Уллу Ата джурт къазауатха дери Гитче Къарачай районда орналгъан Схауат Къарачайны эм бай эллерини бири болгъанды. Анда белгили адамланы бири Байрамукъланы Чочакъ коллективизацияны джылларында кеси разылыгъы бла бютеу малын колхозгъа береди. Алай болса да, ишлерге юреннген адам кесине джанынгдан рысхы этиб башлайды. Айхай да, аны арбазында тууар малы, ууакъ аякълысы, аты да боладыла.
«Кимни несин кёрейик, кимни къабына джыяйыкъ», деб айланнганла Чочакъны юсюнден «тыйыншлы» джерге билдиредиле: «Чочакъ малыны кёбюсюн колхозгъа бермегенди». Тюзню-терсни айырыу ол джыллада кишиге уллу керек болмагъаны амалтын, Байрамукъ улуну, тутуб, юч джылгъа сюд этиб ашырадыла.
Чочакъ, юч джылны тюрме азабын чегиб чыкъгъандан сора биягъынлай халал урунуб, баш тутхан адам болгъанлай къаллыгъын танытады. Аны «ышаннга» алыб айланнганла дагъыда табадыла Чочакъны тутдурургъа бир чурум: «Юч килограмм джюн налогун тёлемегенди». Биягъынлай, араны айырыб да кюрешмегенлей, Чочакъны тюрмеге ашырадыла. Биз бюгюн джашау джолун юлгюге келтириб, хапарын айтыргъа излеген Хасан ол заманда анасыны къарнында къалады.
«Адам, кёрюрюн кёрмей, кёрге кирмез» дегенлей, не къыйын болумгъа тюшсе да, адамны болджалы джетмесе, дуниядан кете болмаз. Аны айтханыбыз, халкъыбызны терслиги болмагъанлай, аман бетге чыгъарыб, Орта Азия бла Къазахстанны къум тюзлерине атсала да, кёбле къырылгъанлыкъгъа уллула къой эсенг, къагъанакъ сабийле, къартла да сау къалгъандыла. Алай болмаса, миллет дунияны башындан тас болуб кетерик болур эди.
- Бюгюн кибик эсимдеди бизни кёчюрген кюнлери, меннге ол кёзюуде беш джыл болгъан эди, - деб эсине тюшюреди Байрамукъланы Чочакъны джашы Хасан. - Адамланы машиналагъа джюклеб алыб тебрегенлей, ызыбыздан итле улуб башладыла. Адамла да кими ичинден, кими тышындан джылай эдиле. Мен асыры къоркъгъандан анама къысылдым – ол да мени джанымы алама деб, ауузундан сёз чыгъармагъанлай джылай эди. Бизни Къыбыла Къазахстанны «Пахта-Арал» совхозуна къуйдула. 80 юйдеги болуб, алайда джашау этерге кюрешиб башладыкъ. Анам бла эгечим Шамкъыз башларын ёрге кёлтюрмей ишлегенлери себебли, ачлыкъ-джаланнгачлыкъ джетиб, уллу инджилмедик…
1944-чю джылны аякъ сюреминде Чочакъ, башына бошлукъ табыб, «Пахта-Арал» совхозда орналгъан юйдегисин табады. Келир келмез ишге джарашыб, юйдегисине дагъанлыкъ этиб тебрейди.
- Мен атамы юсюнден эшитген болмаса, аны танымай эдим. Ол себебден бир атламны атамдан ары-бери таймай эдим, - дейди Хасан. – Ол келгенинде, джюрегим токъча болуб, кёлюм кёлтюрюлген эди. Дунияда ана джылыудан башханы билмей тургъанлай, ата ышыкъны да сезгенимде, кесими насыблыгъа санадым.
