КъЧКъУ Къарачай-Черкесияда баш билим берген биринчи окъуу заведениеди. РСФСР-ни Халкъ Комиссарларыны Советини бегими бла Микоян-Шахарда эки областны школларына устазла хазырларгъа буюрулады. 1940-чы джыл СССР-ни Совнаркомуну бегими бла ол устаз институтну тамалында Къарачай-Черкес устаз институт къуралады. Аны эки факультети болады: тил бла адабият эмда математика бла физика. Джарашыб ишлеб тургъан институт эки кере джабылады. Биринчи кере немец фашистле былайын алгъан сагъатда, экинчи кере да къарачай халкъны киши джуртлагъа кёчюрген кёзюуде.
1957-чи джыл, къарачайлыла Орта Азия бла Къазахстандан къайтхандан сора, аууз-герги (октябрь) айны 1-де джангыдан ачылады. Алгъынча, эки факультети болады. Алай а, джашауну излемине кёре, факультетле къошула барадыла. 1967-чи джыл суратлау-графика бла физкультура факультет, 1979-чу джыл педагогика бла ал башланнган окъуугъа методика, узаймай музыка, педагогика, география, филология факультетни тамалында журналистле хазырлагъан бёлюм. Студентлени психологиядан усталыкъ берирге да алыб башлайдыла.
1992-чи джыл аспирантура ачылады. Анда Къарачай-Черкесиядан башха джерледен адамла келиб да окъуб турадыла. Джашауну къайсы санагъатына да бек керекли баш билимли джаш усталаны хазырлауда джетишимлери ючюн институтну дараджасы да кёлтюрюле барады. Айтыргъа Баш школну кърал комитети бла Эресей Федерацияны Халкъ окъуу министерствосуну комиссиясы къараб, институтну Къарачай-Черкес кърал устаз университет этедиле. 2003-чю джыл а аны кърал университетни дараджасына чыгъарадыла. Анга кёре джангы факультетле къураргъа тюшеди. Кесине да Къарачайны эм белгили адамларыны бири Алийланы Джашыуну джашы Умарны аты аталады.
Хар джыл сайын сегизджюзге джууукъ уста бошаб чыгъады университетни. Къуру бу арт джыллада джыйырмадан артыкъ халкъла арасы эмда Бютеуэресей, джыйырма джети да регионал илму конференнцияла болгъандыла. Университетде ишлегенле тюрлю-тюрлю проектлени конкурсларында хорлаб келедиле.
Бусагъатда университетде 6000 студент окъуйду. Аланы арасында 13 тыш къралдан келген джашла бла къызла да бардыла. Студентлеге билим берген, усталыкълагъа юретген илмуланы докторлары, кандидатлары да ючджюз боладыла. Аланы да джартысындан асламысы республикада джашагъан миллетледен алимледиле.
Университетни сегиз факультети бла эки институту барды. Ол халда кенгергени себебли джангы мекямла ишленнгендиле, студентле кёб тюрлю лабораторияла бла хайырланадыла. Кеслери да общежитиеледе джашарча таблыкъ къуралгъанды, хант юйле ишлейдиле…
Къууанч кюн университетни арбазы, байрамдача, ариу, айбат эди. Юбилей джыйылыу уллу залда болду. Къарачай-Черкес Республиканы Правительствосуну Председателини биринчи орунбасары Байчораланы Эльдар КъЧР-ни Башчысы Темрезланы Рашидни алгъышлауун окъуду.
- Бюгюн республикада баш билим берген окъуу учреждениени 80-джыллыкъ юбилейин байрамларгъа джыйылгъансыз, быллай къууанчла кёб болсунла. Бу арт джыллада университетде кёб зат иги джанына тюрленнгенди. Анга 80 джыл толса да, эндиге дери къыйын заманланы хорлаб, джаш тёлюге окъуу-билим, усталыкъла бериб келгенича, мындан ары да ёсюмню джолунда таукел атларыгъы танылады. Джашнар заманы алкъын аллындады. Аны эски мекямлары джангы тюрсюн алгъандыла. Аланы биринчи кере кёргенле джангы ишленнген мекямлагъа санаб къоярыкъдыла. Быллай аламат мекямлада билим алгъан къайсы студентге да сыйды.
