Малсюйгенланы Исхакъны джашы Ачемез 1971-чи джыл Къарачай шахарда кърал педагогика институтну физика-математика факультетин бошагъандан сора, Къобан районда Таллыкъ элни сегизджыллыкъ школуна джарашхан эди устаз болуб.

Институтну къызыл дипломгъа бошагъан джаш адамны сюйюб алгъан эдиле ишге. Бери келгенден ары мында къалыб кетсе деб, устаз коллектив кёб кюрешсе да, Ачемезни Таллыкъда къалыр мураты джокъ эди. Аны джюреги сабийлиги ётген Чапаевское элге тартыб тура эди. Бешинчи классдан башлаб, сегизинчи классха дери бериб тура эди физикадан дерслени. Окъутханы бир да иги эди. Сохтала бла бир тил таба билген бла къалмай, юч джылны ичинде Таллыкъ элни адамларына кесин сюйдюрген эди.
Чапаевское элни орта школунда физика бла математикадан дерслени берген устаз пенсиягъа чыгъыб, орун бош болгъанында, Малсюйген улуну кеси окъугъан школгъа чакъыргъанларында, ол барайыммы-бармайыммы Чапаевское элге деб, кёб сагъыш эте турмады – 1980-чы джылны къыркъаууз (сентябрь) айында туугъан элине къайтыб, тамада класслада дерсле бериб башлады. Таллыкъда сегизджыллыкъ школдача, мында да ишин деменгили бардырыб, аны окъутхан устазланы арасында махтаулу болады. 1985-чи джыл аны школну завучу этедиле. 2000-чи джыл школну директору болады. Ма бюгюн да ол Хачирланы Азретни джашы Исмаилны атын джюрютген орта школну директору болуб ишлейди.
- Мен школда ишлегенли 45 джылдан аслам болады, - дейди «РФ-ны халкъ окъуууну айырмасы» деген атны, «За трудовую доблесть» медалны джюрютген, урунууну ветераны эмда башха саугъаланы иеси Малсюйгенланы Исхакъны джашы Ачемез. – Бюгюнлюкде школгъа 729 сохта джюрюйдю. Алагъа 62 устаз дерс береди. Мени къууандыргъан неди десегиз, джылдан джылгъа сабийлени саны ёсе барады. Бара баргъан заманда школубуз тарлыкъ этерге да боллукъду. Школубуз Къобан районда эм уллу школду. Сохтала бир кёзюу бла окъуйдула. Школда джаш адамла да, джыллары келгенле да ишлейдиле. Алай болгъанын игиге санайбыз, нек десегиз, устазлыкъда биринчи атламла этгенле ветеранладан иш сынам алгъанлай турадыла. Ол себебден школубуз окъуу джаны бла да башха школлагъа юлгюлю болуб турады. Биринчи категориялары болгъан устазла кёбдюле. «РФ-ны халкъ окъуууну сыйлы къуллукъчусу» деген атны 16 устаз джюрютеди. «КъЧР-ни махтаулу устазы» деген атны джюрютген бир устазыбыз барды. Эм алгъа устаз Тагъалекланы Светлананы, Сапарны къызыны, юсюнден хапар айтыб башлайым. Ол эм сынамлы устазланы бириди Къобан районда. Тарих бла обществознаниеден береди дерсле. Аны кёб сохтасы конкурслагъа, олимпиадалагъа къошулур ючюн къалмайдыла. Сёз ючюн, аны 9-чу классда окъугъан сохтасы Борлакъланы Аделина финанс джаны бла бардырылгъан халкъла арасы олимпиадагъа къошулуб, биринчи орунну алгъан эди. Бусагъатда Борлакъланы Аделина Сочи шахардады. Анда РФ-ны алчылыгъы ючюн барлыкъ эришиулеге хазырлана турады.
Мамыкъланы Хаулат, Тохтамышны къызы, географиядан бардырады дерслени. Бир да сынамлы устазды. Къарачай тил бла ана литературадан Блимгъотланы Любовь, Амырбийни къызы, окъутады. Тилибизни кеси иги билген бла къалмай, сабийле да иги билирча бардырады дерслени. Хакимланы Мадина, Аскерни къызы, орус тил бла литературадан устазды. КъЧР-ни махтаулу устазы Хачирланы Зухра, Асхатны къызы, Хыбыртланы Асият, Сейит-Умарны къызы, Хапаланы Мадина, Магомедни къызы, Эбзеланы Рита, Салихни къызы, Тагъалекланы Файруз, Джатдайны къызы, Корнейланы Земфира, Нюрчюкню къызы, Ораскъулланы Хамидни джашы Кемал, Алийланы Фатима, Аскерни къызы, Малсюйгенланы Джамиля, Алибекни къызы, Салпагъарланы Зурида, Хамитни къызы, дагъыда башха устазла школну атын иги бла айтдырадыла.
- Джылдан джылгъа сабийлени саны ёсе барады, дединг. Къуру бир класс болуб къалмай, экишер-ючюшер къуралгъан классла бармыдыла?