Былайда бир затны айтыргъа керекди. Байрамукъланы Чочакъны юйдегиси, Къарачайда кёб юйдегилеча, кёчгюнчюлюкде тюрлю-тюрлю джерлеге тюшюб, бир-биринден хапар билмей иги кесекни тургъандыла. Айтыргъа, Чочакъны джашы Дуда «Пахта-Арал» совхозну Коминтерна бёлюмюне тюшеди, къызы Сапраны къайдагъысы да белгисиз болады. Аны да артдаракъда табадыла.
Дуда, мамукъ ёсдюрген тюзледе тири урунуб, тамадаланы кёзлерине тюшеди. Аны кёзю джаннганын кёрюб, билим алыргъа механизаторлукъ курслагъа джибередиле. Андан сора да эл мюлк устала хазырлагъан школгъа да ашырадыла. Ол ВДНХ-гъа да барады. Ишде ашхы джетишимлери ючюн алтын медалны эмда башха саугъаланы алады. Эм ахырында уа таулу джаш, Къазахстанны къум тюзлеринде мамукъ ёсдюрюб, атын махтау бла айтдырады – анга Урунууну Къызыл Байрагъыны ордени бериледи.
Ким да ариу ангылайды, кёчгюнчю миллетни келечисине бу уллу кърал саугъаны бек къыйын бергенлерин, аны ишине айландырыб талай кере къарагъандыла – ол анга мангылайындан джети къат териси барыб тыйыншлы болгъанды. Айхай да, «Пахта-Аралда» джашагъан къарачайлыла бу затха бек къууаннгандыла, уллу байрам да этгендиле.
Юйдегини гитче къызы Сапра да, тангны бурну бла къобуб, ийнек саууб, ушхууур этиб, атны джерлеб, эски джуууб анасына къолундан келгенича болушханды. Аны бла бирге мамукъ джыйыуда тенглеринден артха къалмазлыгъын да танытханды.
- Бизни миллет тамам ишлеген, джигер болгъаны амалтын джан къалдыргъанды. Халкъыбызны башхалагъа юлгюге да аны ючюн тутхандыла, - дейди Хасан. – Сегиз джылымдан башлаб, мен да мамукъ джыяргъа джарашдым. Мен Сапраны звеносунда ишлей эдим. Аны назик къолчукъларын чыгъанакъла сыдырыб, адам джыламай къарамазча эдиле. Дагъыда ол, мени джазыкъсыныб, ишден юйге аркъасына алыб келе эди.
Кесини биринчи саугъасын Хасан 1956-чы джыл алгъаны бюгюн да эсиндеди – ол Хурмет грамота эди.
Хасан туугъан джуртуна къайтыу туудургъан джюрек сезимлени ёмюрде да унутурукъ тюлдю. Тарих Джурту, ата-бабаланы джери, шам Къарачай, сени къаллай бир адам кюсегенди дарманнга! Къаллай бир инсан ауушдургъанды тыш джуртлада дуниясын сени дарман хауангы кюсей, сени Къобан сууунгу ичерге, ташынгы джаларгъа термиле…
«Кимни несин кёрейик, кимни къабына джыяйыкъ», деб айланнганла Чочакъны юсюнден «тыйыншлы» джерге билдиредиле: «Чочакъ малыны кёбюсюн колхозгъа бермегенди». Тюзню-терсни айырыу ол джыллада кишиге уллу керек болмагъаны амалтын, Байрамукъ улуну, тутуб, юч джылгъа сюд этиб ашырадыла.
Чочакъ, юч джылны тюрме азабын чегиб чыкъгъандан сора биягъынлай халал урунуб, баш тутхан адам болгъанлай къаллыгъын танытады. Аны «ышаннга» алыб айланнганла дагъыда табадыла Чочакъны тутдурургъа бир чурум: «Юч килограмм джюн налогун тёлемегенди». Биягъынлай, араны айырыб да кюрешмегенлей, Чочакъны тюрмеге ашырадыла. Биз бюгюн джашау джолун юлгюге келтириб, хапарын айтыргъа излеген Хасан ол заманда анасыны къарнында къалады.
