XVIII-чи ёмюрде джашагъан ингилиз драматург Генри Филдинг: «Счастлив тот, кто считает себя счастливым», – дегенди. Ол алай айтса да, насыбны тамам да не, къаллай зат болгъанын, аны ачхычыны къайдагъысын бир адам да биле болмаз. Нек дегенде уа, насыблы адамла кёбюсюне кеслерини насыблы болгъанларын иги эсгералмайдыла.
XVIII-чи ёмюрде джашагъан француз философ, джазыучу Клод Адриан Гельвеций да: «Кто сам считает себя несчастным, тот становится несчастным», – дегенди. Насыбсыз адамла уа, кеслери айтыугъа кёре, насыбсызлыкъны не болгъанын, кеслери не ючюн, къалай, къачан насыбсыз болгъанларын бек кескин «биледиле». Алай эсе, ол «насыбсызбыз» дегенлени халилерине, кеслерин джюрютгенлерине, сёлешгенлерине эс бёлюб къарасакъ, тынгыласакъ, бир ишексиз, ма быллай затланы эсгерирге боллукъбуз:
- Насыбсыз адамланы кёбюсю насыбсыз болгъанлары ючюн джашауну, джазыуну, заманны, адамланы терслейдиле. Ёлюб къалгъанлыкъгъа кеслерине тюкню къарасыча бир терсликни къондурлукъ тюлдюле.
- Насыбсыз адамла «ол бир юй бийчем бир аман эди, энди бир иги тиширыугъа тюбей эсем…», «бир иги иш таба эсем, айлыгъым да иги бола эсе…», «бир иги иш джёнгер таба эсем…» дегенча кёзбау умутланы эте, ол излеген затларын табар ючюн а, алларына бир атлам да этмегенлей олтура бередиле. Башхача айтханда, ол затланы кеси тюл, ким эсе да биреулен анга табыб берликча алай умут этиб турады. Ол кеси кесин алдай, ол сакълау бла сау джашауун ётдюрюб къояргъа боллукъду. Къысхасыча айтыргъа, келлик замандан умут этиб, бюгюн кеси этерге керекли ишин, аз-кёб болса да, къарыууна кёре этиб башламагъан адам, насыбсызланы бириди.
- Бир къауум насыбсызны уа, «ачхам кёбюрек болса насыблы боллукъ эдим» деб, кёлюне келгенлей турады. «Ёзексиз» адамгъа бир таблыкъ тюшюб, иши тюзюне айланыб, кёбюрек ачха этгенлей а, башхалагъа эришиб, алмазлыкъ затларын алыб, ачхасын кереклисича эсеблеб джоя билмей, этген мураты толмай, насыбсызгъа санаб башлайды кесин. Насыбсыз болгъанында уа ол да кёбюсюне кесин терслемей, бир «уятсызны-хаятсызны» терслеб кюрешеди.
- Насыбсыз болгъан бир къауум адам ийнамын тас этиб, адамладан кёлю чыгъыб, юйге кириб, джангызлыкъгъа джесир болуб башлайды. «Ким да джангылады. Мен да джангылдым болур. Халымы тюзетирге кюрешейим…» деб, адамла арасына чыгъыб, кесини этген халатларын тюзетирге кюрешиб, кесине бир джангы иш къураб, ишлеб башламаса, ол адам да ёмюр-ёмюрю насыбсыз болгъанлай ётдюрлюкдю джашауун.
- «Хар къыйынлыкъ да меннге болады. Болгъан къыйынлыкъланы тюзетирге мени къарыуум джетерик тюлдю» деб, артына аууб, кесине адамладан джазыкъсынмакълыкъ излеб, тёгерегине къараб тургъан адамны джашауу да къолай болмаучанды. Адамла джазыкъсыннганларына, Аллахдан къоркъгъандан садакъа бериучендиле. Къолу, аягъы сау, башы чий тели болмагъан насыбсызны уа, адамланы кёбюсю джазыкъсынмайдыла.
- Хар затны аманнга сюрюб, аман джорала этиб «ары барсам арба ауады, бери барсам къан джауады» деб тургъан кёлсюз адамланы ол этген аман джоралары болуб башлаучандыла. Аллай насыбсыз да кеси кесин хорлаб, иги джорала этиб башлагъынчы, бир адам да анга болушаллыкъ тюлдю.
