Быйыл къарачай халкъны джашаб тургъан джеринден зор бла Орта Азиягъа эмда Къазахстаннга кёчюргенли 79 джыл толгъанды. 1943-чю джыл абыстол (ноябрь) айны 2-си Къарачайны къара кюнюне саналады.
Быйыл абыстол айны 1-де Байчораланы Мариям атлы Къарачай-Черкес тарих-маданият музейни-заповедникни сурат галереясында кёчгюнчюлюкге аталгъан кёрмюч ачылгъанды. Анга келгенле миллетибизни тарихинде эм бушуулу кёзюуюнден хапар айтхан суратла бла шагъырей болургъа мадар табхандыла.
- Бизни галереяда тагъылгъан суратланы авторларыны ичлеринде кёчгюнчюлюкню къыйынлыгъын кёзлери бла кёргенле, джюреклери бла ётдюргенле да бардыла. Ол суратлагъа сансыз къараяллыкъ тюлсе, ала джюрек джауунгу ашайдыла, - деди сурат галереяны тамадасы Джандарланы Залина. – Аланы ызларындан келген фахмулу джаш суратчыла да бу тема бла байламлы суратларын теджегендиле кёрмючге. Кесигиз алагъа да багъа берлигигизге сёз джокъду. Аны бла бирге бизде алгъаракъда ачылгъан кёрмюч да барды – Эресей Федерацияны махтаулу суратчысы Мижаланы Умарны энчи кёрмючюдю ол. Умарны (джандетли болсун) юбилейи бла байламлы къуралгъанды, дуниядан кетген суратчыны кёчгюнчюлюк бла байламлы талай ашхы сураты да былайдады.
Адамла, суратлагъа къараб, кёллерине келгенин айтадыла. Аланы авторлары ол заманны адамларыны халилерин, джашауну къыйынлыгъын тюз суратлагъанларын, кёчгюнчюлюк бизни халкъыбызгъа уллу сынау болгъанын ажымсыз ачыкълагъанларын чертедиле.
- Уллу, ауур иш тюшген эди гюнахы болмагъан миллетибизни юсюне. Терслиги болмагъанлай, аны Къазахстан бла Орта Азияны къум тюзлерине тёкген эдиле. Алай а къарачай халкъ, эс ташламай, джашау айланчлада джутулуб къалмай, кесини ёзекли болгъанын, сынмазлыгъын танытханды, - деди «Къарачай» газетни баш редактору, Къарачай-Черкесияны халкъ поэти Ёзденланы Альберт. – Бизни фахмулу суратчыларыбыз тарихибизни эм бушуулу кёзюуюн бояуланы юслери бла унутулмазча этгендиле – джетген зарауатлыкъны джюреклерини ичлери бла ётдюргенлерине ишек да джокъду.
Джашаудан кетген Абайханланы Мусса Орта Азия бла Къазахстаннга талай кере баргъанды, кёб архив материал джыйыб китаб да чыгъаргъанды. Аны кёчгюнчюлюкге аталгъан суратлары да иги кесек бардыла.
Чомаланы Мекер «Депортацияны ингири» деген суратын музейге саугъагъа берген эди. Ол дуниядан кетгенликге, бу деменгили, джюрек сезимлени къалтыратхан сураты аны атын джаш тёлюге аманат этгенча кёрюнеди. Суратда бош къалгъан тау элде итле чыракълары джукъланнган, адам къымылдамагъан, юйлеге къараб улуйдула. Ала джарлылыкъ джетген миллетни джылауун эте болурламы?
- Бизни миллетни кёчгюнчюлюкде 22 минг сабийи ёлгенди. Аланы ичлеринден ненча онглу суратчы, джазыучу, устаз, врач, алим,.. чыгъарыгъын эсеблерге да къыйынды. Бу затланы барын да унутургъа мадар джокъду. Биз, дунияны бир миллетине да бу тукъум къыйынлыкъ джетмез ючюн, кёчгюнчюлюкню кюнюн белгилей эмда аны салгъан заранын эсге сала турургъа борчлубуз, - дедиле сёлешгенле.
МАРАЛЛАНЫ Ина.
