Быйыл мартны 8-де къарачай профессионал театр къуралгъанлы 50 джыл толады. Ол юбилей бла байламлы театрны тамалын салгъан, кёбден бери аны баш режиссёру Тохчукъланы Борисден интервью алгъанбыз. Аны окъуучулагъа теджейбиз.
- Бюгюн бизни культура джашауубузда уллу магъанасы болгъан театрны ал атламын эсинге бир тюшюр.
- 1962-чи джыл 6 джаш бла 3 къыз Ленинградда театр институтну бошаб келдик. Аланы талайы керти дуниягъа кетгендиле, джандетли болсунла, къалгъанлары сау-эсендиле. Мен барыны да атларын айтыргъа излейме: Аджиланы Амбий, Алийланы Чотай, Джабаланы Ибрагим, Орусланы Джаммат, Ёртенланы Борис, Хапчаланы Роза, Каппушланы Тамара, Сылпагъарланы Неля. Башха тилледен кёчюрюлюб, институтда диплом ишибизге саналгъан оюнла болмасала, къарачай авторла джазгъан джугъубуз джокъ эди. Кесибизни тилде джазылгъан пьеса табаргъа, аны салыргъа да меннге буюрдула. Эртделеде джазылгъан юч-тёрт затха къараб, Эбзеланы Шахарбийни «Огъурлу» деген комедиясын джаратдым. 1962-чи джыл декабрны 11-де партияны обкомундан, облисполкомдан къуллукъчула, джазыучула, журналистле, ойнарыкъ актёрла да, джыйылыб, Эбзе улу кеси да алайда, пьесаны юч сагъатдан артыкъны окъуб, сюзюб, аны салыргъа бегим алынды. 1963-чю джыл январны 16-да кесибиз, джыйылыб, ким къайсы ролну ойнарыгъына келишдик.
- Спектаклни салыр ючюн, актёрлагъа кийимле, сахнаны джарашдырыу дегенча затлагъа ачхасы бармы эди сиз келиб къошулгъан орус театрны?
- Кесибиз бир мадарла этиб кюрешдик ансы, театр толу 100 сомну да бералмагъан эди. Не джашырыу, миллет тилде спектакль салыугъа самодеятельностха къарагъанча къарай эдиле. Алгъындан белгиленнгеннге кёре, мартны 3-де черкес труппа (сайлаулагъа), мартны 8-де, Тиширыуланы халкъла арасы кюнюне, къарачайлыла кёргюзюрге керек эдиле. Театрда иш кюн 11 сагъатда башлана эди, биз а, заман джууукълашыб келгени амалтын тындыралмай къалырбыз деб къоркъуб, 9 сагъатда репетициягъа келиб турдукъ. Къарачай шахарда премьерасын этерге керек эдик да, ары да алгъаракъ келиб, эки сагъатны кюрешиб, пьесаны ючюнчю актын ойнаб, ахыр тепсеуню да мардасына келтирдик.
- Къараучуланы джыйылыулары къалай эди?
- Советлени Юйюню Уллу залына 700-ден артыкъ адам сыйыннганын айтхан эдиле. Билетле да анга кёре сатылгъан эдиле. Алай а адамла къуюлуб келе эдиле. Аланы бир къаууму залны къабыргъалары бла сюелиб бошагъынчы сакълаб, спектакль 30 минутха кеч башланды. Аны аллы бла шахарда культура бёлюмню тамадасы Мамчуланы Мустафа, сахнадан джыйылгъан миллетге бизни юсюбюзден талай сёз айтыб, ана тилибизде биринчи спектакль бла алгъышлады. Тиширыуланы да байрамлары бла бизни атыбыздан Ёртенланы Борис алгъышлады.
Спектакль башланнганы бла залда кюлкю да, къол къагъыу да башландыла. Сахна джабылгъынчы алай болуб турду. Театрны магъанасын, ол джашауну кюзгюсю болгъанын барыбыз да ангыладыкъ.
- Башха джерледе да аллай тюбешиулеригиз, байрамча, ётгенлерин айтыучан эдиле артда…
- Хо, мартны 9-да Чапаевское элде, мартны 10-да Черкесскеде кёргюздюк. Районладан, элледен адамла да келген эдиле къараргъа. «Бизни къачан джокъларыкъсыз?» - деб соруб, тилеб кетгенлери да эсимдеди, барына да, айланыб, кёргюзюб чыкъгъан эдик.
- Ол заман бла тенглешдирсек, бусагъатда спектакллеге адамланы джыйылыулары къалайды?
- Туура алгъынча тюлдю, алай болса да келедиле, сау болсунла. Черкесскеде драмтеатр а адамдан толмай хазна къалмагъанды. 90-чы джылладан эндилеге дери элледе джарыкълыкъ юйлеге магъана берилмегенди. Аланы сан биринден къалгъаны оюлуб, чачылыб бошагъан эдиле. Спектаклле салырча, адамла, олтуруб, рахат къарарча таблыкъ джокъ эди. Арт кёзюуде ол мекямлагъа ремонт этедиле, джангыла ишленедиле. Къуру быйылны озгъан кёзюуюнде Хурзукда, Кавказский посёлокда аламат джарыкълыкъ юйле хайырланыугъа берилдиле. Сары-Тюздегине толу ремонт этилди. Джашау игиден иги бола барады. Алайды да, къараучула спектакллеге алгъындан да аслам келликлерине ышанама.
