ИТ ДУГЪУМА (БУДРА ПЛЮЩЕВИДНАЯ)

Кёбджыллыкъ, мийиклиги 40-60 сантиметр болгъан хансды. Тамыры учхарады, къысхады. Андан чыкъгъан джетекле, саптагъайла, джерге джайылыб ёсюб, джерге иги тийген джерлеринде тамыр байлаб, джангы саптагъайла къурайдыла. Алай бла дженгил огъуна джайылыб кетедиле. Чапыракълары бюрек тюрюслюдюле, юслери ууакъ тюкчюкле бла джабыкъдыла. Чапыракъ бутакълада ёседиле, къыйырлары уллу джарты айгъа ушаш тишлидиле. Гоккалары 2-3 чапыракъны къойнундан чыгъадыла, ууакъдыла, эки эринлидиле, кёк-кимит бетлидиле, кеслери да джоппудула. Май-июль айлада чагъадыла. Ит дугъума мылы джайлыкълада, талалада, кёкен аралада, къабыргъалада, тикледе, чегет къыйырлада, джол джанлада ёседи.

Дарманнга саптагъайын, чапыракъларын, гоккаларын да хайырландырадыла. Хансын май-июль айлада белинден ёргерек кесиб алыб, морт, кир этмейин, хауа джюрюген салкъын джерде кебдирирге керекди. Ит дугъума ашха ачады, ашны иги эритеди, сыннган сюекни иги къайнатады, ёпкени, ёпке башны, ашхынны сууугъу болса, ачыб къыйнагъаны болса, бюрекде таш, сийдик къууукъда сууугъу болгъанлагъа джарайды. Уулу болгъаны амалтын бир кесек сакълыкъ бла бу мардада хайырландырыгъыз: гитче шай къашыкъ бла бирни хансындан алыб, 200 миллиграмм къайнагъан суугъа атыб, шайча этиб, 30 такъыйкъаны тутуб, сюзюб, 50 миллиграммдан кюнюне 3-4 кере ичигиз.
Тамакъны чайкъаргъа: уллу къашыкъ бла бир хансны 300 миллиграмм къайнагъан сууда шайча этиб, 30 такъыйкъаны тутуб, эки-юч къат суу кисей бла сюзюб хайырландырыгъыз. Дагъыда былай этерге боллукъду: джангы ит дугъуманы ариу джуууб, ажымсыз тазалагъандан сора, сыгъыб, сууун чыгъарыб, ашардан эки сагъатны алгъа уллу шай къашыкъ бла бирни кюнюне юч кере ичигиз.