Озгъан джыл къыркъар айны 3-де «Къарачай» газетде «Бизге разы болмагъан джокъду» деген ат бла статья чыкъгъан эди. Анда айтылгъаннга кёре, Ючкекенде джашагъан къарнашла Байчораланы Расул бла Алий 2017-чи джылны ал кёзюуюнде XX-чи Партсъезд орамны огъары джанында – Эшкакон сууну джагъасында - сют алыучу пункт ачыб, Гитче Къарачай районну джамагъатындан уллу разылыкъ алыб, ишлеб башлагъан эдиле. Кёб болмай Расулгъа тюбеб, ишини юсюнден хапар соргъанымда, ол былай айтхан эди:- Эшкакон сууну джагъасында биз алгъан джер хар ким мешхутларын тёгюучю джер эди. Кеси да джол юсюнде эди. Ары-бери озгъан да, алайгъа тёгюлген багуш тёбени кёрсе, джюреги къыйналыучан эди. Биз да къыйнала эдик джерни зыраф болуб тургъанына. Къарнашым да, мен да Ючкекен элни администрациясыны башчысы Семенланы Анзоргъа алайын бизге беригиз, сют алыучу пункт ачар эдик дегеникде, сёз да салмагъанлай: «Бир затха джараталлыкъ эсегиз алыгъыз да, сют алыучу пункт ишлегиз», - деген эди.
Джерни мешхутдан тазалаб, уллу болмаса да, элчиледен сют ала турурча мекям ишледик. Сют джыйыб башладыкъ. Кюн сайын 5-6 тонна джыя эдик. Бюгюннге дери ишибиз да къурамлы бара эди. Литр сютге 23 сом тёлей эдик. Пятигорскеде сют завод бла келишиб, джыйгъан сютюбюзню литрин 24 сомдан бериб тебредик. Бизге, джамагъатха да иги болгъан эди. Алий бла менден сора да сют алыучу пунктда Батдыланы Къазий бла Джуккаланы Маммет ишлейдиле. Батды улу элчиледен сют джыяды, Джукка улу уа сууугъан продукцияны Пятигорскеде заводха ташыйды. Сютден тюшген хайырны, ишлеген адамланы хакъларына юлешген бла къалмай, отлукъгъа, запчастлагъа да бере эдик. Бусагъатда уа хар зат багъады. Башха затланы багъаларын айтмай къойсакъ да, бир литр отлукъну багъасы 40 сомгъа джете кетгенди. Муну барын да айтханым аны ючюндю: Пятигорскеде сют завод, энди литр сютню 24 сомдан тюл, 20 сомдан аллыкъды. Аны да арттотур айны аякъ сюреминде. Алай болса, биз элчиледен сютню литрин 19 сомдан алыргъа керек боллукъбуз. Аны уа джамагъатха, бизге да зараны тиерикди.
- Завод сютню сизден учуз алса, къоранч табаргъа да боллукъсуз. Бусагъатда отлукъну, сиз хайырландыргъан техниканы запчастлары багъадыла, андан сора да пунктугъузну тёгерегин, ичин да джарашдырыргъа керексиз. Этилген иш джоюмсуз болмайды. Джамагъатха уа не зараны джетерикди?
- Биз кесибиз ючюн алай джарсымайбыз. Тюрлю-тюрлю мадарла эте, ишлей барыргъа неда пунктну джабыб къояргъа боллукъбуз. Биз алай этсек, джамагъат инджилирге боллукъду. Биринчиси, Гитче Къарачай районда кёб тууар мал барды. Аланы асламысы ийнекледиле. Къуру Ючкекенни кесинде джыл сайын талай къабакъ сюрюу къуралады. Хар сюрюуде 150-200 ийнек болуучанды. Элчилени асламысы джерге урунуб, мал тутуб джашайды. Тёрт-беш ийнеклери болгъанла тюбер ючюн къалмайдыла. Ала ийнеклерин саууб, сютлерин сатыб джашайдыла. Сёз ючюн, кюн сайын орта тергеу бла бизни пунктха 30-40 литр сют бергенле бардыла. Алай бла кюн сайын 500-600 сом тюшюрюб турадыла. Ол иги ачхады. Биз аланы сютлерин учуз алсакъ, уллу хайыр тюшюраллыкъ тюлдюле. Малларындан кёб сют алыр ючюн ала иги къарайдыла: силос, джарма ашатадыла. Бу ашла уа багъалы затладыла. Элчиле тутхан малларындан къоранч кёрюб башласала, аланы къоратыб къоярыкъдыла.
Экинчиси, завод тюл, биз кесибизге хайыр тюшюрюр ючюн, сютню багъасын учуз этгенбиз дерге боллукъдула бир къауумла. Аллай оюм бизге сый келтирлик тюлдю. Аны амалтын, тюбеген тюбегенибизге эртде огъуна айтыб башлагъанбыз сютню багъасын тюшюрген заводду, деб. Сёзюбюзге ийнаннганла, ийнанмагъанла да бардыла.
- Сют заводну тамадалары бла сютню багъасын тюшюрюуню джамагъатха, сизге да зараны боллугъуну юсюнден сёлешгенмисиз?
- Заводну директоруна талай кере тюбегенбиз. Болумну ангылатыргъа кюрешгенбиз. «Биз сютню сизден алгъаныбызча алыб турсакъ, кесибизге къоранч тюшерикди», - деб къойгъанды. Ставрополь крайны башха сют заводларында да болгъанбыз. Ала уа, Пятигорскеде сют заводдан эсе учуз алыргъа излейдиле. Алай бла заводну айтханын этмей болмайбыз.
- Элчиледен джыйгъан сютюгюзню Черкесскеде сют заводха нек бермейсиз?
- Ол да учуз алады сютню. Андан сора да къыш айлада сютюбюзню ары ташыгъан къыйын боллукъду: тикли, айланч джерлери кёбдюле джолубузну. Терен къар джаугъан кюн джолгъа чыгъалмай къаллыкъбыз.
- Сютню учуз болуууну чуруму недеди?
- Къургъакъ сютню кёблюгюндеди чурум. Ирандан, Азербайджандан, Белоруссиядан Эресейге кёб къургъакъ сют келгенди. Аны тюкенлеге салыб сата бередиле. Ийнек сют бла къургъакъ сютню арасында башхалыкъ уллуду. Къургъакъ сютге къошмагъан затлары джокъду. Аны адамлагъа зараны да барды. Алай а ол затха киши эс бёлмейди, таза ийнек сют а дарманлыды. Бир къауумла адамланы аз-аз къургъакъ сютге юретиб барадыла. Алай бла ийнеклени саны аздан аз болуб барады. Ол а иги тюлдю.
- Завод айтханыча сютюгюзню бусагъатдан эсе учуз алыб башласа, пунктугъузну джабарыкъмысыз?
- 19 сомдан энгишге тюшюрмесе, ишлегенибизча ишлерикбиз. Бизге уллу къоранч тюшмесе, джамагъатдан сют джыйыб турлукъбуз.
Къобанланы Махмут.
{jcomments}