- Аллай классла кёбдюле школда. Сёз ючюн, нулевой классла экидиле, биринчи классла ючдюле. Бютеулей алыб къарасакъ, ал башланнган классла 16 бардыла. Тамада классланы саны 17 болады. Алай бла устазларыбызны ишлери кёбдю. Ала ишлерин бет джарыкълы баджарадыла. Сохталарыбыз да иги окъугъан бла къалмай, кеслерин ариу джюрютедиле.
Школну эки мекямы барды. Биринчи мекямы эртде заманлада ишленнген мекямды. Кеси да эки этажлыды. Бу мекямда сохтала окъумайдыла. Аны тюрлю-тюрлю кружоклагъа бериб къойгъандыла. Сёз ючюн, мында музыка школ, сурат салыудан кружок дагъыда башхала орналгъандыла.
Школну джангы мекямында уа классла, спорт, акт залла бардыла. Эки спорт залыбыз барды. Хант юй да джангы мекямдады. Хант юйюбюзде бир ызгъа 285 сабий ауузланыб кетерге боллукъду. Ал башланнган класслагъа 329 сабий джюрюйдю. Аланы бары да хант юйюбюзде хакъсыз ауузланадыла. Тамада класслада окъугъанла ачха тёлеб ашайдыла. Шапала Темирланы Зоя, Малсюйгенланы Светлана, Болатчыланы Фатима, райондан берилген менюдан таймайдыла: ол-бу ашарыкъланы этигиз деб, эки ыйыкъгъа джетерча ачха бередиле. Шапала да ала айтханча этедиле.
- Эки спорт залыбыз барды, дединг. Эки спорт залны да хайырландырамысыз?
- Бусагъатда уллу спорт залгъа деменгили ремонт этиле турады. Гитче спорт залда тюрлю-тюрлю секцияла ишлейдиле. Бизни школда миллет тутушха уллу эс бёлюнеди. Белгили тренерле юретедиле миллет тутушха сабийлени. Хапаланы Ислам, Хапаланы Лут бир да сынамлы, онглу тренерледиле. Хапаланы Ислам РФ-ны махтаулу тренериди. Ала бизни къралда, тыш къраллада баргъан эришиулеге спортчу джашларын къошханлай турадыла. Экиси да РФ-ны эмда дунияны кёб чемпионларын хазырлагъандыла.
Бютеулей да аллай чемпионланы саны 20-дан асламды. Хапаланы Алибек КъЧР-ни беш кере чемпиону болгъан бла къалмай, дунияны, Къазан шахарда баргъан универсиаданы чемпионуду. Ол РФ-ны махтаулу спортчусуду. Лепшокъланы Алибек, Токъланы Арсен кеслерини ауурлукъларына кёре дунияны эмда РФ-ны чемпионларыдыла. Малсюйгенланы Казбек а РФ-ны тёрт кере чемпиону болгъанды, дунияны ёчюн да къабханды. Кёб болмай Лайпанланы Ислам бла Болатчыланы Шамил миллет тутушдан дунияны чемпионлары болгъандыла. Мен башында тукъумларын айтхан джашланы бир къаууму бюгюнлюкде юретиучюле болуб турадыла школда: тутушханларын къойгъандыла.
Футбол да бизни школда уллу орун алады. Эки командабыз барды. Биринчи команда 8-10 джыл болгъан джашчыкъладан къуралгъанды. Экинчи командабызны 12-14 джыл болгъан сабийле къураб турадыла. Футбол командаларыбызны тренери Чагъарланы Артурду. Баскетболдан сабийлени Хапаланы Валерий, Хубийланы Ануарбий юретедиле.
Школда къарачай тилде театр кружок ишлейди. Аны Къарачай драма театрны артисткасы Къоркъмазланы Фатима бардырады. Тепсеу кружокга уа Баболаны Мурат башчылыкъ этеди. Бу эмда башха кружокла школну эски мекямыны биринчи этажында бардырыладыла.
- Чапаевское эл уллу элди. Школдан узагъыракъ джерледе джашагъан сабийлени джюрютюрча автобусугъуз да болур?
- Бир тюл, эки автобусубуз да барды. Школдан 5-6 километр узакълыкъда джашагъан сабийле бардыла. Сёз ючюн, Октябрь хуторда джашагъан сабийле, автобус бармаса, школгъа заманында келлик тюлдюле. Эсеккуланы Ахмат бла Хатууланы Азрет-Алий сегиз сагъатха джарым бола, сабийлени школгъа алыб келиучендиле. Дерсле бошалсала, юйлерине элтиучендиле. Андан сора да элге «Газелле» джюрюгенлей турадыла. Аланы шофёрлары сабийлени алайына алыб келиб, школну къатында тюшюрюучендиле.
Школда ишлеген устазланы арасында бир-бирине сый бериу, бир-бирине джан аурутуу, къайгъырыу дегенча ашхы адетле джюрюгенлей турадыла. Бюгюнлюкде небиз да джетишеди, таб джарашыбды.

КЪОБАНЛАНЫ Махмут.