Черкесланы Маштайны джашы Сарбий Ата джурт къазауатны I-чи, II-чи дараджалы эмда Къызыл Джулдузну орденлерини, «Ётгюрлюгю ючюн», «Сталинградны къоруулагъаны ючюн», «1941-чи-1945-чи джыллада Уллу Ата джурт къазауатда Германияны хорлагъаны ючюн» медалланы кавалериди. Гитлерчи фашистле бла къаты сермешледе ол, «Совет Союзну Джигити» деген атха теджелген таулуланы бириди.
Черкесланы Сарбий 1920-чы джыл Къашхатау элде туугъанды. Уллу Ата джурт къазауат башланнганлай, кеси разылыкълары бла, фронтха кетген биринчилени тизгининде болгъанды. Ол 115-чи Къабарты-Малкъар кавалерия дивизияда къуллукъ этгенди. Сарбий аскерде кесин юлгюлю кёргюзгенди, берилген джумушлагъа джууаблы болгъанлай, аланы джетишимли толтургъанлай тургъанды. Аны ол шартларын аскер тамадасы сансыз къоймагъанды. Бир джылны къуллукъ этгенинден сора, аны 1942-чи джылда 315-чи атлы полкга комсорг этгенди.
1942-чи джыл къыркъар (август) айда Ростов областны Большая Мартыновка элинде баргъан урушха къошулгъанды. Анда фашистле бла къаты сермешде кеси онла бла гитлерчилени ёлтюргенди, джауну 2 танкасын атылтханды. Черкес улу Сталинград ючюн баргъан къаты урушха да къошулгъанды. 1943-чю джылны биринчи айында 5-чи гвардиячы Дон къазакъ атлы корпусну къурамында Къабарты-Малкъарны джеринден фашистлени сюрюб къыстагъан аскерчилени ичинде Сарбий да болгъанды. Ставрополь, Краснодар крайланы, Ростов шахарны джерлерин джаудан ариулау кюрешге да Сарбий уллу къыйын къошханды. Андан ары Украинаны фронтларында да уруш этгенди.
Уллу Ата джурт къазауатны тарихине тюшген кёзюулени биринде - 1944-чю джылны башил (январь)-байрым (февраль) айларында - Черкасск областда Корсунь-Шевченко уруш болгъанды. Анга «Гитче Сталинград уруш» дегендиле. Къызыл Аскерни бёлеклерин эмда алайыны адамларыны тёгерегин ибилис Гитлерни аскери къуршоулаб, алайын «от чоюн» этиб тургъандыла. Ма ол къуршоуну сынджырын юзер ючюн, бизни аскерчилерибиз джанларын-къанларын аямай алай къаты уруш этгендиле.
Ол хатерсиз ачы сермешде Черкесланы Сарбий, аскерчилеге тюз буйрукъ бере, кеси да аланы алларында баргъанды. Ол къыйын кёзюуде джаш абычар кесин керти джигитча танытыр ючюн къалмагъанды. Артда, аны ётгюрлюгюне аскер тамадалары сый, махтау бериб, аскерчилеге юлгю этиб тургъандыла.
