Исправнада чегетчи, фермер Долаланы Мунирни джашы Магометни бир танышларыбыз махтаргъа къалдыла да, анга тюберге бардыкъ. Тюкенден чыгъыб келген аммагъа къайда джашагъанын сордукъ. «Бизни Магометге айта эсегиз, ма ол мекямда турады юйдегиси бла, - деб кёргюзе, – кесин да озгъан сайлаулада эл Советге депутат этгенбиз», - деди. Аны билмей эдик, ийнаныб къалалмадыкъ. Джашагъан джерине джууукълаша, къабакъ эшигинде машинасындан тюшген, джылы келген киши бла сёлешдик. Ол да аммача айтды. «Къолундан келген бла кёблеге болушады, джарайды, биз анга бек разыбыз», - деб къошду. Магомет бла тюбешдик. Саламлашыб бошагъанлай:
- Къазакъла джашагъан элде къарачайлыладан депутат болгъанды, деб эшитмегенбиз. Сен биринчисе. Къалай сайладыла? – деб сордукъ
- Кесим да билмейме, кандидатланы тизимине къошхандан сора айтдыла. Сау болсунла, элни сайлаучулары бары да, тыйыншлы кёрюб, чёб атхан эдиле. Къазакъ, орус, къарачай деб ол сёз джюрюмейди мында. Таулула 8-9 юйдеги болабыз. Мен былайгъа кёчгенли да джети джыл. Ол заманны ичинде бизге къынгыр къарагъан кёрмегенме. Бек татлы, бек шох джашайбыз. Къобу Башында 1977-чи джыл туугъанма. Атам, анам энтда анда джашайдыла.
- Бери къаллайла тюшдюнг?
- Школну бошаб, Таганрог шахарда радиотехника институтха кирдим. Аны кърал муниципал управление бёлюмюнде баш билим алдым. Ызы бла Ижевскеде юристле хазырлагъан институтда окъудум. Уралда он джылны ишледим. Бери 2007-чи джыл къайтдым. Уруп чегет мюлкге чегетчи болуб джарашдым. Анда джети участок барды. Аланы бири Исправнадады. Кёб турмай анга тамада этиб ийдиле. Конторну мекямыны бир джанында адамла джашарча бёлмеле бардыла. Алагъа тюшдюк. Энтда алайда турабыз.
Уруп чегет мюлкню бу бёлюмюню 4600 гектар джери барды. Ставрополь бла Краснодар крайны чеклерине дери джетеди. Кавказда ёсген тереклени хазна къалмай барын да кёрюрге боллукъду былайда. Ол огъай, эм багъалы, эм сыйлы, дунияда аз тюбеген тереклеге саналыб, «Къызыл китабха» джазылгъанла да бардыла. Джаныуарла да кёбдюле. Айтыргъа, кийикле, къабанла, джурла, бёрюле, къоянла, тюлкюле. Къанатлыланы да кёб тюрлюсю барды.
- Агъачха излем уллуду. Уучула да джаныуарланы унута болмазла. Аллай бир джерге къарагъан къыйын болгъаны хакъды. Ненча адам барсыз?
- Бир нёгерим бла мен. Тынч да тюлдю, джууаблы ишди. Алай а терек кесерге излегенле, уучула къайсы джолла, сокъмакъла бла къайдан кирирге, чыгъаргъа боллукъларын билебиз. Аллай къоркъуулу джерлеге сакъбыз. Бизни чегибизде эллени адамлары бла да тюбешир ючюн къалмайбыз. Табигъатны сакълауну магъанасын айтханлай, къралны, саулай халкъны байлыгъы тёлюлеге къоранчсыз джетерча этерге кереклисин ангылатханлай турабыз. Отуннга-затха тилегенле болсала, къургъакъ тереклени неда къораргъа тыйыншлыланы кёргюзебиз. Аллахха шукур, бюгюнлюкде джарсыгъан джерибиз джокъду.
- Сеннге тюберден алгъа эки-юч адам бла сёлешген эдик да, «бизге да, саулай элге да болушады», дедиле. Не бла джарайса?
- Хазна болушханым барды деб да билмейме, алай болса да… Исправна алгъын мюлкню бир бригадасы эди. Ол чачылгъанында, джери пайлагъа юлешиниб, уруннганлагъа берилген эди. Мен келген сагъатда бачхаларына къарагъандан озуб, аланы сюрген, битим ёсдюрген джокъну орнунда эди. Адамла бла сёлешиб, оноулашыб, талай джылдан бери къаран къалыб тургъан джерлени хайырландырыргъа келишдим. Алай бла 100 пайны алыб, фермер мюлк къурадым. Техниканы къайгъысын этдим, урлукъ атыб тебредик. Былтыр 400 тонна нартюх ёсдюрген эдик да, аны энди сатарыкъбыз. Гречка 30 тонна болду. Урлукъгъа атарыкъбыз. Зынтхыбызны сатханбыз. Керекди дегеннге аладан адамлагъа береме. Беш трактор, башха техника, инвентарь барды. Джазгъы ишлеге хазырланабыз.