Сиз ёхтемленирча кёб затыгъыз барды. Ал джыллада устаз институт эди, энди ол классика университет болгъанды. Къуру бизни регионда тюл, бютеу къралда сыйлы орунланы бирин алады. 80 джылны ичинде кёб аламат усталаны хазырлагъанды…
…Бюгюнлюкде хар не тюрлениб, иги шартла, адетле аз болуб баргъан заманда, университетни коллективи ата-бабаларыбыздан келген ашхы шартланы сакълар ючюн кёб кюрешеди. Алай ишлерин бек сюйген, халкъ ючюн джан аурутханла этерге боллукъдула. Университетни коллективи уа аллай адамладан къуралгъанына сёз джокъду.
Алийланы Умарны атын джюрютген кърал университетни 80-джыллыкъ юбилейини бизни республикада уллу магъанасы барды. Къарачай-Черкесияны келир заманы университетни ёсюмю бла къысха байламлыды. Профессионал кадрланы хазырлауда, илму-тинтиу ишлени бардырыуда сиз кесигизни иги джаны бла танытхансыз, регионну ёсюмюне юлюшюгюзню къошасыз. Мындан ары да алай ишлеригизге сёз джокъду. Бюгюнлюкде бизге терен билимли, оюмлу санагъат устала керекдиле. Билим бериуде, илму ишлени бардырыуда, республиканы интеллектуал эмда маданият потенциалы сизсиз.
Университетни ишине КъЧР-ни башчылары, хар къуру да, эс бёлгенлей турадыла. Бизни барыбызны да Къарачай-Черкесияны джашнатыу, мындан ары да биригиб, аны аламат, шохлукъну, мамырлыкъны республикасы этиу баш муратыбызды. Ол муратха джетер ючюн бютеу кючюбюзню салыб кюрешейик. Биз не заманда да университетибизге болушханлай турлукъбуз.
Университетни коллективин 80-джыллыкъ юбилейи бла алгъышлайма эмда баш билим бериу системада алчыланы бири боллугъугъузну излейме. Саулукъ-эсенлик, ишде джетишимле теджейме. Джашауугъуз узун, зауукълу болсун!..
- Министрни, кесими атымдан да бу юбилей бла барыгъызны да алгъышлайма, - деди кесини сёзюнде Эресей Федерацияны илму бла баш окъууну министрини орунбасары Владимир Степанов. Андан сора, кёб джылланы узагъына, терен билимли джаш усталаны хазырлауда уллу юлюш къошханладан он адамгъа кърал саугъала бериуню хакъындан къагъытлагъа къол салыныб, джарашдырылыб, тургъанларын билдирди.
Хоншу регионланы баш окъуу заведениелеринден келген ректорла сахнагъа чакъырылдыла. Аланы барыны да атындан Къарачай-Черкес кърал академияны ректору Къочхарланы Руслан алгъышлады джыйылгъанланы. Алгъыннгы институтха, эндиги университетге башчылыкъ этиб тургъан адамланы эсге тюшюрдю. Айырыб да Къойчуланы Аскербий бла Тамбийланы Бурханны заманында иги тюрлениуле болгъанларын чертди. Бусагъатдагъы ректор Ёзденланы Таусолтан, джаш адам болса да, бу джууаблы ишни юлгюлю тындыргъанын да айтды.
РФ-ны Федерал Джыйылыууну Федерация Советини члени Сылпагъарланы Ахмат, КъЧР-ни Башчысы Темрезланы Рашид бла бирге, университетге саугъагъа автобус берирге оноу этгенлерин билдирди. Быладан сора да КъЧР-ни окъуу бла илму министри Инна Кравченко, кёб джылланы мында ишлеб кетген Байрамукъланы Измаил дагъыда башхала сёлешдиле.
Къууанч джыйылыуда университетни ректору Ёзденланы Таусолтан тамамлау сёз айтды.
