Миллетибизни тарихинде биринчи болуб Анкарада «Минги Тау» деген къарачай-малкъар тилде латин графика бла джазылгъан онлайн джыйым басмадан чыкъды. Ол биринчи халкъла арасы къарачай-малкъар тин байлыкъ эмда маданият джыйымды. «Минги Тау» къарачай-малкъар миллетибизге, тюрк тилледе сёлешген халкълагъа, алимлеге эмда джер юсюнде бизни миллетибизни тарихи, энчилиги, маданияты, адабияты бла шагъырей болургъа излегенлеге джораланады.
Халкъны асламысы бир джерде джашамаса, тили дженгил унутулады, аны ызы бла миллет шартла да седирей, миллет да тилинден, маданиятындан, тарихинден, тин байлыгъындан ёнгелей барады. Тилден ёнгелегенле бла бирге элим, джерим, атам-анам, халкъым, адетим, адебим, намысым деген сезимлери да къарыусузгъа айланадыла. Ол болумну миллетни миллет сезимлерине салгъан заранын бюгюн барыбыз да ангылайбыз.
Ол затланы эсге ала, къарачай-малкъар халкъны адетлерин, адебин-джоругъун, тарихин, тин байлыгъын, аууз чыгъармачылыгъын, тепсеулерин, оюнларын, миллетни къачын сакълауну, бир-бири сыйын кёрюуню, тиширыуну, къартны сыйлауну ёмюрледен келген джорукъларын сакълар, миллет сезимни айнытыр, халкъла арасы байламлылыкъланы бегитир, бирикдирир, къарачай-малкъар халкъыбызны миллет энчиликлерин белгилер, тилибизни сакълар нюзюр бла (иннет бла) къуралгъанды «Минги Тау» джыйым.
Европада, Тюркде, Къарачай-Черкесияда, Къабарты-Малкъарда къарачай эллени, динибизни, тилибизни, маданиятыбызны, миллетибизни тарихинде ыз къойгъан затланы юслеринден джазылгъан хапарла, статьяла басмаланадыла джыйымда. Онглу алимлерибиз, джазыучуларыбыз, алчы адамларыбыз, фольклор (таурухла, нартла, джомакъла), тил, археология, этногенезис, тарих, география, санагъат, адабият (къысха хапарла, поэма, поэзия, драматургия), сабий эмда миллет оюнла, хантла дегенча рубрикала журналда энчи орунла аладыла.
«Минги Тау» деген къарачай-малкъар халкъла арасы тин байлыкъ эмда маданият джыйым тарихде биринчи болуб къарачай тилде латин графика бла чыкъгъан онлайн журналды. Сайтны статистика кёргюзюмлерине кёре «Минги Тау» джыйымны 1-чи номери чыкъгъан юч ыйыкъны ичине Европада, Америкада, Тюркде, Къарачай-Черкесия бла Къабарты-Малкъарда джашагъанла 5000-ге джууукъ адам тюшюргендиле планшетлеге, компьютерлеге, телефонлагъа.
Къарачай-малкъар миллетни «Минги Тау» джыйымы кърал программаны дараджасында басмаланнганды. Ол Тюрк Республиканы Маданият эмда туризм министерствосуну болушлугъу бла чыгъады. Джыйымны редактору Уфук Тузман: «Къарачай-малкъар диаспорада джашагъанла – бизле – биринчиликге кеси тилибизде окъуб бир затны эсгере башлагъанбыз, 120 джылны ичинде быллай игиликге тюртюлмегенбиз. Нек десенг, эндиге дери тыш къралда – Европада, Америкада – джашагъанла да, бирсиле да, кеси тилибизни окъуб, кеси харифлерин таныб, билиб, къарачайча юренмегендиле. Аланы барысы да юйлеринде 5 процент сёлешиб юренселе, 75 процент той бла, оюн бла, джыр бла алай юреннгенди. Ёмюрде кеси тилин диаспорада окъумай, джырлаб юреннген джангыз миллет бизни миллетибиз болур. Аны иги эсгерирге керекди. Нек десенг, эндиге дери джырлагъан бла, тепсеген бла, ойнагъан бла, кюлген бла, къайгъыргъан бла быллай заманланы ичинде не зат къарачайча этген эсек, аны бла биз къарачай тилни юреннгенбиз. Эндиден сора тилни андан да ары кенгирек юренир ючюн, бу латин харифле бла басмалагъан джыйымны халкъыбыз бек тансыкълаб окъугъаннга ушайды. Нек десенг, биз гугл аналитик деген статистика базагъа къарадыкъ, кертиси бла да 27 кюнню ичинде 4800-ден аслам адам тюшюрген этгендиле джыйымны электрон вариантын кеслерини планшетлерине, телефонларына, компьютерлерине. Аланы аны бла хайырланнганларын Интернетде салгъан сайтларындан да эсгерирге боллукъду», - дейди.
