючкекен элни администрациясыны къатында салыннган эсгертмени узунлугъу 19 метр, мийиклиги уа 6 метрди. Районда мунуча уллу эсгертме джокъду. Кеси да ариу этилгенди. 692 адамны аты, тукъуму, атасыны аты джазылыбды. Ючкекенден фронтха аллай бир адам кетгенди. Ма ол сандан 351 адам ызына къайтмагъанды.
Райондан 89 юйдеги экишер, 36 юйдеги ючюшер, 13 юйдеги тёртюшер, 5 юйдеги бешишер, Ёзденланы Абулкерим бла Ижаланы Умар алтышар уланларын ашыргъан эдиле фронтха. Умарны алты джашы да фронтдан къайтмай къалгъан эдиле.
Эсгертмени ачылыууна аталгъан митингге фронтха кетгенлени джууукълары да келген эдиле. Бютеулей да 2000-ден аслам адам бар эди.
Митингде кёбле сёлешдиле. Ючкекен элни администрациясыны башчысы Семенланы Анзор былай айтды:
- 1941-чи джыл Ючкекенден фронтха кетгенлеге атаб эсгертме эртде салыныргъа керек эди. Ачхабыз болмагъаны амалтын заманында салалмадыкъ. Сау болсунла, бир къауум табышлылыкъ ишле бла кюрешгенле, ала ачха джаны бла уллу болушлукъ этдиле. Джамагъат кеси да кери къалмады. Хар ким къарыуундан келгенича болушлукъ этди. Ачха къоллу болгъаныкъда, эсгертме салыуну къолгъа алдыкъ. Скульптор, суратчы Хабичланы Магомет, кече-кюн да ишлей, эсгертмени къысха заманны ичине хазыр этди.
Сёз Гитче Къарачай районну Уллу Ата джурт къазауатны эмда урунууну ветеранларыны советини председатели Ёзденланы Ибрагимни джашы Борисбийге берилгенинде:
- Ючкекен элде 1941-чи джыл фронтха 700 чакълы бир адам кетген эди фашистле бла сермеширге. Аланы эки этиб бири юйлерине къайтмай къалдыла. Аланы бир къауумлары уа уллу кърал саугъалагъа тыйыншлы болгъан эдиле. Сёз ючюн, Ижаланы Махайны джашы Абдул «Совет Союзну Джигити» деген атха теджелген эди. Кёчгюнчюлюкню сынагъан халкъны уланыды деб, ол сыйлы атны анга бермей къойгъан эдиле. Арадан 50 джыл ётюб бердиле «Эресей Федерацияны Джигити» деген атны. Кеси сау заманда берилсе саугъа, уруш джоллада кёб къыйынлыкъ кёрген адам, аланы унутуб, джюреги къууанныкъ эди. Ёзденланы Зулдайны джашы Сапир, Байчораланы Магометни джашы Даут, Байкъулланы Илиясны джашы Хамид, Борлакъланы Абдулланы джашы Салис, Дудаланы Хаджибекирни джашы Шоллай, Ёзденланы Абулкеримни джашы Мыртаз, Хубийланы Чуердинни джашы Муссабий, Аджиланы Харунну джашы Рамазан, Къобаланы Кърымны джашы Ниязбий дагъыда башхала уллу джигитлик танытхан эдиле фашистле бла сермешиуледе. Была да кёб кърал саугъаланы алгъан эдиле, - деди Ёзден улу.
КъЧР-ни Правительствосуну Председателини заместители Суюнов Джанибек да сёлешди митингде. Ол Ючкекенде Уллу Ата джурт къазауатха кетгенлеге салыннган эсгертмеге уллу магъана берди.
Гитче Къарачай районда бюгюнлюкде талай элде эсгертмеле сюеледиле. Мындан алда уа Ючкекенде да къазауатха кетгенлеге аталыб бир эсгертме салынды. Аны ачарны аллы бла уа Гитче Къарачай районну администрациясыны аллында джыйылыб тургъан джамагъат, гокка хансланы да алыб, Ючкекенде Уллу Ата джурт къазауатда джан бергенлеге аталыб салыннган эсгертмеге барыб, алайда митинг этди.
Сёз Гитче Къарачай районну Советини башчысы Борлакъланы Исламгъа берилгенинде, ол былай айтды:
- Джыл сайын Уллу Хорламгъа аталгъан митингни районну джамагъаты былайда этиученди. Бюгюн да, барыбыз да, мыдах бола, былайгъа келгенбиз. Фронтдан къайтмай къалгъанланы эсибизге тюшюре, алагъа сый-махтау беребиз. Къайтханланы асламысы, джаралы болуб джыйылгъан эдиле юйлерине. Юйлерине дегеним терс болур. Къарачай миллетни кърал 1943-чю джыл абыстолну (ноябрны) 2-де зор бла Джуртундан Орта Азия бла Къазахстаннга кёчюрюб ийген эди. Фронтдан къайтханла, туугъан джуртларына тюл, Орта Азия бла Къазахстанда джууукълары тюшген эллеге баргъан эдиле.
