1920-чы - 1950-чи джыллада репрессияланы кёзюуюнде сталинчиле, СССР-ни джер-джеринде къарт-джаш, бай-джарлы, партиячыла, дин ахлула деб айырмагъанлай, ушатмагъан адамларын къурутуб баргъандыла. Аланы бир къаууму къаллай чурум бла «керексизлени» тизимине тюшгенин билген да этмегенлей тутмакъгъа тюшгенди, бирсилери уа атсыз-чуусуз кёмюлюб кетгендиле. Ол кёзюуде миллетибиз джуртундан къысталгъаны азлыкъ этгенча, къралгъа халал къуллукъ этген, кёзю джаннган, баш тутхан тири адамларыбызны джашау джоллары да кесилгенди.

Хурзук элде Ёзденланы Элмырзаны джашы Шамге да терслиги болмагъанлай джууабха тартылгъан джердешлерибизни бири болгъанды.
Шамге дуниягъа 1881-чи джыл Хурзук элде джаратылгъанды. Ол заманнга кёре тыйыншлы билим алгъанды: Учкуланда орта школну бошагъанындан сора ол гитче къарнашы Шамай бла бирге Дагъыстанда бир джыл чакълы бирни араб тилге юрениб къайтханды. Къралыбызда Аллахха, диннге къаршчы къозгъалыу межгитлени, клисаланы чачыб айланнган кёзюуде аны дин джаны бла билими джанына къоркъуулу болгъанды.
Аны амалтын, Шамге заманны излемине кёре кесине джол айыргъанды. Бёлек замандан ол большевиклени фикирлерине тамам кёлю бла ийнаннганды.
Революцияны кёзюуюнде Ёзденланы Шамге, Хурзук элни Советини биринчи председатели болуб, революцион кюрешни бардыргъанлагъа да башчылыкъ этгенди. Патчахлыкъ ючюн кюрешгенле бла алагъа бетсиннген къауум, джарлы халкъгъа джакъчы болгъаны ючюн, Шамгени сюймегендиле. Тегаран, ол заманда аны тыяр-джыяр къарыулары болмагъанды. Ала Ёзден улуну Хурзукдан къыстаргъа да оноулашхандыла. Алай а, миллет, бирден ёрге къобуб, Шамгени джакълагъанды.
Шамге къуллугъунда адамланы кёллерине джетерге кюрешгенди, джамагъат да аны хар ишине кёлтюргючлюк этгенди. 1931-чи джыл къуллукъ борчларын мийик дараджада толтургъаны ючюн Шамгени Микоян-Шахарда джер бла байламлы ишлеге къарагъан район бёлюмге тамада этиб кёчюргендиле.
Ёзденланы Муссаны 2008-чи джыл чыкъгъан «О времени и о себе» деген китабында Шамгени юсюнден: «1930-чу джыл алтотур (март) айны 18-де Хурзукда кулакла сауутланыб, джергили властха къаршчы къобхандыла. Аны хапары коммунистле бла элни активине джетгенинде, ала Советни мекямына джыйылыб, болумну сюзгендиле. Учкуланны активи тутмакъгъа джыйылыб тургъаныны хапары да келгенди. Ол кёзюуде Хурзукну Советини председатели Ёзденланы Шамге кулакла бла къаугъагъа къатышмай, Нарсана таба кетерге оноу этгенди. Коммунистле да, эл Советни башчылыгъы да, Шамгени джашы Магомет да къошулуб, бютеулей 20 адам тау джолла бла 3 кюнню баргъандыла. Ала, кечелени къошлада къала, къарлы Бийчесынны бек къыйналыб ётгендиле. Нарсанагъа джетер джерде аланы гёзетчиле тыйгъандыла, къагъытларын, сауутларын-сабаларын да сыйыргъандыла. Шамге гёзетчилеге къайдан келгенлерин, эллерин нек ташлагъанларын айтыб ангылатыргъа кюрешгенди. Алай а, ала уллу ийнанмагъандыла. Насыбха, аланы юслерине Шамгени таныгъан бир аскерчи нёгерлери бла келиб къалгъанды. Ол быланы къоркъуулу адамла болмагъанларын айтыб, ийдиргенди. Алай бла хурзукчу коммунистле Нарсанада бир юйде тохтагъандыла. Была алай эте тургъунчу джер-джерде ёрге къобхан кулакла биригиб, Нарсананы алыргъа оноулашхандыла. Шахарда аскер бёлек болмагъанды. Джергили милиция бла хурзукчу къауумну аланы тыяр къарыулары болмагъанды. Алай бла кулакла, Нарсананы кюнбатыш джанындан киргендиле. Эртденбласында Бештау шахардан болушлукъ джетиб, хурзукчу коммунистле къаугъачыланы Нарсанадан Къалежге дери сюргендиле. Алай бла Ючкекен, Первомайское, Терезе эл къуралышланы къаугъачыладан тазалаб, хурзукчу коммунистле Ючкекен Советде орналгъандыла. Алайда ала эки ыйыкъ чакълы бирни тургъандыла. Артда гитче аскер бёлек бла бирге Хурзукга къайтыб, элни Совет властха джангыдан бойсундургъандыла», - деб джазылгъанды.