«Адам, кёрюрюн кёрмей, кёрге кирмез» дегенлей, не къыйын болумгъа тюшсе да, адамны болджалы джетмесе, дуниядан кете болмаз. Аны айтханыбыз, халкъыбызны терслиги болмагъанлай, аман бетге чыгъарыб, Орта Азия бла Къазахстанны къум тюзлерине атсала да, кёбле къырылгъанлыкъгъа уллула къой эсенг, къагъанакъ сабийле, къартла да сау къалгъандыла. Алай болмаса, миллет дунияны башындан тас болуб кетерик болур эди.
- Бюгюн кибик эсимдеди бизни кёчюрген кюнлери, меннге ол кёзюуде беш джыл болгъан эди, - деб эсине тюшюреди Байрамукъланы Чочакъны джашы Хасан. - Адамланы машиналагъа джюклеб алыб тебрегенлей, ызыбыздан итле улуб башладыла. Адамла да кими ичинден, кими тышындан джылай эдиле. Мен асыры къоркъгъандан анама къысылдым – ол да мени джанымы алама деб, ауузундан сёз чыгъармагъанлай джылай эди. Бизни Къыбыла Къазахстанны «Пахта-Арал» совхозуна къуйдула. 80 юйдеги болуб, алайда джашау этерге кюрешиб башладыкъ. Анам бла эгечим Шамкъыз башларын ёрге кёлтюрмей ишлегенлери себебли, ачлыкъ-джаланнгачлыкъ джетиб, уллу инджилмедик…
1944-чю джылны аякъ сюреминде Чочакъ, башына бошлукъ табыб, «Пахта-Арал» совхозда орналгъан юйдегисин табады. Келир келмез ишге джарашыб, юйдегисине дагъанлыкъ этиб тебрейди.
- Мен атамы юсюнден эшитген болмаса, аны танымай эдим. Ол себебден бир атламны атамдан ары-бери таймай эдим, - дейди Хасан. – Ол келгенинде, джюрегим токъча болуб, кёлюм кёлтюрюлген эди. Дунияда ана джылыудан башханы билмей тургъанлай, ата ышыкъны да сезгенимде, кесими насыблыгъа санадым.
Былайда бир затны айтыргъа керекди. Байрамукъланы Чочакъны юйдегиси, Къарачайда кёб юйдегилеча, кёчгюнчюлюкде тюрлю-тюрлю джерлеге тюшюб, бир-биринден хапар билмей иги кесекни тургъандыла. Айтыргъа, Чочакъны джашы Дуда «Пахта-Арал» совхозну Коминтерна бёлюмюне тюшеди, къызы Сапраны къайдагъысы да белгисиз болады. Аны да артдаракъда табадыла.
Дуда, мамукъ ёсдюрген тюзледе тири урунуб, тамадаланы кёзлерине тюшеди. Аны кёзю джаннганын кёрюб, билим алыргъа механизаторлукъ курслагъа джибередиле. Андан сора да эл мюлк устала хазырлагъан школгъа да ашырадыла. Ол ВДНХ-гъа да барады. Ишде ашхы джетишимлери ючюн алтын медалны эмда башха саугъаланы алады. Эм ахырында уа таулу джаш, Къазахстанны къум тюзлеринде мамукъ ёсдюрюб, атын махтау бла айтдырады – анга Урунууну Къызыл Байрагъыны ордени бериледи.
Ким да ариу ангылайды, кёчгюнчю миллетни келечисине бу уллу кърал саугъаны бек къыйын бергенлерин, аны ишине айландырыб талай кере къарагъандыла – ол анга мангылайындан джети къат териси барыб тыйыншлы болгъанды. Айхай да, «Пахта-Аралда» джашагъан къарачайлыла бу затха бек къууаннгандыла, уллу байрам да этгендиле.