- Насыбсызланы бир тюрлюлери да тарыгъыучуладыла. «Салам алейкум. Алейкум салам» деб бошаргъа, ол насыбсыз адам къралгъа, кърал башчыгъа, ишлеген джеринде кесини тамадасына, хоншусуна, джууугъуна, тенгине табхан аманын къуюб, кесине джетген «къыйынлыкъланы» юслеринден тарыгъыб башлайды. Аллай адамны айтханына адамла тёзюм табыб, бир кере тынгылаучандыла. Экинчи кере, аны кенгден къараб кёрселе, «келеди биягъы къандыргъыч» деб, джанлаб кетедиле. Ол «къандыргъыч насыбсыз да», тарыгъыргъа таныш адам табмаса, танымагъанларына тарыгъыб башлаучанды. Ма алай бла, аны аты «къандыргъычдан» озуб, «кемирекге» чыгъады. Тарыгъыучу да хариб, насыбсызланы бир тюрлюсюдю.
- Бир къауум насыбсызла уа, бир бошуракъ джарсыучукъну да кёбдюрюб, бушуу этиб сиреледиле. Сёз ючюн, бир къайгъысы болуб баргъан адам ол «кёбдюрюучюню» эсгермей, саламлашмай къаты бла озуб кетди эсе, ол «кёбдюрюучю» ол затха бек уллу джарсыб, аны бир уллу бушуу бла тенг этиб къоюучанды. Аллай кёлю болгъан адам да бек насыбсыз адамды. Хар аллай бош затха ичинден кюйюб тургъан насыбсыз, ахырында джюрек ауруулу болуб, кесини джашауун къысхартады. Аллай къыйынджюрек болмай, «мени сюймегенни мен а нек сюеме, андан итденми туугъанма?» деб къойса ичинден, хайт деб насыблы адамгъа ушарыкъ эди.
- Билимли тюл, фахмулу тюл, акъыллы адамла боладыла насыблы. Насыблы адам эсгермей бир терслик этиб джиберсе, этген терслигин бойнуна ала биледи. Насыбсыз а, терслигин бойнуна алмайды. Кесини терслигин ичинден биле тургъанлай, аны башха адамладан къой эсенг, кесинден да джашырыб кюрешеди. Алай этгени кёбчюлюкге бек эрши кёрюнеди. Тюзлюкчю адамла аллай насыбсызгъа ийнанмайдыла, къатларына къояргъа да излемейдиле. Аны эсгерген насыбсызны насыбсызлыгъы эки къатха уллу кёрюнеди кёзюне.
- Насыбсызны дагъыда бир насыбсыз болгъаныны чуруму, кесин башхала бла тенглешдириб кюрешгениди. Хар адамгъа Аллах бир болумну, бир фахмуну, бир билимни, бир акъылны береди. Ол Аллах берген затын адам ёсдюрюб кюрешсе, джетишимли болады. Насыбсыз адам а, эринчек болады да, ол Аллах анга берген иги затны андан да иги этиб кюрешмейди. Насыблыны джетишимлерине насыбсыз зарланады да, сора аны сёзюн этеди, ол азча кёрюнсе, аман айтады, бедиш-сёгюш этерге кюрешеди, ол этгенин да азсынса, бир таблыкъ тюшгенлей къайгъы чыгъарыб ол джетишимли бла дауур этеди. Ол насыблы адам а, насыбсыз бла тенг болмаз ючюн, даулашмай кетеди. Насыбсыз насыблыны ызындан айталгъанын айтыб, кесек заманчыкъны ичинде кесини зар джюрегин къандыргъанча кёрюнсе да, кеси джангыз къалгъанлай, бютюн да бек ачыулу болады. Бир мадарын табса, аллай зар адам ол джетишимли адамны, Сальери Моцартха уу ичириб ёлтюргенча, ёлтюрюрге да боллукъду. Мадар болса, аллай насыбсыз зар адамладан кенгирекде турургъа керекди.
Насыбсыз адамланы шартлары бу биз тизгенледен эсе иги танг къатха кёбдюле. Ала къуру кеслерини джанларына азаб табханны тышында да, гюнахсыз юйдегилерине да, къалгъанлагъа да джарсыу келтиредиле.
