Кёб джылланы ичинде Ата джуртну къоруулаучуну кюню аскерчилени да, Сауутланнган кючлени ветеранларыны да, интернационалист аскерчилени да, ала бла бирге бютеу эресейчилени да сыйлы кюнлерини бирине саналыб келеди.

Ата джуртубузну джигит тарихини бетлерине мингле бла адамланы атлары джазылгъандыла, аланы ичинде бизни джердешлерибизни атлары да бардыла. Ала къралыбызгъа керек кюнде ёрге туруб, джанларын артха салмай, башындан салыннган буйрукъну толтургъандыла. Ата джуртну аллында этген антына кертилей къалгъан  ётгюр аскерчилени бири, Афганистанны джеринде интернационал борчун толтура, дуния терроргъа къаршчы кюрешде джан берген Байчораланы Анзорду. Аны юсюнден хапарны окъуучуларыбызгъа теджейбиз.

Байчораланы (документлеринде Байчёров деб джазылгъанды) Османны джашы Анзор 1965-чи джыл хычаман айны 9-да Къобан районну Светлое элинде туугъанды. Осман бла Казлий (Балаланы Харшымны къызы) тёрт джаш бла эки къызны – Азрет-Алий, Хызыр, Назир, Анзор, Павлина, Фатима - ёсдюргендиле. Анзор аланы эм кичилери эди. Ала сабийлерини барысын да иги халиге, намысха, адебге юретиб, Ата джуртха сюймекликни сингдириб ёсдюргенлери себебли, аланы къайсы бири да кеслеричаланы ичлеринде айырылыб танылгъандыла. Анзор да анасыны сютю бла синнген ол ашхы шартланы ахыр кюнюне дери сакълагъанды. Атасы юретген тёзюмлюлюкню, эркишиликни джанына къоркъуу тюшген кёзюуде да унутмагъанлай, Ата джуртуна кертилей къалгъанды. Ол шартла уа керти таулуну, ётгюр уланны шартлары болгъанына сёз джокъду.
Ол 1972-чи джыл туугъан элинде сегизджыллыкъ школгъа баргъанды. Аны тауусханында, толу орта билим алыр ючюн, джууукъдагъы элде – Счастливоеде - школгъа джюрюгенди. Устазлары аны ариу халиси эмда билим алыргъа талпымакълыгъы уллу болгъаны ючюн бек сюйгендиле. Тенглерини арасында да ол кесини намысы бла, ишленмеклиги бла айрылыб танылгъан сабий болгъанды.
Орта школну тауусхандан сора, 1982-чи джыл, Анзор баш билим алыргъа кёзю къараб, Черкесскеде политехника институтха кирирге излегенди. Алай а киралмагъанды, ол мураты толмагъанында, Невинномысск шахарда ДОСААФ-да шофёрла хазырлагъан училищеге окъургъа киргенди. Аны тауусуб, машина джюрютюрге усталыкъ алыб чыкъгъанлай, ол совхозгъа ишлерге джарашханды.
Арадан кёб заман да озмай, ол шофёр болуб ишлей тургъанлай, аскерге къуллукъ этерге чакъырылады. Анзорну 1983-чю джыл хычаман айны 9-да, аны туугъан кюнюнде, джууукълары-тенглери той этиб, аскерге джарыкъ ашыргъандыла. Ставрополда аскерчилени джыйгъан пунктда эки-юч кюнню тургъандан сора, Анзорну дагъыда талай аскерчи джашны самолётха миндириб Ашхабадха джибередиле. Анда аны 6 айны окъутуб, аскерде керекли хар неге да юретиб, Афганистанда къазауатха кючлю хазырлаб, сора Кабулгъа ашырадыла. Ары кетерлерини аллы бла командирлери аскерчилени сафха тизиб, Афганистаннга баргъанларын кеслерине ачыкъ билдиргенди.
Ол кюнлени юсюнден Анзор юйге джазгъан письмоларында былай хапар билдиреди: «…Юретген затларын джетишимли бошаб, экзаменни тыйыншлы бердим… Аууз-герги айны 24-де бизни самолётха миндириб Кабулгъа келтиргендиле. Бу Афганистанны ара шахарыды. Алай а, шахарны ичинде тюл, бир джанында орналгъанбыз. Шахарны къыйыр джанлары бизге ачыкъ кёрюнюбдюле. Мында юйле буруннгу эски юйчюклеге ушайдыла – алаша ишленнген саман юйледиле. Мен тынч-эсенме. Къуллугъуму бардырама, меннге чырт сагъыш, къайгъы этмегиз…».