Юйдегини гитче къызы Сапра да, тангны бурну бла къобуб, ийнек саууб, ушхууур этиб, атны джерлеб, эски джуууб анасына къолундан келгенича болушханды. Аны бла бирге мамукъ джыйыуда тенглеринден артха къалмазлыгъын да танытханды.
- Бизни миллет тамам ишлеген, джигер болгъаны амалтын джан къалдыргъанды. Халкъыбызны башхалагъа юлгюге да аны ючюн тутхандыла, - дейди Хасан. – Сегиз джылымдан башлаб, мен да мамукъ джыяргъа джарашдым. Мен Сапраны звеносунда ишлей эдим. Аны назик къолчукъларын чыгъанакъла сыдырыб, адам джыламай къарамазча эдиле. Дагъыда ол, мени джазыкъсыныб, ишден юйге аркъасына алыб келе эди.
Кесини биринчи саугъасын Хасан 1956-чы джыл алгъаны бюгюн да эсиндеди – ол Хурмет грамота эди.
Хасан туугъан джуртуна къайтыу туудургъан джюрек сезимлени ёмюрде да унутурукъ тюлдю. Тарих Джурту, ата-бабаланы джери, шам Къарачай, сени къаллай бир адам кюсегенди дарманнга! Къаллай бир инсан ауушдургъанды тыш джуртлада дуниясын сени дарман хауангы кюсей, сени Къобан сууунгу ичерге, ташынгы джаларгъа термиле…
Джуртуна
къайтхандан сора
къайтхандан сора
«Насыблыгъа джазда келди» дегенлей, 1957-чи джыл кюрешиб, азаб бугъоуларын тешдирген халкъыбыз, туугъан джуртуна ашыгъыб джол тутады. Огъай, буруннгу Схауат энди адамларын сакъламайды – джолу оюлуб, эл артына кетиб, ахлуларын тёрге салыр мадары къалмагъанды. Алай болса да, Байрамукълары Гитче Къарачай районда орналадыла – эски эллеринден узакъ кетмейдиле.
Хасан, Первомайскеде зооветеринар техникумгъа киреди. 1961-чи джыл комсомолну Гитче Къарачай райкомуну экинчи секретары болуб ишлеб башлайды.
Аны Баш партия школда окъургъа Ростов шахаргъа джибередиле. Хасан, аны джетишимли тауусуб чыгъады. Бу аны ючюнчю диплому болады. Эл мюлк институтну бошагъандан сора Байрамукъ улуну 168-чи ат заводда директорну орунбасары къуллукъгъа саладыла.
1972-чи джыл Ставрополда партияны крайкомуну кёзюулю пленуму болады. Къарачай-Черкес Автоном областдан баргъан делегацияны къурамына Хасан да киреди. КъЧР-ни келечилерини бири партияны край комитетин хыртха уруб сёлешеди, миллет кадрлагъа тыйыншлы эс бёлюнмегенин чертеди. «Крайком кесини адамларын областха ийиб, ызы бла аланы уллу къуллукълагъа салады, КЧАО-дан бир адамгъа да джол чыкъмайды крайкомда ишлерге», - деген магъана пленумда кескин ачыкъланады.
Айтылгъан затдан тыйыншлы оюм этиб, болумну тюзетирге излейдиле. Арадан эки джыл ётерге Байрамукъланы Хасанны КПСС-ни Ставрополь край комитетине инструктор этиб аладыла. Ары дери ол къуллукъда не къарачайлыладан, не тегейлиледен, не черкеслиледен, не абазалыладан бир адам да ишлемегенди.
- Ол кёзюуде партияны край комитетини биринчи секретары Михаил Сергеевич Горбачёв эди, - деб эсине тюшюреди Байрамукъ улу. – Бюгюнлюкде аны юсюнден хар адам кёлюне келгенин айтады – кими аман, кими иги деб. Мен айтырыкъ: ол ишни сюйген, ишлей билген башчы эди. Айтыргъа, пленумлагъа башха мероприятиелеге да докладланы ол кеси джазыб тургъанды.