Дагъыда Черкес улу ол джыл алтотур (март) айны 10-да башланнган Уманск-Ботошанский деген къаты сермешге да къошулуб, фашистле бла хатерсиз урушда эркишилик кёргюзгенди. Аны юсюнден айтыргъа тыйыншлыды. Умань шахарны джауну къолундан сыйырыб, экинчи кюнюнде огъуна Къыбыла Буг сууну бойнунда аскер бёлекле фашистле бла аяусуз сермешгендиле. Вермахтны аскери баш кючлерин кёпюрню юсю бла ётдюрюб, ызындан Къызыл Аскер ётмезча джолну кесгенди - кёпюрню атылтханды. Аны амалтын, аскерчилерибиз сууну онг джагъасында бетджан салыб, алагъа от ачыб, ахыр тылпыуларына дери, джаугъа къаршчы уруш этгенлерин тохтатмай тургъандыла. Ол къыйын хыйсабда тири комсомолчуладан бёлек къуралыб, совет аскерчилени сууну ол бирси джагъасына ётерча мадар къураб, аланы да джаудан къоруулай ол бёлек къайгъыргъанды. Анга гвардиячы лейтенант Игнатенко башчылыкъ этгенди, Черкес улу уа комсомол башчы болгъанды. Ай медет, аскер бёлек суудан ётюб баргъан кёзюуде джау тоб атыб, ол бёлекни, командирлери бла бирге, къурутханды. Олсагъатлай аскерчилени сау къалгъан къауумуна къуугъун кире башлагъанлай, алагъа буйрукъ бериу борчланы Черкес улу кесине алгъанды. Алай бла таулу абычар сау къалгъан аскерчилени, джаралыланы да алыб Къыбыла Буг сууну бирси джагъасына ётгенди. Алайда да джау алагъа, чабыуул этгенин тохтатмагъанды. Сарбий буйрукъ берген аскер бёлек джау бла тохтаусуз 20 сагъатны сермеш бардыргъанды. Бир кесекден 63-чю дивизияны 223-чю атлы полкуну тамада сержанты Коротков башчылыкъ этген бир бёлеги, суудан ётюб, былагъа къошулгъанды. Алайда къызыл аскерчи джау бла аяусуз ётгюр уруш этгендиле. Аланы хар бири да ёлеме деб къоркъмай, тирилик танытыр ючюн къалмагъандыла. Ол уруш ючюн тамада сержант Коротковгъа, арадан алты ай озгъандан сора, «Совет Союзну Джигити» деген ат берилген эди.
Тамада лейтенант Черкес улу къуллукъ этген полкну командирини заместители майор Николай Марченко 1944-чю джылны алтотур (март) айында таулу абычарны Джигит атха теджеб Баш штабха билдирген эди. Алай болса да, сюргюн миллетни келечиси болгъаны амалтын анга Алтын Джулдуз, тыйыншлы болуб тургъанлай, берилмей къалгъанды. Андан сора 1944-чю джылны элия (июль) айында 5-чи Дон къазакъ атлы корпусну 12-чи гвардиячы дивизиясында политика бёлюмню тамадасыны болушчусу капитан Черкесланы Сарбийни фронтдан чыгъарыб аскер къуллугъун андан ары бардырыргъа Сибирде аскер округга ашырадыла. 1946-чы джылда уа аны башына бош этедиле.
Алай бла къазауатны отлу джолларын сый бла ётген Сарбий адамлары болгъан джерге - Орта Азиягъа - джолун айландырыб кетеди. Аскер джорукъда чыныкъгъан таулу абычар сюргюнде миллетини чекген къыйынлыгъын кёлтюрелмей кёб къыйналса да, джюрегин басаргъа кюреше, адамларына да кёл бере, кечине баргъанды. Анда ол кёб зорлукъгъа шагъат болса да, адамлары бла тенг, ол азабланы кёлтюрюрге керек болгъанды. Сарбий туугъан Джуртуна адамлары бла бирге 1956-чы джыл къайтады.
Уллу Ата джурт къазауат бошалгъандан сора, арадан талай джыл озуб, Черкес улуну тыйыншлы сыйын къайтарыр мурат бла аны джердешлери кёб иш этиб кюрешгендиле. Аны къуллукъ этген джылларында 115-чи атлы дивизияда 297-чи полкну командири подполковник Хатукаев Аубекир, полкну комиссары тамада политрук Галачиев Къасым, ол джыллада 51-чи аскерге буйрукъ бериучю генерал-полковник И.Труфанов, Сарбийни фронтчу тенглери эмда аны этген джигитликлерин кёзлери бла кёрген шагъатла, 115-чи Къабарты-Малкъар атлы дивизияны Ветеранларыны совети дагъыда кёбле Къабарты-Малкъар Республиканы Башчысына эмда закон чыгъарыучу органнга тилек къагъыт джазыб ийген эдиле. Ызы бла запасдагъы гвардиячы капитан Черкес улу Сарбийге «Совет Союзну Джигити» деген ат берилсе деген тилек къагъыт 1990-чы джылда СССР-ни Баш Советине джиберилген эди. Алай болса да, къралны Къоруулау Кючлерини министерствосундан Черкес улуну къачан, къайсы фронтлада къазауат этгенини юсюнден сора да, аны кёчгюнчю халкъдан болгъаны амалтын, ол сыйлы саугъа берилмегени ачыкъ джазыла эди джууаб письмода.