Ол кёзюуде къаугъачы кулакланы къурутуугъа аталгъан урушха къошулгъанлары ючюн, 20 хурзукчу коммунист да сауут-саба бла саугъаланнгандыла, алагъа аны кибик башха багъалы саугъала да этгендиле.
Шамгени туудугъу Борис айтхандан, ол заманда аны атасы Магомет да къама бла саугъаланнганды. Ол къаманы 1943-чю джыл къызыл аскерчиле миллетибизни Орта Азияны къум тюзлерине кёчюрген заманларында сыйыргъандыла.
«Нарсананы Бермамытская орамында «А» белги бла орналгъан 10-чу номерли юйюбюзде тинтиуле бардыргъан заманларында тёгерек узун кёзюлдюреуюкню, атамы алтын суу ичирилген къамасын, анамы джанындан къарт атам Борлакъланы Солтан-Хамид Дагъыстанда этдирген кюмюш ат керекни алыб кетген эдиле.
ЧОН-ну къурамында болгъаны себебли, атамы сауут-саба джюрютюрге эркинлиги болгъанын анам айтыб ангылатыргъа да кюрешген эди. Алай а, кёчюрюрге келген абычар бла солдатла анга эс бёлмеген эдиле. Анам фронтдан келген письмоланы да кёргюзген эди, аладан да хайыр болмагъан эди.
Къарт анам Орусланы Къылычхан (Деля) айтхан хапарлагъа кёре, 1917-чи джыл революция башланнгынчы Шамге Анастас Микоян бла, Григорий (Серго) Орджоникидзе бла да иги таныш болгъанды. Ала экиси да революция ишлени юслери бла Къарачайгъа келселе, бизде къонакълаб тургъандыла», – дейди Борис.
А. Микоян Къарачайны ара шахарыны къурулушуна уллу кёлтюргючлюк этгенди. 1927-чи джыл абыстол (ноябрь) айны 7-де аны ачылгъанына аталгъан къууанч джыйылыуда да болгъанды. Къарачайны уруннган халкъыны излеми бла Анастас Микоян да разылыгъын билдириб, шахаргъа «Микоян-Шахар» деб аны аты аталгъанды.
Шамгени иги эсгерген хурзукчу сыйлы къартларыбызны бири Ёзденланы Томпа 1979-чу джыл айтхан хапаргъа кёре, ол туугъан элинде билимсизликни къурутуугъа (ликбез) да уллу юлюш къошханды.
Шамге саубитген, бек къарыулу, бетинде нюрю болгъан сабыр адам болгъанды. Аны уллу, гитче бла да тенглик джюрюте билген келишиулю халиси ючюн, бютеу элчиле сюйгендиле.
«Къарт атанг бир адамгъа хыны этгенди деб, кишиден да эшитмегенме», - дей эди Томпа», - деб хапар айтады Шамгени туудугъу Борис.
Хурзукда билимсизликни къурутур ючюн, ол кече-кюн да эл Советде джердешлерин окъургъа, джазаргъа юретиб тургъанды. Шамге адебге-намысха да бек болгъанды.
Ол кёзюуде Аллахха хакъ кёлю бла ийнаннганланы сюймеселе да, Шамге Аллахха ийнанмакълыгъын джашырмагъанды, Ол Табарек бла Ясынны азбар билгенди.
Тамам тири, билимли, тюз адам болгъаны амалтын советле Шамгени бир кёзюуге дери тёзгендиле. Тутхан ишин айыбсыз баджарыб, Ёзден улу сый, махтау табханлай тургъанды.
1932-чи джыл ол Учкулан военсоветни биринчи председатели къуллукъгъа салыннганды. Арт кёзюуде Нарсана шахарда Райкоммунхозну тамадасы болуб тургъанды. Ай медет, 1937-чи джыл анда ишлей тургъанлай репрессиягъа тюшгенди.
Коми АССР-де тутмакъгъа джиберилгенди. 1943-чю джыл, миллетибиз кёчюрюлген кёзюуде, андан ёлген хапары келгенди.
Совет властха таза къуллукъ этген, алай а, Аллахны Бирлигин джюрегинден тас этмеген Ёзденланы Элмырзаны джашы Шамгени джашау джолу ма алай бла юзюлгенди.

 СОЛТАНЛАНЫ Зульфия.