Хасан да анга салыннган джумушну сый бла толтурады – Буденновский, Степновский, Левокумский районланы, Железноводск бла Буденновск шахарланы ишлерине кёз-къулакъ болуу борчну ажымсыз тындырады.
1968-чи джыл Хасан СССР-ни делегациясыны къурамында Франциягъа барады. Джаш адамланы арасында сынам бла алмашыныугъа аталады бу тюбешиу. Францияны талай шахарына айланыб, 15 кюнню ичинде кёб затдан да хапарлы болуб къайтады. Анга эки кере ВЛКСМ-ны АК-ны знаклары берилгенлери да, комсомол ишде тирилик танытханына шагъатлыкъ этедиле.
1975-чи джыл КПСС-ни Ставрополь край комитетини кёзюулю отчёт-сайлау конференциясы бардырылады. Программада белгиленнгенине кёре, ол кюн Людмила Зыкина джырларгъа керек эди. Хар джырдан сора анга гокка хансла берилмеселе, ол, бир сылтау табыб, экинчи кере сахнагъа чыкъмаучусун иги билгендиле. Ол себебден гокка ханслары болгъан талай четенни алыб хазырлагъандыла. Ипатов райондан Социалист Урунууну Джигити къойчу Руденкогъа гокка хансланы джырчыгъа берирге аманат этгендиле. Ол: «Мен асыры къарамсызма, ариу, джана-джылтырай тургъан Людмила Зыкинаны къатында кёрюнмей къаллыкъма», - деб, гырауну отказын ургъанды. Не этерге билмей тургъанлай, кёзлери Хасаннга илиннгендиле.
Кёрмей да не этерик эдиле? Узун, субай наратча, тууушлу джаш сахнагъа да, Зыкинаны къатына да таб келиширигине кишини ишеги болмагъанды. Барысы да бир аууздан, гокка хансланы Байрамукъ улу берирге тыйыншлыды, деген акъылда тохтагъандыла.
Хасан, Людмила Зыкина джырлаб бошагъанлай, гокка хансладан толгъан четенни элтиб аны аякъларыны къатына салады. Зыкина, аны джаратыб: «Мени ба этмей кетибми къаллыкъса?» - дейди. Хасан да, джунчумай, СССР-ни дуниягъа айтылгъан джырчысын ба этеди. Зал, харх болуб, харс урады…
1976-чы джыл Хасан Гитче Къарачай райисполкомну председатели къуллукъгъа салынады. Джангы ишинде Хасан кёб затха ие кёзден къараргъа кереклисин ангылайды. Хар не затда джолдан башланнганы себебли, тозураб тургъан джолланы ишлеуню къолгъа алдырады. Алай бла, Ючкекенде джоллагъа асфальт этдиреди. Аны бла бирге этилген иги кесек магъаналы джумушну ичинде джангы универмагны, ал башланнган школланы, кёб фатарлы юйлени ишленнгенлерин да айтыргъа керекди. Эшкакон бла Подкумок сууланы джагъаларын да деменгили бегитдиреди Байрамукъ улу.
Партия чачылгъандан сора, Хасан эл мюлкге къайтады. Ол «Ючкекен» совхозгъа башчылыкъ этеди. Былайда иш иги артына кетиб тургъанды. Айтыргъа, малла аш бла сынгар 12-15 процентге баджарылгъандыла, ол болумда къыш айланы ашыргъан бек къыйын боллугъун ангылагъанды Хасан. Бичен джокъну орнунда болгъанды, къышхыр, башха ашла да – 21 тонна чакълы.