- Бизни ишибизге магъана бериб, алгъышларгъа келгенигиз ючюн коллективни атындан разылыгъымы билдиреме. 80 джылны ичинде бу ВУЗ кёб затны кёргенди, сынагъанды. Аны биографиясы мында джашагъан халкъланы джазыулары бла къысха байламлыды. Бизни тарихибизде къара эмда джарыкъ сызла тюбер ючюн къалмагъандыла. Алай а, биринчи кюнюнден башлаб, бусагъатха дери бир мурат бла джашаб келгенди. Ол да неди десегиз, туугъан Къарачай-Черкесиягъа игилик этиу.
Университетни тамадалары бла коллективи, урунууну рыногуна санагъат усталаны да хазырлай, илму ишлени бардыргъандыла. Ол джаны бла джетишимле да этгендиле. Джаш тёлюню ариу халиде ёсдюрюуге уллу къыйынларын салыб тургъандыла. Биз бир заманда да унутмагъанбыз борчубузну. Тюбеген тыйгъычланы бир джанына этерге кюрешиб келгенбиз. Эм баш ишибиз джаш тёлюге терен билим бериу, аны ариу халиге юретиу эди да, ол затланы баджаргъанбыз, дерикме мени сартын.
Республиканы башчылыгъы биз ишлерин сюйген, билген усталаны хазырларыгъыбызны излейди. Биз да ол муратха джетер ючюн, не джаны бла да болушлукъ табыб турабыз. Бюгюн а мен КъЧР-ни Башчысы Темрезланы Рашидге бизге къайгъырыб тургъаны ючюн коллективни атындан бюсюреу этеме. Аны бла бирге, КъЧР-ни Халкъ Джыйылыууна (Парламентине) да университетге таймаздан эс бёлгени ючюн бек разыбыз.
Коллектив къачан да заманны излемине кёре ишин къураб келгенди, энтда алайды. Баш ишлени бирине санаб студентлерибизге иги турмуш болумла къураргъа, ала бир зат бла инджилмезча этерге кюрешебиз. Хар башламыбызгъа биз Эресей Федерацияны Окъуу бла илму министерствосуну джанындан да болушлукъ табханлай турабыз. Бюгюн университетни 80-джыллыкъ байрамына министрини орунбасары Александр Владимирович келгенди да, бютеу коллективни атындан РФ-ны Окъуу бла илму министерствосуна уллу разылыгъымы билдиреме.
Бизни бла бирге университетни 80-джыллыкъ юбилейин байрамларгъа башха шахарладан коллегаларыбыз келгендиле да, аладан да керек заманда джакълыкъ болгъаны ючюн, барына да бюсюреу этеме, къуллукъларында, джашауларында муратларына джетсинле. Биз а мындан ары да алгъындан да иги ишлерге, къралыбызны фахмулу, билимли кадрла бла баджарыб турургъа кюреширикбиз.
Бизни коллектив муниципал къуралышла эмда джамагъат бирлешликле бла да биригиб ишлейди. Барыбызны да бир муратыбыз барды: ёсюб келген джаш тёлюге билим, усталыкъ бериу, миллетни ашхы шартларыны тамалында ёсдюрюу, юлгюлю адамла этиу. Ол джаны бла джетишимлерибиз да бардыла. Алада бизге дери ишлеген ректорланы, устазланы да уллу юлюшлери болгъаны хакъды. Алагъа да бюгюннгю коллективни атындан уллу бюсюреу этеме.
Юбилейге келгенле джырлагъа тынгыладыла, тепсеулеге къарадыла. Хар сёлешгенни ызындан дегенча концерт номерле кёргюзюле эдиле. «Къарча», «Алибек», «Шохлукъ», «Эльбрус» дагъыда башха кърал халкъ ансамблле фахмуларын кёргюздюле.
Джыйылгъанла бу къууанч бла бир-бирлерин алгъышлай, университетни коллективине джангы джетишимле теджедиле.
Аппаланы Билял,
Къобанланы Махмут.
Къобанланы Махмут.
{jcomments}
