Озгъан ёмюрню ахырында, миллетле бир-бири бла шох, къарнаш болуб джашагъан заман бузулгъанында, Салимат да, халкъны асламысыча, базарлыкъгъа, сатыу-алыугъа юрениб, юйге иги хайыр тюшюре башлады.
Баш иеси Ахмат, джашлары Хасан бла Хусей, къыйыныракъ джашасала да, ангылай эдиле, ол алай этмесе, онгсуз джашаулары андан да осалгъа къаллыгъын. Аны себебли Салиматны юй джумушладан эркин этдиле. Ахмат, джашларына кеси къайгъырыб, не кереклерин да баджарыб турду. Элде эринмеген бачхадан, малдан тюшген хайыр бла огъуна баш тутарыкъды. Аны ючюн болур, баш иеси аз кюрешмегенди Салиматны базардан тыяргъа, болалмагъанды ансы.
Тиширыу а: «Бир кесек ишлейим, хайырчыкъ энди тюшюб башлагъанды. Къойланы джюнлерин, машоклагъа джыйыб, чардакъда сакъла, мен базарны къойсам, эшиу эшерикме ансы, назмуламы тизерикме», - деб булджута эди анга ийнаныуун тас эте башлагъан баш иесин.
Салиматны джашауу, иши да ол юйдегилеге айтханча тюл эди. Базарлыкъ бек уллу хайыр тюшюреди. Ал заманда ачхасын долларлагъа буруб, артда уа саулай ачхагъа бриллиантлары болгъан алтын джюзюкле, сынджырла, бууунлукъла, боюнлукъла алыб тургъанды. Базарны бардыра, алтын хазнасына да джангыдан джангы затла къоша дагъыда талай джыл айланнганды.
Алтын хазнасын фатарда тутхан ышаннгысыз эди да, аны юйге келтирди да, баш иесине, джашларына да кёргюзмей, кийим шкафда эртдеден тагъылгъан, юсюне да джарамагъан моргъулдум пальтосуну хурджунларына салыб, ызына такъды. Алай а артдаракъ, башха акъыл келиб, пальтосун алды да чардакъгъа чыкъды. Анда джюнден толу машокдан джюнню джартысын чыгъарыб, пальтосун ары салды да, аны юсюне къалгъан джюнюн салыб, башын къаты къысыб, машокланы ортасына букъдурду да, рахат болуб, орнуна джатды. Баш иеси уяныб: «Нек тынгысызса?» - деб соргъанында: «Бош-бош, джукълаялмай, тышына чыгъыб келеме», - деди.
Эртденбла Салимат, не сейир эсе да, баш иесине, сабийлеге кийим-зат алыгъыз деб ачха къоймай, ызына кетди. Тиширыуну джюрегин, акъылын бийлеген бир зат барды: алтын хазнасына джангы затла къошаргъа. Алай а аны бу джолоучулугъу таб болмады. Ара шахаргъа бара, автобуслары «Камаз» машина бла къагъышды да, кёб адам ачыды алайда.
Къуру да Салиматха уллу хата болмагъанчады. Больницагъа келтиргенлеринде, врачла бирси ачыгъанланы къатында, анга алай джукъ болмагъанына сейир да этдиле, алгъыш сёзле да айтдыла.
Не этерик эди, юйюне къайтды. Алай а халы врачла айтханча тюл эди. Башы нек эсе да бир ауур болуб, аякълары тутмай къала эди. Баш иеси да, сабийлери да къууаннган огъуна этдиле. Бу джол чарпыу болмаса, аналары бюгюн да базарда сюелиб турлукъ эди. Энди уа, Аллахха шукур, юйде турады. Саулугъу уа къайтыр, кеси кесине келалмагъаны уа, къоркъгъандан, ачыгъандан болур, деб кёл этедиле.
Керти да, бир-эки айдан Салимат тирилиб, джарыкъ болуб айланады юйде. Кюнлени биринде, эсине бир зат тюшгенча, шкафда кийимлени ары-бери чачыб, къармай тургъанын Ахмат кёрюб, не излегенин соргъанында, Салимат, кёзлери джаныб: «Мени пальтому не этгенсе, къайдады моргъулдум пальтом? Хасан, Хусей, не этгенсиз мени пальтому? Мени бютеу алтынларым анда эдиле», - деб къычырды.