Байрамукъ улу, 6 минг тууар мал бла 22 минг ууакъ аякълыгъа мал аш излеб, кирмеген джери, ачмагъан эшиги къалмайды. Мадарсыз болуб, Ставрополь крайда эски шохларына джол тутады – ала да анга къол узатадыла. Бютюн да Левокумский районда танышлары уллу адамлыкъ этедиле.
Алай бла, «Ючкекен» совхозну шофёрлары, кече-кюн демей, Ставропольеден бичен, силос, къышхыр ташыйдыла. Ол затланы себебинден, малла чарпымай, джазгъа сау-эсен чыгъадыла.
Байрамукъланы Хасан джууаблы кърал къуллукълада бет джарыкълы ишлегени бла бирге, андан болушлукъ излеб келгенлеге да къолундан келгенича джарагъанлай тургъанды – анда уллу кёллюлюк ёмюрде да болмагъанды.
Урунууда этген джетишимлери ючюн Байрамукъланы Хасан 1998-чи джыл «Хурмет Белгиси» орден бла саугъаланады. Ол урунууну ветераныды, талай юбилей эмда джамагъат медалны иесиди.
Джамагъат джашаугъа тири къошулгъан Байрамукъ улу КъЧР-ни Халкъ Джыйылыууну депутаты, КъЧР-ни аграр партиясыны председатели, РФ-ны Кърал Думасыны депутаты Еньковну болушлукъчусу, КъЧР-ни аграр союзуну председатели болуб тургъанды – была барысы да аны джарашыулу, миллетге хайырын тийирген адам болгъанына шагъатлыкъ этедиле.
Быйыл элияны (майны) 5-де Байрамукъланы Чочакъны джашы Хасан кесини 80-джыллыкъ юбилейин белгилерикди. Джашауну зауугъун, къыйынын да чекген таулу кишини джолу ёсюб келген тёлюлеге юлгюдю. Бюгюнлюкде аны энтда кёб ашхы мураты барды, аланы бири чачылгъан Схауатны – туугъан элини - джашнагъан эл болуб кёрюрге излегениди. Ол алай болур ючюн да, эки бутун ат, эки къолун да къамчи этиб айланнган адамланы бириди. Быллай кишилик, адамлыкъ танытханланы кючлери бла алгъа барады джашау, ёседиле элле, шахарла, эсленедиле ашхы тюрлениуле.
Байрамукъ улу юй бийчеси Салпагъарланы Махмутну къызы Разият хаджи бла юч сабийни ёсдюргенди: Мариямны, Каринаны, Рамазанны. Ючюсю да орта школланы алтын медаллагъа тауусхандыла, баш билим алгъандыла. Мариям Москвада ишлейди, медицина илмуланы кандидатыды. Хасанны туудукълары джетидиле. Аланы ичлеринде фахмулула, тырмашыулула болгъанлары къарт аттяны бек къууандырады. Бюгюнлюкде ол Нарсанада джашайды. Биз да Хасаннга, сабийлерингден, туудукъларындан къууан, ёмюрюнг узакъ, насыбынг кёб, халкъынга къуллукъ этер кюнлеринг чексиз болсунла, дейбиз.
Аны Баш партия школда окъургъа Ростов шахаргъа джибередиле. Хасан, аны джетишимли тауусуб чыгъады. Бу аны ючюнчю диплому болады. Эл мюлк институтну бошагъандан сора Байрамукъ улуну 168-чи ат заводда директорну орунбасары къуллукъгъа саладыла.
1972-чи джыл Ставрополда партияны крайкомуну кёзюулю пленуму болады. Къарачай-Черкес Автоном областдан баргъан делегацияны къурамына Хасан да киреди. КъЧР-ни келечилерини бири партияны край комитетин хыртха уруб сёлешеди, миллет кадрлагъа тыйыншлы эс бёлюнмегенин чертеди. «Крайком кесини адамларын областха ийиб, ызы бла аланы уллу къуллукълагъа салады, КЧАО-дан бир адамгъа да джол чыкъмайды крайкомда ишлерге», - деген магъана пленумда кескин ачыкъланады.
