«Тюзню ётмеги тюзде къалмайды» деб буруннгула билиб айтхандыла. Къазахстан бла Орта Азияны къум тюзлерине зор бла кёчюрюлюб, 14 джылны ёхтем Кавказгъа таралыб джашаса да, къралны аллында терслиги болмагъаны ачыкъланыб, къарачай миллетим туугъан джуртуна къууанч бла къайтханды.
1957-чи джыл хычаман (май) айда къарачайлылагъа ата-бабаларыны джерлерине къайтыргъа эркинлик берилгени бютеу миллетге сюйюмчю болгъанды. Ол къууанч хапар «Къарачай» газетни элли джылны узагъына таймаздан окъуучусу Темрезланы Анзорну джашы Билял хаджи туугъан къыргъыз элге да джетгенди.
«Мен Къыргъыз Республиканы Фрунзе областыны Кант районуну Серафимовка элинде 1953-чю джыл хычаман (май) айда туугъанма. Аллахны буйругъу бла мени анамы атасы бла анасы ёсдюргендиле. Къарт атам Эдиланы Мамайны джашы Хусей бла къарт анам Дотдайланы Ортабайны къызы Забида Къыргъызгъа Гюрюлдеуюкден кёчюрюлгенлерин айтыучан эдиле.
Къыргъызда джашагъан заманыбыздан эсимде алай кёб зат къалмагъанды. Келинибиз тюкенде ишлей эди да, джумуш бла ийселе, андан ууакъ-тюек затла алыргъа барыучан эдим.
Къыргъыз сабийле бла ойнай тургъанлай джолну букъулатыб, тюеле къатыбыз бла озсала, алагъа сейир этиб къараучуму эсгереме.
Уллула чюгюндюр бачхалада ишлей эдиле, ала юйге келтириб кёрген болурма, анда джашауубузну сагъыннганлай бир мазаллы чюгюндюрле кёз туурамдача болама.
Дагъыда, джергили адамла Бычка дей эдиле, къатыбыз бла уллу суу баргъаны эсимдеди. Артда билдим ол БЧК (Большой Чуйский канал) болгъанын. Анда уллу джашла джуууна эдиле. Биз, сабийле, алагъа кенгден къараб туруучан эдик.
Мен кесими эсгерир заманнга джигер, келишиулю миллетим анда да орунлу болгъан эди. Артыкъ рысхылы болмагъанла да инджилгенлерин кёрмегенме. Таб къарачайлыланы бир къаууму къыргъызлыладан маджал джашай эдиле дерге боллукъма.
Ала анда не иги джашасала да, къарт атам-анам Джуртларына таралгъанларын кёре эдим. Аланы хапарларындан керти джуртубуз Кавказ болгъанын биле эдим. Ала кавказ тауланы, гара сууланы асыры кёб сагъыннганларындан мен да аланы кёрюрге излей эдим.
Ма ол халда джашаб тургъанлай Кавказгъа къайтыу хапар чыкъгъанында джолгъа бир дженгил къуралгъаныбыз эсимде къалгъанды. Шохларыбыздан айрыла тургъан сабийле, бир кесек салпылансакъ да, уллуланы къууанчларын кёрюб, иги иш этиле тургъанын ангылай эдик.
Поезд айланчла бла келе болур эди, терезеден къарасакъ, аны ахыр вагонлары кёрюне эдиле.
Алай бла Микоян-Шахаргъа, анамы бизден алгъа баш иеси бла кёчген эгечини юсюне келиб тюшдюк. Аны юйюрю бла бир джыл джашаб, Важный элде анам джарашдыргъан юйге кёчдюк.
Алайда къарт атам бла къарт анам джерчик алдыла, джууукъ-тенг да болушуб, къысха заманнга юй салдыла. Алай этилгенинде анам эгечлерим-къарнашларым бла, мен да къартла бла бир-бири къатыбызда джашаб тебредик.
Къуру джерге келиб, джангыдан тамыр ийген ауур тийсе да, кеси джуртларына къайтханларына къууаннган адамла биригиб, не ауур джумушну да этиб бара эдиле. «Мен» деген хазна джокъ эди, адамла «биз» деб сёлеше эдиле. Башхаланы джарсыуларына керти кёлю бла къайгъырмагъан адам джокъ эди дерча, алай татлы джашай эдиле къарачайлыла. Бютеу элде къарыуларындан келген адамла джыйылыб, бизгеча, башхалагъа да юйле ишлей эдиле», - деб эсгереди ол заманны Билял хаджи.
Сабийлиги къыйын кёзюуге тюшюб, бир кесек табсыз болумда ёссе да, Темрез улу окъуудан, ишден да артха турмай, ёсюмню джолун тутханды, не джаны бла да джетишимли болгъанды. Ол, «Красногор» совхозда инженер, бригадир болуб, талай джылны махтаулу ишлегенди. Билимли, къайгъырыулу Билялны важныйчиле элге депутатха талай кере сайлагъандыла. Ол бёлек заманны Важный элни Депутат советини председатели болуб да тургъанды, Сайлау комиссияны председатели болуб, политика ишлеге да къошулгъанды.
Темрезланы Анзорну джашы Билял Къобанланы Рамазанны къызы Чиллехан бла бир ашхы юйдеги къураб, 6 сабийни ёсдюргенди. Аны 3 къызы бла 3 джашы, бюгюнлюкде «тутхан ишлерин бишириб», аталарыны атын махтау бла айтдырадыла.
Билял хаджи бла Чиллехан да, туудукъларын эркелете, аланы араларында зауукълу джашайдыла. Ала Къарачай халкъны джангырыу кюнюню магъанасын сабийлерине, туудукъларына да эсгертгенлей турадыла.
БАЙРАМКЪУЛЛАНЫ Зульфия.