Афганистанда Байчора улу тахса ротада къуллукъ этгенди. Ол къазауатда сегиз тюрлю уллу аскер операциягъа къошулгъанды. 1984-чю джыл абыстол айны 11-де Анзор, БМП машинасы бла башындан берилген буйрукъну толтура, рейдге чыкъгъанды. Ол кюн анга Совет Союздан келген азыкъ, кийим болушлукъну ташыгъан машина колоннаны къоркъуусузлугъун сакъларгъа борч салыннган эди. Моджахедле аскерчиле джюрюген джоллагъа тыш къраллы атылтыучу тобланы, гранаталаны кёзге илинмезча уста мадарла бла джерге басдырыб, не джаны бла да аскерчилени атылтыр амалла къурагъанлай тура эдиле. Колоннаны аллында сапёр машина аны ызындан да БМП, аланы ызы бла да къалгъан машина тизилиб алай барыб тургъандыла. Ол джыллада душманла колонналагъа чабыуул этиб аскерчилеге заран салыр ючюн къалмагъандыла.
Ашхабадда, Афганистанда да Анзорну Къарачай-Черкесиядан талай джаш биргесине къуллукъ этгенди. Аскер борчларын бериб, юйлерине сау-эсен къайтыб келиб, артда аланы бир къаууму ауушхандыла (джандетли болсунла), къалгъаны юйдеги къураб сау-эсен джашайдыла.
Анзорну юсюнден хапар джыйыб тебрегенимде, биргесине къазауат этген талай джашны тукъумун, атын ачыкъладым, аланы бир къаууму бла ушакъ этдим - Джангы Джёгетей элден Айбазланы Юсюпню джашы Хасан, Адыге-Хабль райондан ногъай джашла Карасов Кельдимурат (Батав), Баракаев Али, Баймухамедов Арслан (мындан алда ауушханды, джандетли болсун). Аскерде биргесине болгъан джашла бир аууздан Анзорну тамам акъыллы, билимли, намысын сакълагъан, сабыр, къыйын кёзюуде кесин тыйыншлы тута билген адам болгъанын айтдыла. Арадан эки джыйырма джылгъа джууукъ заман ётсе да, аскерчи тенглерини бирин да унутмагъандыла. Ала Байчора улугъа сый, махтау бериб сёлешдиле.
- Аскерге чакъырылыб, келиб Ставрополгъа тюшгеникде, анда танышхан эдим Байчора улу бла. Ол джыллада джаш эдик, хар неге да джити кёзден къарай болур эдик. Бек джарыкъ кёллю, намыслы, кёб сёлеширге хазна сюймеген огъурлу джаш эди ол. Ставрополдан бизни, самолётха миндириб, Ашхабадха ашыргъан эдиле. Анда мени тахсачыгъа, Анзорну да механикге окъутхан эдиле. Бирге дагъыда Кабулгъа кетдик. Былайда аны адамлыгъыны юсюнден чертиб айтыргъа излегеним, мен тахсачыланы къаууму бла аскер джумушха кетсем, бир айдан аслам замандан къайта эдим. Ол заманны ичинде мени юйюмден письмола келселе аланы ачмагъанлай, адамларыма джууаб джазыб тургъан эди. Биз бир-бирибизге алай аманат этиучен эдик. Юйюбюзге тынчлыгъыбызны билдириб, аланы рахат этер ючюн. Аны айтханым, хар не гитче затчыкъгъа да эс бёлген, джашауну багъалата билген, адамны сыйын кёрген джаш эди. Артда, биягъынлай мени тахса джумуш бла ашырадыла да, сора мен андан юч айдан сау-эсен аскер бёлекге къайтханымда, Анзорну машинасы минада атылгъан хапарын айтхан эдиле аскерчи джашла. Бек къыйналгъан эдим, саным кесилиб юзюлгенча болуб, джюрегим алай ачыгъан эди, - деб Айбаз улу ол кюнлени мыдах эсине тюшюрдю.