Бу башында биз тизген насыбсызны шартларындан бирчигин огъуна кесини юсюнде эсгерген адам, аны кеси кесинден джашырыб къоймай, кеси кеси бла кюреш этерге керекди. Исса файгъамбар туугъунчугъа дери бир ёмюр чакълыны алгъа джашагъан белгили рум политик, философ, уста сёлешиучю Марк Тумллий Цицерон: «Величайшая победа – победа над самим собой», – дегенди. Биз да, ол буруннгу акъылманны сёзлерине эс бёле, джашаугъа бюгюн кёзден къараб, ма бу сёзлени айтсакъ дурус болур:
XVIII-чи ёмюрде джашагъан француз философ, джазыучу Клод Адриан Гельвеций да: «Кто сам считает себя несчастным, тот становится несчастным», – дегенди. Насыбсыз адамла уа, кеслери айтыугъа кёре, насыбсызлыкъны не болгъанын, кеслери не ючюн, къалай, къачан насыбсыз болгъанларын бек кескин «биледиле». Алай эсе, ол «насыбсызбыз» дегенлени халилерине, кеслерин джюрютгенлерине, сёлешгенлерине эс бёлюб къарасакъ, тынгыласакъ, бир ишексиз, ма быллай затланы эсгерирге боллукъбуз:
- Насыбсыз адамланы кёбюсю насыбсыз болгъанлары ючюн джашауну, джазыуну, заманны, адамланы терслейдиле. Ёлюб къалгъанлыкъгъа кеслерине тюкню къарасыча бир терсликни къондурлукъ тюлдюле.
- Насыбсыз адамла «ол бир юй бийчем бир аман эди, энди бир иги тиширыугъа тюбей эсем…», «бир иги иш таба эсем, айлыгъым да иги бола эсе…», «бир иги иш джёнгер таба эсем…» дегенча кёзбау умутланы эте, ол излеген затларын табар ючюн а, алларына бир атлам да этмегенлей олтура бередиле. Башхача айтханда, ол затланы кеси тюл, ким эсе да биреулен анга табыб берликча алай умут этиб турады. Ол кеси кесин алдай, ол сакълау бла сау джашауун ётдюрюб къояргъа боллукъду. Къысхасыча айтыргъа, келлик замандан умут этиб, бюгюн кеси этерге керекли ишин, аз-кёб болса да, къарыууна кёре этиб башламагъан адам, насыбсызланы бириди.
- Бир къауум насыбсызны уа, «ачхам кёбюрек болса насыблы боллукъ эдим» деб, кёлюне келгенлей турады. «Ёзексиз» адамгъа бир таблыкъ тюшюб, иши тюзюне айланыб, кёбюрек ачха этгенлей а, башхалагъа эришиб, алмазлыкъ затларын алыб, ачхасын кереклисича эсеблеб джоя билмей, этген мураты толмай, насыбсызгъа санаб башлайды кесин. Насыбсыз болгъанында уа ол да кёбюсюне кесин терслемей, бир «уятсызны-хаятсызны» терслеб кюрешеди.
- Насыбсыз болгъан бир къауум адам ийнамын тас этиб, адамладан кёлю чыгъыб, юйге кириб, джангызлыкъгъа джесир болуб башлайды. «Ким да джангылады. Мен да джангылдым болур. Халымы тюзетирге кюрешейим…» деб, адамла арасына чыгъыб, кесини этген халатларын тюзетирге кюрешиб, кесине бир джангы иш къураб, ишлеб башламаса, ол адам да ёмюр-ёмюрю насыбсыз болгъанлай ётдюрлюкдю джашауун.
- «Хар къыйынлыкъ да меннге болады. Болгъан къыйынлыкъланы тюзетирге мени къарыуум джетерик тюлдю» деб, артына аууб, кесине адамладан джазыкъсынмакълыкъ излеб, тёгерегине къараб тургъан адамны джашауу да къолай болмаучанды. Адамла джазыкъсыннганларына, Аллахдан къоркъгъандан садакъа бериучендиле. Къолу, аягъы сау, башы чий тели болмагъан насыбсызны уа, адамланы кёбюсю джазыкъсынмайдыла.
- Хар затны аманнга сюрюб, аман джорала этиб «ары барсам арба ауады, бери барсам къан джауады» деб тургъан кёлсюз адамланы ол этген аман джоралары болуб башлаучандыла. Аллай насыбсыз да кеси кесин хорлаб, иги джорала этиб башлагъынчы, бир адам да анга болушаллыкъ тюлдю.
- Насыбсызланы бир тюрлюлери да тарыгъыучуладыла. «Салам алейкум. Алейкум салам» деб бошаргъа, ол насыбсыз адам къралгъа, кърал башчыгъа, ишлеген джеринде кесини тамадасына, хоншусуна, джууугъуна, тенгине табхан аманын къуюб, кесине джетген «къыйынлыкъланы» юслеринден тарыгъыб башлайды. Аллай адамны айтханына адамла тёзюм табыб, бир кере тынгылаучандыла. Экинчи кере, аны кенгден къараб кёрселе, «келеди биягъы къандыргъыч» деб, джанлаб кетедиле. Ол «къандыргъыч насыбсыз да», тарыгъыргъа таныш адам табмаса, танымагъанларына тарыгъыб башлаучанды. Ма алай бла, аны аты «къандыргъычдан» озуб, «кемирекге» чыгъады. Тарыгъыучу да хариб, насыбсызланы бир тюрлюсюдю.