Больницада сакъатлагъа джораланнган палата барды. 2016-чы джыл анга толу ремонт этдирген эдим. Былтыр сабий садны мекямында бир группа джюрюген бёлмеде терезеле къолайсыз эдиле да, аланы джангыртыргъа джоюм этдим. Мени эл Советге депутатха сайлагъан участокда суу келген быргъыла эски, тот болуб, суу тыйыншлысыча келмей, джамагъат джунчуй эди. Сайлаучула ол кемликни къоратыргъа борч салгъан эдиле. Быргъылагъа къаралгъанды, суу бла баджарылгъандыла. Эл администрациягъа да джукъ керек болса, болушургъа кюрешеме.
- Джерчиликни къолгъа алгъанла малчылыкъны да унутмайдыла. Ол джаны бла къалайса?
- Малла да къурай башлагъанма. Исправнаны къатында алгъын гипс заводчукъ болгъанды, блокла-зат чыгъарыб да тургъанды. Аны мекямларын сатыб алгъан эдим. Мюрзеу сакъларча джарашдыргъанма, къош да алайдады. Бусагъатда мал болуб алай кёб джокъду, тууарла ийнеги, бугъасы да 20 боладыла. Сютню да аладыла, джау, бышлакъ этиб да сатабыз. Ууакъ аякълыла 40, атларыбыз да бардыла. Аягъы къалай боллугъун билмейме, алай а бир оюм тынгы бермей турады. Къарачайлыла къадырлагъа уллу магъана бериб джашагъандыла. Къартла айтыудан, тау сокъмакълада джюрюрге, джюк ташыргъа атдан, эшекден онглу болгъандыла. Адамлагъа сорама да, къадыры барды деб кишини табмайдыла. Аланы къураб, джаяргъа таукел болуб турама. Атла бардыла, эшекле да табханма. Ол экисинден тууадыла къадырла.
- Биргенге кимле ишлейдиле?
- Иш кёб кёзюуде элчилени чакъырама, таймаздан уруннган эки нёгерим барды. Механизатор Чапурин Сергей джерчилик джаны бла, Картавенко Иван да маллагъа къарайды. Экиси да бек асыулу адамладыла. Мындан ары малланы, сабанланы да аслам этерге муратым барды. Бусагъатда иш табмай айланнган элчиле, келиб, меннге да болушуб, кеслери да айлыкъ алыб турурча боллукъдула.
- Къралны, кесинги ишинги да бирча иги тындыргъанынг танылыб турады, мындан ары да муратларынга джет!
- Кесим да билмейме, кандидатланы тизимине къошхандан сора айтдыла. Сау болсунла, элни сайлаучулары бары да, тыйыншлы кёрюб, чёб атхан эдиле. Къазакъ, орус, къарачай деб ол сёз джюрюмейди мында. Таулула 8-9 юйдеги болабыз. Мен былайгъа кёчгенли да джети джыл. Ол заманны ичинде бизге къынгыр къарагъан кёрмегенме. Бек татлы, бек шох джашайбыз. Къобу Башында 1977-чи джыл туугъанма. Атам, анам энтда анда джашайдыла.
- Бери къаллайла тюшдюнг?
- Школну бошаб, Таганрог шахарда радиотехника институтха кирдим. Аны кърал муниципал управление бёлюмюнде баш билим алдым. Ызы бла Ижевскеде юристле хазырлагъан институтда окъудум. Уралда он джылны ишледим. Бери 2007-чи джыл къайтдым. Уруп чегет мюлкге чегетчи болуб джарашдым. Анда джети участок барды. Аланы бири Исправнадады. Кёб турмай анга тамада этиб ийдиле. Конторну мекямыны бир джанында адамла джашарча бёлмеле бардыла. Алагъа тюшдюк. Энтда алайда турабыз.
Уруп чегет мюлкню бу бёлюмюню 4600 гектар джери барды. Ставрополь бла Краснодар крайны чеклерине дери джетеди. Кавказда ёсген тереклени хазна къалмай барын да кёрюрге боллукъду былайда. Ол огъай, эм багъалы, эм сыйлы, дунияда аз тюбеген тереклеге саналыб, «Къызыл китабха» джазылгъанла да бардыла. Джаныуарла да кёбдюле. Айтыргъа, кийикле, къабанла, джурла, бёрюле, къоянла, тюлкюле. Къанатлыланы да кёб тюрлюсю барды.