Уллу Хорламны джууукълашдыргъан да Ата джуртха уллу сюймекликлери болгъан аллай ётгюр уланланы, керти патриотланы кючлери болгъанды. Алтын Джулдузну медалы берилмесе да, Черкес улу Сарбийни сыйы миллетини ичинде ёмюрлюкге джашарыкъды.
Черкесланы Сарбий 1920-чы джыл Къашхатау элде туугъанды. Уллу Ата джурт къазауат башланнганлай, кеси разылыкълары бла, фронтха кетген биринчилени тизгининде болгъанды. Ол 115-чи Къабарты-Малкъар кавалерия дивизияда къуллукъ этгенди. Сарбий аскерде кесин юлгюлю кёргюзгенди, берилген джумушлагъа джууаблы болгъанлай, аланы джетишимли толтургъанлай тургъанды. Аны ол шартларын аскер тамадасы сансыз къоймагъанды. Бир джылны къуллукъ этгенинден сора, аны 1942-чи джылда 315-чи атлы полкга комсорг этгенди.
1942-чи джыл къыркъар (август) айда Ростов областны Большая Мартыновка элинде баргъан урушха къошулгъанды. Анда фашистле бла къаты сермешде кеси онла бла гитлерчилени ёлтюргенди, джауну 2 танкасын атылтханды. Черкес улу Сталинград ючюн баргъан къаты урушха да къошулгъанды. 1943-чю джылны биринчи айында 5-чи гвардиячы Дон къазакъ атлы корпусну къурамында Къабарты-Малкъарны джеринден фашистлени сюрюб къыстагъан аскерчилени ичинде Сарбий да болгъанды. Ставрополь, Краснодар крайланы, Ростов шахарны джерлерин джаудан ариулау кюрешге да Сарбий уллу къыйын къошханды. Андан ары Украинаны фронтларында да уруш этгенди.
Уллу Ата джурт къазауатны тарихине тюшген кёзюулени биринде - 1944-чю джылны башил (январь)-байрым (февраль) айларында - Черкасск областда Корсунь-Шевченко уруш болгъанды. Анга «Гитче Сталинград уруш» дегендиле. Къызыл Аскерни бёлеклерин эмда алайыны адамларыны тёгерегин ибилис Гитлерни аскери къуршоулаб, алайын «от чоюн» этиб тургъандыла. Ма ол къуршоуну сынджырын юзер ючюн, бизни аскерчилерибиз джанларын-къанларын аямай алай къаты уруш этгендиле.
Ол хатерсиз ачы сермешде Черкесланы Сарбий, аскерчилеге тюз буйрукъ бере, кеси да аланы алларында баргъанды. Ол къыйын кёзюуде джаш абычар кесин керти джигитча танытыр ючюн къалмагъанды. Артда, аны ётгюрлюгюне аскер тамадалары сый, махтау бериб, аскерчилеге юлгю этиб тургъандыла.
Дагъыда Черкес улу ол джыл алтотур (март) айны 10-да башланнган Уманск-Ботошанский деген къаты сермешге да къошулуб, фашистле бла хатерсиз урушда эркишилик кёргюзгенди. Аны юсюнден айтыргъа тыйыншлыды. Умань шахарны джауну къолундан сыйырыб, экинчи кюнюнде огъуна Къыбыла Буг сууну бойнунда аскер бёлекле фашистле бла аяусуз сермешгендиле. Вермахтны аскери баш кючлерин кёпюрню юсю бла ётдюрюб, ызындан Къызыл Аскер ётмезча джолну кесгенди - кёпюрню атылтханды. Аны амалтын, аскерчилерибиз сууну онг джагъасында бетджан салыб, алагъа от ачыб, ахыр тылпыуларына дери, джаугъа къаршчы уруш этгенлерин тохтатмай тургъандыла. Ол къыйын хыйсабда тири комсомолчуладан бёлек къуралыб, совет аскерчилени сууну ол бирси джагъасына ётерча мадар къураб, аланы да джаудан къоруулай ол бёлек къайгъыргъанды. Анга гвардиячы лейтенант Игнатенко башчылыкъ этгенди, Черкес улу уа комсомол башчы болгъанды. Ай медет, аскер бёлек суудан ётюб баргъан кёзюуде джау тоб атыб, ол бёлекни, командирлери бла бирге, къурутханды. Олсагъатлай аскерчилени сау къалгъан къауумуна къуугъун кире башлагъанлай, алагъа буйрукъ бериу борчланы Черкес улу кесине алгъанды. Алай бла таулу абычар сау къалгъан аскерчилени, джаралыланы да алыб Къыбыла Буг сууну бирси джагъасына ётгенди. Алайда да джау алагъа, чабыуул этгенин тохтатмагъанды. Сарбий буйрукъ берген аскер бёлек джау бла тохтаусуз 20 сагъатны сермеш бардыргъанды. Бир кесекден 63-чю дивизияны 223-чю атлы полкуну тамада сержанты Коротков башчылыкъ этген бир бёлеги, суудан ётюб, былагъа къошулгъанды. Алайда къызыл аскерчи джау бла аяусуз ётгюр уруш этгендиле. Аланы хар бири да ёлеме деб къоркъмай, тирилик танытыр ючюн къалмагъандыла. Ол уруш ючюн тамада сержант Коротковгъа, арадан алты ай озгъандан сора, «Совет Союзну Джигити» деген ат берилген эди.