Алай бла «Минги Тау» джыйым басмадан чыкъгъанлы Къарачай бла Малкъарда, Европада эмда Тюркде диаспораларыбызда хапары кенг джайылыб, адамларыбызны учундуруб, кёллендиргенди.
Джыйымны къарачайлыла бла малкъарлыладан сора да бизни тилибизге, маданиятыбызгъа джууукъ тюрк диалектлени университетледе бёлюмлерини алимлери, фольклорчулары, студентлери да талпыб окъугъандыла.
«Минги Тау» къарачай-малкъар халкъны иннет байлыкъларын тинтерге, илму ишле джазаргъа онг берликди. Джыйымны энчилиги - ары тюшген чыгъармаланы хар къралны кесини келечилери джыйыб джибередиле. Кърал келечиле быладыла: Къарачай-Черкес Республикада Джанкёзланы Марина, Къабарты-Малкъар Республикада Сабанчыланы Арипа, Тюрк Республикада Сылпагъарланы Шамил Доммайчы, Европада Батчаланы Идрис Бахче. Къурагъан эмда джыйымны башчысы Чомаланы Уфук Тузманды. Аны бла бирге журналны ишин Тохчукъланы Уфук Таукъул бла Текеланы Селим Итез бардырадыла. «Минги Тау» джыйымны биринчи номери 2018-чи джыл алтотур (март) айда чыкъгъанды, эм алгъы бурун Тюркню Маданият бла туризм министерствосундан къарачай-малкъар тилде чыгъаргъа халкъла арасы регистрация алыб, ызы бла халкъла арасы индексге къошулгъанды.
«Idealonline» каталогну юсю бла «Минги Тау» джыйым дуния адабиятны цифра джыйымларыны тизимине къошулгъанды.
Джыйым бла «Idealonline» каталогну тизиминде Тюркню 65 университетини библиотекаларында хайырланыргъа боллукъду.
Дагъыда «Минги Тауну» «Idealonline» каталог бла келишиую болгъан EBSCO деген халкъла арасы Излеу индексни болушлугъу бла дунияны къайсы джеринде да окъургъа боллукъду.
Латин алфавит хайырландырылгъаны себебли джыйымны биринчи саны Тюркде, Европада, Америкада кенг белгили болгъанды.
Миллетни тил бла байламлы ишлери кесини эркинлигиндедиле. Миллет кесини тилин не къадар иги сакъласа, аны ёсюб келген тёлюлеге не къадар сюйдюрсе, аланы ёсдюрюуде хайырландыра билсе, ол къадар миллетде адеб-намыс, адамлыкъ шартла сакъланныкъдыла. Аны ючюн чыгъады «Минги Тау» джыйым ана тилибизде.
Алайды да, ана тилибизде латин графика бла чыкъгъан биринчи онлайн халкъла арасы тин байлыкъ эмда маданият журналны www.mingitav.org Интернет адрес бла окъургъа мадарыгъыз барды.
Ол затланы эсге ала, къарачай-малкъар халкъны адетлерин, адебин-джоругъун, тарихин, тин байлыгъын, аууз чыгъармачылыгъын, тепсеулерин, оюнларын, миллетни къачын сакълауну, бир-бири сыйын кёрюуню, тиширыуну, къартны сыйлауну ёмюрледен келген джорукъларын сакълар, миллет сезимни айнытыр, халкъла арасы байламлылыкъланы бегитир, бирикдирир, къарачай-малкъар халкъыбызны миллет энчиликлерин белгилер, тилибизни сакълар нюзюр бла (иннет бла) къуралгъанды «Минги Тау» джыйым.
Европада, Тюркде, Къарачай-Черкесияда, Къабарты-Малкъарда къарачай эллени, динибизни, тилибизни, маданиятыбызны, миллетибизни тарихинде ыз къойгъан затланы юслеринден джазылгъан хапарла, статьяла басмаланадыла джыйымда. Онглу алимлерибиз, джазыучуларыбыз, алчы адамларыбыз, фольклор (таурухла, нартла, джомакъла), тил, археология, этногенезис, тарих, география, санагъат, адабият (къысха хапарла, поэма, поэзия, драматургия), сабий эмда миллет оюнла, хантла дегенча рубрикала журналда энчи орунла аладыла.
«Минги Тау» деген къарачай-малкъар халкъла арасы тин байлыкъ эмда маданият джыйым тарихде биринчи болуб къарачай тилде латин графика бла чыкъгъан онлайн журналды. Сайтны статистика кёргюзюмлерине кёре «Минги Тау» джыйымны 1-чи номери чыкъгъан юч ыйыкъны ичине Европада, Америкада, Тюркде, Къарачай-Черкесия бла Къабарты-Малкъарда джашагъанла 5000-ге джууукъ адам тюшюргендиле планшетлеге, компьютерлеге, телефонлагъа.
