Алгъаракълада къарачай юйдегилени кёбюсюнде 5-12 сабий болуучан эди. Бюгюн биз хапарын айтырыкъ Къарачайда аты алгъышлада айтылырлай адамланы бири Кипкеланы Ахматды. Ахмат Огъары Тебердиде джашагъан Кипкеланы Османны 17 сабийинден тёртюнчюсю болгъанды. Кёзюгюзге бир кёргюзюгюз бир юйдегиде 17 сабийни, аланы дуниягъа джаратыб, джокъдан бар этген ата-ананы!
Ол юйдегини сабийлерини ариу халилери, джумуш этиб башласала, тутхан ишлерин айыбсыз бишире билгенлери, аланы ата-аналарына сый, бюсюреу келтиргенлей тургъандыла. Османны юйдегиси иги бай джашагъанладан болуб, ёсе келгенле юйдегиге билеклик эте, джашау турмушун айныта билгендиле.
Озгъан ёмюрню 30-чу джылларында коллективизация башланнганлай, Османны юйдегисин кулак атха чыгъарыб, Огъары Тебердиден джангы къуралгъан Сары-Тюз элге кёчюргендиле. Кёчген джерлери узакъ болмаса да, ол заманнга кёре джууукъдан, тенгден хапар билген къыйын болгъанды. Ата, ана эгечлени, къарнашланы, аладан туугъанланы иги танымасала да, Османны юйдегиси къарт аналарындан ол къыйын заманлада да хапарлы болургъа кюрешгендиле.
«Биз байыракъ джашай эдик да, бизни элден кёчюртгенле джарлыракъ джашагъанла эдиле. Ал кёзюуледе джангы джерде джашаб башлагъан бизге алай тынч болмады. Алай а ишде къаджыкъмагъан аталары, сабийлени ашар-ичер, кийим керекли да этмеди…» – деб хапар айтыучан эди Ахматны анасы.
Къарт аталары Сары-Тюзде да, Огъары Тебердидеча, аламат юй салгъанды. Юйдегисин окъутуб чыгъаргъанды. Ёхтем, джигер ёсген Ахмат, школну бошагъанлай, Ворошилов атлы колхозда ишлеб башлайды. Аскер къуллугъуна 1939-чу джыл кетиб, Брестде къуллукъ этиб тебрейди. 1941-чи джыл къазауат ачылыб, Ахмат, урушну ёртенли джолларында отха, джалыннга да кирир ючюн къалмагъанды.
Ал кёзюуде къазауатха джангы къатыша башлагъан гарнизонлары, аслам къауумларындан юзюлюб къалыб, Брест къалада фашистлеге къаршчы сермеше, кёб аскерчисин тас этеди. Къазауат башланнган кюн мингле бла совет аскерчиле урушха киредиле. Алай а, не келсин, аскер саны болгъанлыкъгъа, къазауат башланырын сакъламагъан аскерчилени 9-10-на биришер, экишер шкок джетгенди. Патронлары уа - тамам дыккы. Алай бла биз тарихден билгеннге кёре, Брест къалада сермешиу эки айны барады. Ахмат айтхан хапардан, немчала ол къалада дженгил хорламлы болурларындан тюнгюлюб, къуршоуда къазауатны бардырырлай, бёлек аскерлерин къоюб, башха джерлеге уруш этерге кетгендиле. Тарихде окъугъанны тышында белгили суратчы Кривоноговну «Брест къаланы къутхарыу» деген суратында да ол къанлы сермешиуню кёребиз. Брестде хорламлы болгъан совет гарнизонну бёлеги алайдан кетген фашистлени ызларындан сюрюб, мукъут ийислерин чыгъара, барады. Ахмат кесини къызыл аскерчи бёлеклери бла кеслерини аскерчилерине Москва тёгерекледе къошулады. Фашистле Москваны эрлай уруб алыб къояр муратларына джеталмайдыла. Ол къазауатда Кипке улу Ахмат аягъындан ауур джаралы болады. Ачы сууукълада, дарман-дары джетишмеген заманда тыйыншлы болушлукъ болмай, Ахматны аягъы гангрена болуб, Подольск госпиталда бутун тас этеди.
Аскерден башына бош этгенлеринде, Ахмат, Сары-Тюз элине къайтыб келиб, колхозда учётчик, артда сют фермагъа тамада болуб ишлейди.
Орта Азиягъа кёчюргенлеринде Кипке улу анда уллу фермагъа тамадалыкъ эте, кёб къарачай юйдегиге болушханды.
- Ахмат Джамбулда кёчгюнчюлюкню ал кёзюуюнде кёб къарачайлыны джанын ёлюмню къолундан алгъан эди… – деб, эслерине тюшюредиле къартла.
Уллу Ата джурт къазауатны I-чи дараджалы ордени бла, ондан аслам да медаль бла саугъаланнган Кипкеланы Ахмат, джашаууну арт джылларында кёб аскер-патриот ишлеге къошула, Сары-Тюз элни къазауат бла урунууну ветеранларыны советине башчылыкъ этиб тургъанды. Ол кёзюуде элчилери Ахматха «Человек-учреждение» деб, бошуна атамагъандыла. Бютеу джашауун къуру юйдегиси бла къалмай, башха адамлагъа да болуша, джан аурута, джашаб кетген Ахматха, аны эслеринде тутхан элчилери, башха танышлары да джюрек разылыкъларын билдиргенлей турадыла.
Накъырдачы-чамчы амма къарт аталарыны кийимлерин кийиб, кюмюш белибауун белине къысыб, къартны кюмюш суу ичирилген къамасын да тагъыб, туудукъланы кёзлерин ачаргъа сюйюучюсюн туудукълары эслерине тюшюредиле.
Ол заманлада нарат агъачладан джонулуб этилген деменгили юйлерин бюгюн да заман хазна тюрлендирмегенди. Эски юй озгъан джылланы къууанчларына, къайгъыларына да шагъатлыкъ эте, ёхтем сюеледи.
Уллу Ата джурт къазауат бошалгъанлы кёб джылла озсала да, ол ачы джыллада Хорлам ючюн къан тёкгенлени, Хорламны байрагъын алыб къайтханланы биз унутмазгъа керекбиз.
Бюгюнледе Уллу Хорламны келтиргенледен бек аз адам къалгъанды. Алагъа саулукъ-эсенлик тилейбиз. Уруш тюзледен къайтмай къалгъанла бла керти дуниягъа кетгенле джандетли болсунла деб, Аллахдан тилекчибиз.
Гочияланы Аскер,
Исхакъланы Габзай.