Не айтырыкъ эдиле была джалгъан даугъа? Тиширыуну башы кетгенди, мынга врачлагъа къаратыргъа керекди деб, больницагъа элтгендиле. Ала да: «Авариягъа тюшгенлени быллай халлары барысыны да боладыла. Бир кесек замандан адамны акъылы-къылыгъы да орнуна келиученди», - дедиле.
Алай болса да, врачланы бу айтханларындан хайыр чыкъмады. Ахматдан, Хасан бла Хусейден да алтынларын, эски пальтосун даулагъанлай турады. Бир кюн а кийиниб Акъ Суугъа джол тутду. Анда уста къатын Уркъуятха барыб, иги саугъа да бериб, джюрек къайгъысын билдирди. Ол а, джукъ да айтмай, ташларын стол къангагъа джайды. Аланы ары-бери тебдире кетиб, былай айтды: «Бир Аллах, ташла ачыкъ кёргюзюб турадыла: алтынланы урлагъан, тышындан келмегенди, юйню ичиндеги адамды», - деди.
Анымы эшитди Салимат, олсагъат уллу къычырыб, къууанч халда чыкъырдады: «Оу, мен къолларынга да, акъылынга да къор болайым, тюз мен сагъыш этгенча айтдынг. Айхай да, кесимикиле этгендиле ансы, ким этерик эди? Биз анда джашагъанлы, бир затыбыз тас болгъанды деб эсиме тюшюралмайма. Кесимикиле урлагъандыла! Кесимикиле! Бир барайым юйге, мен аланы бурунлары бла джер къаздырырма», - деб къыджырады.
Уркъуят, бираз акълаб, былай къошду: «Кеси да, Бир Аллах, къара шинли тиширыуду, ма тюз кесингча. Ташла алай айтадыла. Ала уа джангылмайдыла!»
Бу сёзлени эшитгенинде Салимат, ауузун ачыб, хауа джетмегенча, иги кесек турду, сора Уркъуятха аралыб, пулемётдан атдыргъанча, айтырын тёкдю. «Къан джаусун сен уялмагъан ётюрюкчюге! Мени юйюмде, кесимден сора тиширыу джокъду. Сора мен алтынларымы кесим урлагъанмамы? Сен фитначыны да, сеннге ийнаныб джюрюгенлени да Аллах къурутсун. Кёремисе аны тели сёлешгенин!» – деб, келтирген саугъасын да столдан сермеб алыб, эшик таба атлады. Уста къатын, юйден чыгъыб, узая баргъан тиширыугъа къычырды: «Мени ташларым бир заманда да алдамагъандыла. Уручу тиширыу кесинги юйюнгдеди!»
Салимат, юйюне къалай джетгенин билмей, келгенлей юйдегилени юсюне атылды. Кюн сайын кёлкъалды, кюн сайын дау. «Юйден кёчюб кетейик ансы, бу акъылындан шашхан къатын бла джашаргъа онг къалмагъанды», – деген акъылгъа да келедиле бир-бирде юйдегиле.
Кюнлени биринде Салимат, акъылын башына джыйыб, сагъышланды: «Не этейим, ёлгеннге да тёзедиле адамла, мен да тёзейим хазнама, болгъанды джарсыгъаным. Аланы унутайым да, юй ишни къолгъа алайым», - деди. Эм алгъа чардакъдан джюнлени тюшюрюб, аланы джууаргъа таукелленди. Эки уллу чоюнда суу къайнатыб, джюнлени ары салыб тебреди. Бир машокну башын тешиб джюнню бери алгъанлай, кесини эски мор пальтосун кёрдю. Терк огъуна сермеб къолуна алды да, хурджунларына узалды. Аладан а Салиматны болгъан алтынлары аллына, асфальтха, зынгырдаб джайылдыла.
Алтынлары бла пальтону джюн машокгъа салгъаны бюгюн болгъанча, Салиматны эсине тюшюб къалды. Тили тутулгъанча, иги кесек турду тебмей. Сора кеси кесине былай айтыб мурулдады: «Урлагъаннга – бир гюнах, хазнасы урланнганнга уа – минг гюнах».