Къарачай-малкъар миллетни «Минги Тау» джыйымы кърал программаны дараджасында басмаланнганды. Ол Тюрк Республиканы Маданият эмда туризм министерствосуну болушлугъу бла чыгъады. Джыйымны редактору Уфук Тузман: «Къарачай-малкъар диаспорада джашагъанла – бизле – биринчиликге кеси тилибизде окъуб бир затны эсгере башлагъанбыз, 120 джылны ичинде быллай игиликге тюртюлмегенбиз. Нек десенг, эндиге дери тыш къралда – Европада, Америкада – джашагъанла да, бирсиле да, кеси тилибизни окъуб, кеси харифлерин таныб, билиб, къарачайча юренмегендиле. Аланы барысы да юйлеринде 5 процент сёлешиб юренселе, 75 процент той бла, оюн бла, джыр бла алай юреннгенди. Ёмюрде кеси тилин диаспорада окъумай, джырлаб юреннген джангыз миллет бизни миллетибиз болур. Аны иги эсгерирге керекди. Нек десенг, эндиге дери джырлагъан бла, тепсеген бла, ойнагъан бла, кюлген бла, къайгъыргъан бла быллай заманланы ичинде не зат къарачайча этген эсек, аны бла биз къарачай тилни юреннгенбиз. Эндиден сора тилни андан да ары кенгирек юренир ючюн, бу латин харифле бла басмалагъан джыйымны халкъыбыз бек тансыкълаб окъугъаннга ушайды. Нек десенг, биз гугл аналитик деген статистика базагъа къарадыкъ, кертиси бла да 27 кюнню ичинде 4800-ден аслам адам тюшюрген этгендиле джыйымны электрон вариантын кеслерини планшетлерине, телефонларына, компьютерлерине. Аланы аны бла хайырланнганларын Интернетде салгъан сайтларындан да эсгерирге боллукъду», - дейди.
Алай бла «Минги Тау» джыйым басмадан чыкъгъанлы Къарачай бла Малкъарда, Европада эмда Тюркде диаспораларыбызда хапары кенг джайылыб, адамларыбызны учундуруб, кёллендиргенди.
Джыйымны къарачайлыла бла малкъарлыладан сора да бизни тилибизге, маданиятыбызгъа джууукъ тюрк диалектлени университетледе бёлюмлерини алимлери, фольклорчулары, студентлери да талпыб окъугъандыла.
«Минги Тау» къарачай-малкъар халкъны иннет байлыкъларын тинтерге, илму ишле джазаргъа онг берликди. Джыйымны энчилиги - ары тюшген чыгъармаланы хар къралны кесини келечилери джыйыб джибередиле. Кърал келечиле быладыла: Къарачай-Черкес Республикада Джанкёзланы Марина, Къабарты-Малкъар Республикада Сабанчыланы Арипа, Тюрк Республикада Сылпагъарланы Шамил Доммайчы, Европада Батчаланы Идрис Бахче. Къурагъан эмда джыйымны башчысы Чомаланы Уфук Тузманды. Аны бла бирге журналны ишин Тохчукъланы Уфук Таукъул бла Текеланы Селим Итез бардырадыла. «Минги Тау» джыйымны биринчи номери 2018-чи джыл алтотур (март) айда чыкъгъанды, эм алгъы бурун Тюркню Маданият бла туризм министерствосундан къарачай-малкъар тилде чыгъаргъа халкъла арасы регистрация алыб, ызы бла халкъла арасы индексге къошулгъанды.
«Idealonline» каталогну юсю бла «Минги Тау» джыйым дуния адабиятны цифра джыйымларыны тизимине къошулгъанды.
Джыйым бла «Idealonline» каталогну тизиминде Тюркню 65 университетини библиотекаларында хайырланыргъа боллукъду.
Дагъыда «Минги Тауну» «Idealonline» каталог бла келишиую болгъан EBSCO деген халкъла арасы Излеу индексни болушлугъу бла дунияны къайсы джеринде да окъургъа боллукъду.
Латин алфавит хайырландырылгъаны себебли джыйымны биринчи саны Тюркде, Европада, Америкада кенг белгили болгъанды.
Миллетни тил бла байламлы ишлери кесини эркинлигиндедиле. Миллет кесини тилин не къадар иги сакъласа, аны ёсюб келген тёлюлеге не къадар сюйдюрсе, аланы ёсдюрюуде хайырландыра билсе, ол къадар миллетде адеб-намыс, адамлыкъ шартла сакъланныкъдыла. Аны ючюн чыгъады «Минги Тау» джыйым ана тилибизде.
Алайды да, ана тилибизде латин графика бла чыкъгъан биринчи онлайн халкъла арасы тин байлыкъ эмда маданият журналны www.mingitav.org Интернет адрес бла окъургъа мадарыгъыз барды.
Джанкёзланы Марина.
{jcomments}