- Агъачха излем уллуду. Уучула да джаныуарланы унута болмазла. Аллай бир джерге къарагъан къыйын болгъаны хакъды. Ненча адам барсыз?
- Бир нёгерим бла мен. Тынч да тюлдю, джууаблы ишди. Алай а терек кесерге излегенле, уучула къайсы джолла, сокъмакъла бла къайдан кирирге, чыгъаргъа боллукъларын билебиз. Аллай къоркъуулу джерлеге сакъбыз. Бизни чегибизде эллени адамлары бла да тюбешир ючюн къалмайбыз. Табигъатны сакълауну магъанасын айтханлай, къралны, саулай халкъны байлыгъы тёлюлеге къоранчсыз джетерча этерге кереклисин ангылатханлай турабыз. Отуннга-затха тилегенле болсала, къургъакъ тереклени неда къораргъа тыйыншлыланы кёргюзебиз. Аллахха шукур, бюгюнлюкде джарсыгъан джерибиз джокъду.
- Сеннге тюберден алгъа эки-юч адам бла сёлешген эдик да, «бизге да, саулай элге да болушады», дедиле. Не бла джарайса?
- Хазна болушханым барды деб да билмейме, алай болса да… Исправна алгъын мюлкню бир бригадасы эди. Ол чачылгъанында, джери пайлагъа юлешиниб, уруннганлагъа берилген эди. Мен келген сагъатда бачхаларына къарагъандан озуб, аланы сюрген, битим ёсдюрген джокъну орнунда эди. Адамла бла сёлешиб, оноулашыб, талай джылдан бери къаран къалыб тургъан джерлени хайырландырыргъа келишдим. Алай бла 100 пайны алыб, фермер мюлк къурадым. Техниканы къайгъысын этдим, урлукъ атыб тебредик. Былтыр 400 тонна нартюх ёсдюрген эдик да, аны энди сатарыкъбыз. Гречка 30 тонна болду. Урлукъгъа атарыкъбыз. Зынтхыбызны сатханбыз. Керекди дегеннге аладан адамлагъа береме. Беш трактор, башха техника, инвентарь барды. Джазгъы ишлеге хазырланабыз.
Больницада сакъатлагъа джораланнган палата барды. 2016-чы джыл анга толу ремонт этдирген эдим. Былтыр сабий садны мекямында бир группа джюрюген бёлмеде терезеле къолайсыз эдиле да, аланы джангыртыргъа джоюм этдим. Мени эл Советге депутатха сайлагъан участокда суу келген быргъыла эски, тот болуб, суу тыйыншлысыча келмей, джамагъат джунчуй эди. Сайлаучула ол кемликни къоратыргъа борч салгъан эдиле. Быргъылагъа къаралгъанды, суу бла баджарылгъандыла. Эл администрациягъа да джукъ керек болса, болушургъа кюрешеме.
- Джерчиликни къолгъа алгъанла малчылыкъны да унутмайдыла. Ол джаны бла къалайса?
- Малла да къурай башлагъанма. Исправнаны къатында алгъын гипс заводчукъ болгъанды, блокла-зат чыгъарыб да тургъанды. Аны мекямларын сатыб алгъан эдим. Мюрзеу сакъларча джарашдыргъанма, къош да алайдады. Бусагъатда мал болуб алай кёб джокъду, тууарла ийнеги, бугъасы да 20 боладыла. Сютню да аладыла, джау, бышлакъ этиб да сатабыз. Ууакъ аякълыла 40, атларыбыз да бардыла. Аягъы къалай боллугъун билмейме, алай а бир оюм тынгы бермей турады. Къарачайлыла къадырлагъа уллу магъана бериб джашагъандыла. Къартла айтыудан, тау сокъмакълада джюрюрге, джюк ташыргъа атдан, эшекден онглу болгъандыла. Адамлагъа сорама да, къадыры барды деб кишини табмайдыла. Аланы къураб, джаяргъа таукел болуб турама. Атла бардыла, эшекле да табханма. Ол экисинден тууадыла къадырла.
- Биргенге кимле ишлейдиле?
- Иш кёб кёзюуде элчилени чакъырама, таймаздан уруннган эки нёгерим барды. Механизатор Чапурин Сергей джерчилик джаны бла, Картавенко Иван да маллагъа къарайды. Экиси да бек асыулу адамладыла. Мындан ары малланы, сабанланы да аслам этерге муратым барды. Бусагъатда иш табмай айланнган элчиле, келиб, меннге да болушуб, кеслери да айлыкъ алыб турурча боллукъдула.
- Къралны, кесинги ишинги да бирча иги тындыргъанынг танылыб турады, мындан ары да муратларынга джет!
АППАЛАНЫ Билял,
КЪОБАНЛАНЫ Махмут.
КЪОБАНЛАНЫ Махмут.
{jcomments}