- Ол кюн азыкъ, кийим, отлукъ ташыгъан машина колоннада ногъайлы джердешим Арслан Баймухамедов бла мен машинада бара эдик. Бизни аллыбызда эки-юч машинаны алгъа болур эди, минада БМП машина атылды. Сора нёгерим: «Ай медет, Анзорну машинасы эди ол», - деди. БМП-да Анзор эди. Олсагъатлай биз да тохтаб, анга мыллык атдыкъ. Арслан ётгюр джаш эди, джунчуй турмай, эрлай аны джана тургъан машинадан чыгъарыр мадар этиб башын анга атды. Сау къаллыкъ, чыгъарды Анзорну, биз да болушдукъ. Ауур джаралы эди, адамны джюреги кёлтюралмаз затланы кёлтюре эдик. Онг къолу юзюлюб, къаны кёб кетсе да, алкъын эсин ташламагъан эди. Машинадан носилкалагъа сала тургъан сагъатда ол бизни джюрегибизни басаргъа излеген сёзле айтыргъа кюреше эди. Олсагъатлай авиацияны чакъырыб, аны госпиталгъа ашыргъан эдик. Аллай кёзюуде къоркъуулу эди, машинала тохтаб кёб заманны турургъа джарамай эди. Душманла аллай кёзюучюкню мараб, чабыуул этерге ёч эдиле. Аны амалтын андан ары мычымай, джол тартдыкъ. Артда, биз рейдден къайтханыкъда, Анзорну госпиталда ауушуб къалгъанын билген эдик. Бек къыйналгъан эдик. Туугъан къарнашлача эдик анда. Джандетли болсун, - деб хапар айтды аскерчи нёгери Карасов Кельдимурат.
Байчора улу юйюне 1984-чю джыл никкол айны 11-де ийген ахыргъы письмосунда былай джазады: «…Юйде барысына да айт, кёб заманны джазмай тургъаным ючюн меннге кёлюгюз къалмасын. Командировкагъа ийген эдиле. Анда уа конвертле табылмай тургъан эдиле. Бюгюн мадар болгъанында билдирейим деб джазама. Арттотур айны 13-ден бери, бюгюн никколну 11-ди, мындама. Билмейме энтда ненча кюнню турлукъма былайда. Меннге къайгъы этмегиз, тынч-эсенме. Заман дженгил ётерикди. Келликме, сакълагъыз, менден джууаб болмаса да, сиз джазгъанлай туругъуз письмо…».
Арадан кёб заман ётмегенлей, ай медет, Анзорну Афганистанда къазауатда ёлген ачы хапары ол элге огъай эсенг, Къобан ёзеннге уллу бушуу болуб келген эди. 1984-чю джыл элия айны 11-де аны ауушхан хапары белгили болгъан эди. Алай болса да, аскер борчун толтура джан берген аскерчини ёлюгюн туугъан тау джуртуна ашыралмай талай кюнню тургъандыла. Артда, онбир кюнден, джол къоркъуусуз болгъанында, аны цинк сандыкъгъа салыб, туугъан Светлое элине келтириб, джамагъат къабырлада, тыйыншлысыча аскер сый бериб, асырагъандыла. Аны аллын ашыгъыб сакълагъан атасы-анасы анга джюреклери кюе дунияларын ауушдургъандыла. Эгечлери, къарнашлары, тенглери аны письмолары бла джашайдыла бюгюн да.
Байчораланы Османны уланы Анзор Афганистанда къазауатда джигитлик танытханы, совет къралны аллында этген антына кертилей къалгъаны, къыйын кёзюуде эркишилик кёргюзгени ючюн ауушханындан сора Къызыл Джулдузну ордени бла эмда башха кърал саугъала бла саугъаланнганды.
Светлое элни школуну къабыргъасына аны сыйына атаб эсгертме къанга бегитилгенди, орамланы бирине да аны аты аталгъанды. Арадан эки джыйырма джылгъа джууукъ заман ётсе да, Анзорну джашау джолу, аны Ата джуртуна кертилей къалгъан дагъыда башха шартлары школда окъугъан сабийлеге патриотизмни кёргюзген джолду. Ол затланы сабийлеге эсгертгенлей турадыла устазла. Афганчыланы кюнюнде, аны сыйына атаб, хар джыл сайын элчиле, школда окъугъан сабийле, устазла джыйылыула къурагъанлай турадыла. Ол ёсюб келген джаш тёлюге ёмюрлюкге юлгю болуб къаллыкъды.

БАТЧАЛАНЫ Фатима.