- Бир къауум насыбсызла уа, бир бошуракъ джарсыучукъну да кёбдюрюб, бушуу этиб сиреледиле. Сёз ючюн, бир къайгъысы болуб баргъан адам ол «кёбдюрюучюню» эсгермей, саламлашмай къаты бла озуб кетди эсе, ол «кёбдюрюучю» ол затха бек уллу джарсыб, аны бир уллу бушуу бла тенг этиб къоюучанды. Аллай кёлю болгъан адам да бек насыбсыз адамды. Хар аллай бош затха ичинден кюйюб тургъан насыбсыз, ахырында джюрек ауруулу болуб, кесини джашауун къысхартады. Аллай къыйынджюрек болмай, «мени сюймегенни мен а нек сюеме, андан итденми туугъанма?» деб къойса ичинден, хайт деб насыблы адамгъа ушарыкъ эди.
- Билимли тюл, фахмулу тюл, акъыллы адамла боладыла насыблы. Насыблы адам эсгермей бир терслик этиб джиберсе, этген терслигин бойнуна ала биледи. Насыбсыз а, терслигин бойнуна алмайды. Кесини терслигин ичинден биле тургъанлай, аны башха адамладан къой эсенг, кесинден да джашырыб кюрешеди. Алай этгени кёбчюлюкге бек эрши кёрюнеди. Тюзлюкчю адамла аллай насыбсызгъа ийнанмайдыла, къатларына къояргъа да излемейдиле. Аны эсгерген насыбсызны насыбсызлыгъы эки къатха уллу кёрюнеди кёзюне.
- Насыбсызны дагъыда бир насыбсыз болгъаныны чуруму, кесин башхала бла тенглешдириб кюрешгениди. Хар адамгъа Аллах бир болумну, бир фахмуну, бир билимни, бир акъылны береди. Ол Аллах берген затын адам ёсдюрюб кюрешсе, джетишимли болады. Насыбсыз адам а, эринчек болады да, ол Аллах анга берген иги затны андан да иги этиб кюрешмейди. Насыблыны джетишимлерине насыбсыз зарланады да, сора аны сёзюн этеди, ол азча кёрюнсе, аман айтады, бедиш-сёгюш этерге кюрешеди, ол этгенин да азсынса, бир таблыкъ тюшгенлей къайгъы чыгъарыб ол джетишимли бла дауур этеди. Ол насыблы адам а, насыбсыз бла тенг болмаз ючюн, даулашмай кетеди. Насыбсыз насыблыны ызындан айталгъанын айтыб, кесек заманчыкъны ичинде кесини зар джюрегин къандыргъанча кёрюнсе да, кеси джангыз къалгъанлай, бютюн да бек ачыулу болады. Бир мадарын табса, аллай зар адам ол джетишимли адамны, Сальери Моцартха уу ичириб ёлтюргенча, ёлтюрюрге да боллукъду. Мадар болса, аллай насыбсыз зар адамладан кенгирекде турургъа керекди.
Насыбсыз адамланы шартлары бу биз тизгенледен эсе иги танг къатха кёбдюле. Ала къуру кеслерини джанларына азаб табханны тышында да, гюнахсыз юйдегилерине да, къалгъанлагъа да джарсыу келтиредиле.
Бу башында биз тизген насыбсызны шартларындан бирчигин огъуна кесини юсюнде эсгерген адам, аны кеси кесинден джашырыб къоймай, кеси кеси бла кюреш этерге керекди. Исса файгъамбар туугъунчугъа дери бир ёмюр чакълыны алгъа джашагъан белгили рум политик, философ, уста сёлешиучю Марк Тумллий Цицерон: «Величайшая победа – победа над самим собой», – дегенди. Биз да, ол буруннгу акъылманны сёзлерине эс бёле, джашаугъа бюгюн кёзден къараб, ма бу сёзлени айтсакъ дурус болур:
«Насыбы болгъан
кеси кесин хорлар,
Насыбсызны хариб
нафысы зорлар».
кеси кесин хорлар,
Насыбсызны хариб
нафысы зорлар».
ТОМПАЛАНЫ Алибек,
педагогика илмуланы кандидаты.
педагогика илмуланы кандидаты.
{jcomments}