Айтылгъан затдан тыйыншлы оюм этиб, болумну тюзетирге излейдиле. Арадан эки джыл ётерге Байрамукъланы Хасанны КПСС-ни Ставрополь край комитетине инструктор этиб аладыла. Ары дери ол къуллукъда не къарачайлыладан, не тегейлиледен, не черкеслиледен, не абазалыладан бир адам да ишлемегенди.
- Ол кёзюуде партияны край комитетини биринчи секретары Михаил Сергеевич Горбачёв эди, - деб эсине тюшюреди Байрамукъ улу. – Бюгюнлюкде аны юсюнден хар адам кёлюне келгенин айтады – кими аман, кими иги деб. Мен айтырыкъ: ол ишни сюйген, ишлей билген башчы эди. Айтыргъа, пленумлагъа башха мероприятиелеге да докладланы ол кеси джазыб тургъанды.
Хасан да анга салыннган джумушну сый бла толтурады – Буденновский, Степновский, Левокумский районланы, Железноводск бла Буденновск шахарланы ишлерине кёз-къулакъ болуу борчну ажымсыз тындырады.
1968-чи джыл Хасан СССР-ни делегациясыны къурамында Франциягъа барады. Джаш адамланы арасында сынам бла алмашыныугъа аталады бу тюбешиу. Францияны талай шахарына айланыб, 15 кюнню ичинде кёб затдан да хапарлы болуб къайтады. Анга эки кере ВЛКСМ-ны АК-ны знаклары берилгенлери да, комсомол ишде тирилик танытханына шагъатлыкъ этедиле.
1975-чи джыл КПСС-ни Ставрополь край комитетини кёзюулю отчёт-сайлау конференциясы бардырылады. Программада белгиленнгенине кёре, ол кюн Людмила Зыкина джырларгъа керек эди. Хар джырдан сора анга гокка хансла берилмеселе, ол, бир сылтау табыб, экинчи кере сахнагъа чыкъмаучусун иги билгендиле. Ол себебден гокка ханслары болгъан талай четенни алыб хазырлагъандыла. Ипатов райондан Социалист Урунууну Джигити къойчу Руденкогъа гокка хансланы джырчыгъа берирге аманат этгендиле. Ол: «Мен асыры къарамсызма, ариу, джана-джылтырай тургъан Людмила Зыкинаны къатында кёрюнмей къаллыкъма», - деб, гырауну отказын ургъанды. Не этерге билмей тургъанлай, кёзлери Хасаннга илиннгендиле.
Кёрмей да не этерик эдиле? Узун, субай наратча, тууушлу джаш сахнагъа да, Зыкинаны къатына да таб келиширигине кишини ишеги болмагъанды. Барысы да бир аууздан, гокка хансланы Байрамукъ улу берирге тыйыншлыды, деген акъылда тохтагъандыла.
Хасан, Людмила Зыкина джырлаб бошагъанлай, гокка хансладан толгъан четенни элтиб аны аякъларыны къатына салады. Зыкина, аны джаратыб: «Мени ба этмей кетибми къаллыкъса?» - дейди. Хасан да, джунчумай, СССР-ни дуниягъа айтылгъан джырчысын ба этеди. Зал, харх болуб, харс урады…
1976-чы джыл Хасан Гитче Къарачай райисполкомну председатели къуллукъгъа салынады. Джангы ишинде Хасан кёб затха ие кёзден къараргъа кереклисин ангылайды. Хар не затда джолдан башланнганы себебли, тозураб тургъан джолланы ишлеуню къолгъа алдырады. Алай бла, Ючкекенде джоллагъа асфальт этдиреди. Аны бла бирге этилген иги кесек магъаналы джумушну ичинде джангы универмагны, ал башланнган школланы, кёб фатарлы юйлени ишленнгенлерин да айтыргъа керекди. Эшкакон бла Подкумок сууланы джагъаларын да деменгили бегитдиреди Байрамукъ улу.