Фашист джыртхычладан Джуртларын азатлар ючюн, ала да, башха миллетлени уланларыча, джанларын-къанларын аямай сермешген эдиле. Кёб уланыбыз кърал саугъалагъа тыйыншлы болгъан эди. Бир къауумларыбыз а «Совет Союзну Джигити» деген атха да тыйыншлы болгъан эди. Кёчгюнчю халкъны уланлары болгъанлары ючюн алагъа сыйлы саугъаны заманында бермей къойгъан эди кърал. Совет Союз чачылыб, тюзлюк кесини орнун алгъанында тогъуз адамыбызгъа, Совет Союзну Джигити тюл, «Эресей Федерацияны Джигити» деген атны атагъан эди. Бу сыйлы ат, аталыргъа керек болуб алай а, аталмагъан уланыбыз кёбдю. Бара баргъан заманда ала да тыйыншлы саугъаларын алырла.
Бюгюн а 1941-чи джыл фронтха кетиб, душман бла сермешгенлеге, джанларын бергенлеге, джуртларына сау-эсен къайтханлагъа да сый-махтау берирге, аланы эсге тюшюрюрге джыйылгъанбыз. Биз аланы унутмагъанча, бир-бирин ауушдуруб келген джаш тёлюбюз да унутурукъ тюлдю. Нек десегиз, ала бизни ючюн, келир заман ючюн джанларын бергендиле. Сый-махтау болсун алагъа!..
Митингде башхала да сёлешдиле. Бары да 1941-чи джыл Гитче Къарачай райондан фронтха кетиб, душман аскерчиле бла сермеше, джанларын бергенлени эслерине тюшюрюб, алагъа сый-махтау бердиле…
Ючкекен элни администрациясыны къатында салыннган эсгертмени узунлугъу 19 метр, мийиклиги уа 6 метрди. Районда мунуча уллу эсгертме джокъду. Кеси да ариу этилгенди. 692 адамны аты, тукъуму, атасыны аты джазылыбды. Ючкекенден фронтха аллай бир адам кетгенди. Ма ол сандан 351 адам ызына къайтмагъанды.
Райондан 89 юйдеги экишер, 36 юйдеги ючюшер, 13 юйдеги тёртюшер, 5 юйдеги бешишер, Ёзденланы Абулкерим бла Ижаланы Умар алтышар уланларын ашыргъан эдиле фронтха. Умарны алты джашы да фронтдан къайтмай къалгъан эдиле.
Эсгертмени ачылыууна аталгъан митингге фронтха кетгенлени джууукълары да келген эдиле. Бютеулей да 2000-ден аслам адам бар эди.
Митингде кёбле сёлешдиле. Ючкекен элни администрациясыны башчысы Семенланы Анзор былай айтды:
- 1941-чи джыл Ючкекенден фронтха кетгенлеге атаб эсгертме эртде салыныргъа керек эди. Ачхабыз болмагъаны амалтын заманында салалмадыкъ. Сау болсунла, бир къауум табышлылыкъ ишле бла кюрешгенле, ала ачха джаны бла уллу болушлукъ этдиле. Джамагъат кеси да кери къалмады. Хар ким къарыуундан келгенича болушлукъ этди. Ачха къоллу болгъаныкъда, эсгертме салыуну къолгъа алдыкъ. Скульптор, суратчы Хабичланы Магомет, кече-кюн да ишлей, эсгертмени къысха заманны ичине хазыр этди.
Сёз Гитче Къарачай районну Уллу Ата джурт къазауатны эмда урунууну ветеранларыны советини председатели Ёзденланы Ибрагимни джашы Борисбийге берилгенинде:
- Ючкекен элде 1941-чи джыл фронтха 700 чакълы бир адам кетген эди фашистле бла сермеширге. Аланы эки этиб бири юйлерине къайтмай къалдыла. Аланы бир къауумлары уа уллу кърал саугъалагъа тыйыншлы болгъан эдиле. Сёз ючюн, Ижаланы Махайны джашы Абдул «Совет Союзну Джигити» деген атха теджелген эди. Кёчгюнчюлюкню сынагъан халкъны уланыды деб, ол сыйлы атны анга бермей къойгъан эдиле. Арадан 50 джыл ётюб бердиле «Эресей Федерацияны Джигити» деген атны. Кеси сау заманда берилсе саугъа, уруш джоллада кёб къыйынлыкъ кёрген адам, аланы унутуб, джюреги къууанныкъ эди. Ёзденланы Зулдайны джашы Сапир, Байчораланы Магометни джашы Даут, Байкъулланы Илиясны джашы Хамид, Борлакъланы Абдулланы джашы Салис, Дудаланы Хаджибекирни джашы Шоллай, Ёзденланы Абулкеримни джашы Мыртаз, Хубийланы Чуердинни джашы Муссабий, Аджиланы Харунну джашы Рамазан, Къобаланы Кърымны джашы Ниязбий дагъыда башхала уллу джигитлик танытхан эдиле фашистле бла сермешиуледе. Была да кёб кърал саугъаланы алгъан эдиле, - деди Ёзден улу.
КъЧР-ни Правительствосуну Председателини заместители Суюнов Джанибек да сёлешди митингде. Ол Ючкекенде Уллу Ата джурт къазауатха кетгенлеге салыннган эсгертмеге уллу магъана берди.
КЪОБАНЛАНЫ Махмут.
{jcomments}