- 1962-чи джыл 6 джаш бла 3 къыз Ленинградда театр институтну бошаб келдик. Аланы талайы керти дуниягъа кетгендиле, джандетли болсунла, къалгъанлары сау-эсендиле. Мен барыны да атларын айтыргъа излейме: Аджиланы Амбий, Алийланы Чотай, Джабаланы Ибрагим, Орусланы Джаммат, Ёртенланы Борис, Хапчаланы Роза, Каппушланы Тамара, Сылпагъарланы Неля. Башха тилледен кёчюрюлюб, институтда диплом ишибизге саналгъан оюнла болмасала, къарачай авторла джазгъан джугъубуз джокъ эди. Кесибизни тилде джазылгъан пьеса табаргъа, аны салыргъа да меннге буюрдула. Эртделеде джазылгъан юч-тёрт затха къараб, Эбзеланы Шахарбийни «Огъурлу» деген комедиясын джаратдым. 1962-чи джыл декабрны 11-де партияны обкомундан, облисполкомдан къуллукъчула, джазыучула, журналистле, ойнарыкъ актёрла да, джыйылыб, Эбзе улу кеси да алайда, пьесаны юч сагъатдан артыкъны окъуб, сюзюб, аны салыргъа бегим алынды. 1963-чю джыл январны 16-да кесибиз, джыйылыб, ким къайсы ролну ойнарыгъына келишдик.
- Спектаклни салыр ючюн, актёрлагъа кийимле, сахнаны джарашдырыу дегенча затлагъа ачхасы бармы эди сиз келиб къошулгъан орус театрны?
- Кесибиз бир мадарла этиб кюрешдик ансы, театр толу 100 сомну да бералмагъан эди. Не джашырыу, миллет тилде спектакль салыугъа самодеятельностха къарагъанча къарай эдиле. Алгъындан белгиленнгеннге кёре, мартны 3-де черкес труппа (сайлаулагъа), мартны 8-де, Тиширыуланы халкъла арасы кюнюне, къарачайлыла кёргюзюрге керек эдиле. Театрда иш кюн 11 сагъатда башлана эди, биз а, заман джууукълашыб келгени амалтын тындыралмай къалырбыз деб къоркъуб, 9 сагъатда репетициягъа келиб турдукъ. Къарачай шахарда премьерасын этерге керек эдик да, ары да алгъаракъ келиб, эки сагъатны кюрешиб, пьесаны ючюнчю актын ойнаб, ахыр тепсеуню да мардасына келтирдик.
- Къараучуланы джыйылыулары къалай эди?
- Советлени Юйюню Уллу залына 700-ден артыкъ адам сыйыннганын айтхан эдиле. Билетле да анга кёре сатылгъан эдиле. Алай а адамла къуюлуб келе эдиле. Аланы бир къаууму залны къабыргъалары бла сюелиб бошагъынчы сакълаб, спектакль 30 минутха кеч башланды. Аны аллы бла шахарда культура бёлюмню тамадасы Мамчуланы Мустафа, сахнадан джыйылгъан миллетге бизни юсюбюзден талай сёз айтыб, ана тилибизде биринчи спектакль бла алгъышлады. Тиширыуланы да байрамлары бла бизни атыбыздан Ёртенланы Борис алгъышлады.
Спектакль башланнганы бла залда кюлкю да, къол къагъыу да башландыла. Сахна джабылгъынчы алай болуб турду. Театрны магъанасын, ол джашауну кюзгюсю болгъанын барыбыз да ангыладыкъ.
- Башха джерледе да аллай тюбешиулеригиз, байрамча, ётгенлерин айтыучан эдиле артда…
- Хо, мартны 9-да Чапаевское элде, мартны 10-да Черкесскеде кёргюздюк. Районладан, элледен адамла да келген эдиле къараргъа. «Бизни къачан джокъларыкъсыз?» - деб соруб, тилеб кетгенлери да эсимдеди, барына да, айланыб, кёргюзюб чыкъгъан эдик.
- Ол заман бла тенглешдирсек, бусагъатда спектакллеге адамланы джыйылыулары къалайды?
- Туура алгъынча тюлдю, алай болса да келедиле, сау болсунла. Черкесскеде драмтеатр а адамдан толмай хазна къалмагъанды. 90-чы джылладан эндилеге дери элледе джарыкълыкъ юйлеге магъана берилмегенди. Аланы сан биринден къалгъаны оюлуб, чачылыб бошагъан эдиле. Спектаклле салырча, адамла, олтуруб, рахат къарарча таблыкъ джокъ эди. Арт кёзюуде ол мекямлагъа ремонт этедиле, джангыла ишленедиле. Къуру быйылны озгъан кёзюуюнде Хурзукда, Кавказский посёлокда аламат джарыкълыкъ юйле хайырланыугъа берилдиле. Сары-Тюздегине толу ремонт этилди. Джашау игиден иги бола барады. Алайды да, къараучула спектакллеге алгъындан да аслам келликлерине ышанама.
Аппаланы Билял.
{jcomments}