Партия чачылгъандан сора, Хасан эл мюлкге къайтады. Ол «Ючкекен» совхозгъа башчылыкъ этеди. Былайда иш иги артына кетиб тургъанды. Айтыргъа, малла аш бла сынгар 12-15 процентге баджарылгъандыла, ол болумда къыш айланы ашыргъан бек къыйын боллугъун ангылагъанды Хасан. Бичен джокъну орнунда болгъанды, къышхыр, башха ашла да – 21 тонна чакълы.
Байрамукъ улу, 6 минг тууар мал бла 22 минг ууакъ аякълыгъа мал аш излеб, кирмеген джери, ачмагъан эшиги къалмайды. Мадарсыз болуб, Ставрополь крайда эски шохларына джол тутады – ала да анга къол узатадыла. Бютюн да Левокумский районда танышлары уллу адамлыкъ этедиле.
Алай бла, «Ючкекен» совхозну шофёрлары, кече-кюн демей, Ставропольеден бичен, силос, къышхыр ташыйдыла. Ол затланы себебинден, малла чарпымай, джазгъа сау-эсен чыгъадыла.
Байрамукъланы Хасан джууаблы кърал къуллукълада бет джарыкълы ишлегени бла бирге, андан болушлукъ излеб келгенлеге да къолундан келгенича джарагъанлай тургъанды – анда уллу кёллюлюк ёмюрде да болмагъанды.
Урунууда этген джетишимлери ючюн Байрамукъланы Хасан 1998-чи джыл «Хурмет Белгиси» орден бла саугъаланады. Ол урунууну ветераныды, талай юбилей эмда джамагъат медалны иесиди.
Джамагъат джашаугъа тири къошулгъан Байрамукъ улу КъЧР-ни Халкъ Джыйылыууну депутаты, КъЧР-ни аграр партиясыны председатели, РФ-ны Кърал Думасыны депутаты Еньковну болушлукъчусу, КъЧР-ни аграр союзуну председатели болуб тургъанды – была барысы да аны джарашыулу, миллетге хайырын тийирген адам болгъанына шагъатлыкъ этедиле.
Быйыл элияны (майны) 5-де Байрамукъланы Чочакъны джашы Хасан кесини 80-джыллыкъ юбилейин белгилерикди. Джашауну зауугъун, къыйынын да чекген таулу кишини джолу ёсюб келген тёлюлеге юлгюдю. Бюгюнлюкде аны энтда кёб ашхы мураты барды, аланы бири чачылгъан Схауатны – туугъан элини - джашнагъан эл болуб кёрюрге излегениди. Ол алай болур ючюн да, эки бутун ат, эки къолун да къамчи этиб айланнган адамланы бириди. Быллай кишилик, адамлыкъ танытханланы кючлери бла алгъа барады джашау, ёседиле элле, шахарла, эсленедиле ашхы тюрлениуле.
Байрамукъ улу юй бийчеси Салпагъарланы Махмутну къызы Разият хаджи бла юч сабийни ёсдюргенди: Мариямны, Каринаны, Рамазанны. Ючюсю да орта школланы алтын медаллагъа тауусхандыла, баш билим алгъандыла. Мариям Москвада ишлейди, медицина илмуланы кандидатыды. Хасанны туудукълары джетидиле. Аланы ичлеринде фахмулула, тырмашыулула болгъанлары къарт аттяны бек къууандырады. Бюгюнлюкде ол Нарсанада джашайды. Биз да Хасаннга, сабийлерингден, туудукъларындан къууан, ёмюрюнг узакъ, насыбынг кёб, халкъынга къуллукъ этер кюнлеринг чексиз болсунла, дейбиз.
ТАРИЭЛЬ Дина.
{jcomments}