Тамада лейтенант Черкес улу къуллукъ этген полкну командирини заместители майор Николай Марченко 1944-чю джылны алтотур (март) айында таулу абычарны Джигит атха теджеб Баш штабха билдирген эди. Алай болса да, сюргюн миллетни келечиси болгъаны амалтын анга Алтын Джулдуз, тыйыншлы болуб тургъанлай, берилмей къалгъанды. Андан сора 1944-чю джылны элия (июль) айында 5-чи Дон къазакъ атлы корпусну 12-чи гвардиячы дивизиясында политика бёлюмню тамадасыны болушчусу капитан Черкесланы Сарбийни фронтдан чыгъарыб аскер къуллугъун андан ары бардырыргъа Сибирде аскер округга ашырадыла. 1946-чы джылда уа аны башына бош этедиле.
Алай бла къазауатны отлу джолларын сый бла ётген Сарбий адамлары болгъан джерге - Орта Азиягъа - джолун айландырыб кетеди. Аскер джорукъда чыныкъгъан таулу абычар сюргюнде миллетини чекген къыйынлыгъын кёлтюрелмей кёб къыйналса да, джюрегин басаргъа кюреше, адамларына да кёл бере, кечине баргъанды. Анда ол кёб зорлукъгъа шагъат болса да, адамлары бла тенг, ол азабланы кёлтюрюрге керек болгъанды. Сарбий туугъан Джуртуна адамлары бла бирге 1956-чы джыл къайтады.
Уллу Ата джурт къазауат бошалгъандан сора, арадан талай джыл озуб, Черкес улуну тыйыншлы сыйын къайтарыр мурат бла аны джердешлери кёб иш этиб кюрешгендиле. Аны къуллукъ этген джылларында 115-чи атлы дивизияда 297-чи полкну командири подполковник Хатукаев Аубекир, полкну комиссары тамада политрук Галачиев Къасым, ол джыллада 51-чи аскерге буйрукъ бериучю генерал-полковник И.Труфанов, Сарбийни фронтчу тенглери эмда аны этген джигитликлерин кёзлери бла кёрген шагъатла, 115-чи Къабарты-Малкъар атлы дивизияны Ветеранларыны совети дагъыда кёбле Къабарты-Малкъар Республиканы Башчысына эмда закон чыгъарыучу органнга тилек къагъыт джазыб ийген эдиле. Ызы бла запасдагъы гвардиячы капитан Черкес улу Сарбийге «Совет Союзну Джигити» деген ат берилсе деген тилек къагъыт 1990-чы джылда СССР-ни Баш Советине джиберилген эди. Алай болса да, къралны Къоруулау Кючлерини министерствосундан Черкес улуну къачан, къайсы фронтлада къазауат этгенини юсюнден сора да, аны кёчгюнчю халкъдан болгъаны амалтын, ол сыйлы саугъа берилмегени ачыкъ джазыла эди джууаб письмода.
Уллу Хорламны джууукълашдыргъан да Ата джуртха уллу сюймекликлери болгъан аллай ётгюр уланланы, керти патриотланы кючлери болгъанды. Алтын Джулдузну медалы берилмесе да, Черкес улу Сарбийни сыйы миллетини ичинде ёмюрлюкге джашарыкъды.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
{jcomments}
