Джер джюзюнде муслиманла ашыгъыб сакълагъан Рамазан айыбыз башланды. Бизни джамагъатда да аны сыйлы борч болгъанын мыйысы бла ангылаб, джюреги бла сезиб, саны бла баджарыргъа тырмашханла, бютюн да бек джаш тёлюню арасында, кёбден кёб болуб барадыла. Оразаны тыйыншлысыча тутар ючюн, шериатны джолунда абынмай барыр ючюн, ала тюзюн, тыйыншлысын билирге тырмашадыла. Ораза бла байламлы соруула аз болмагъанлары да аны ючюндю.

Джамагъатда аслам тюбеучю бёлек соруугъа Черкесск шахарны хатыб имамы Катчиланы Казим хаджи бюгюн газетни юсю бла джууаб береди.
- Ораза башланырны аллы бла эки кюнню ичинде бир джукъла бишириб ёлгенлеге, саулагъа деб, хоншулагъа чачхан адетибизден башлайыкъ. Ол керекди, керек тюлдю деб даулашханла арт джыллада кёбдюле. Сен анга къалай къарайса?
- Аллаху Тагъаланы сыйлы кюнлерин муслиман джамагъатыбыз джыл сайын ашыгъыб сакълайды. Мен да ашыгъама, сёз ючюн, алай а къоркъуб сакълайма. Не ючюн? Ма, шагъабан айда бара’ат кече ётдю. Ол кече джукъ къуллукъ этерге керек тюлдю, деб бири, ол бидгъады (динде болмагъанны къошуу) деб бири, ол харамды, деб ючюнчюсю… Аллай затла адамланы динден къачыргъан этедиле, алайсыз да диннге тыйыншлысыча кириб бошаялмай тургъан адамны кёлюн чыгъарадыла. Оразаны аллы бла ахырында садакъа берген ол динибизде болгъан затды. «Ийис этдириу» дегенни магъанасы неди? Алгъын заманлада нартюх ундан кюн сайын гырджын ушхууур этгендиле, будай унну уа къарачайлыла къыстырыб туруб, келин алгъан, къыз чыгъаргъан сагъатда андан хычын, локъум дегенча затланы джауда бишириб, хоншулагъа чачханны, оразаны башланнганы, бошалгъаны бла да бир-бирлерин алгъышлагъанны игиге санаб, аны ючюн этгендиле. Этмейме дегеннге да сёз джокъду – ол не фарыз, не сюннет тюлдю. Иги адетлерибизни бириди, къысхача айтсакъ.
- Ораза деген айны ичинде бир кюндю. Къайсы кюн болгъанын адамла билмейдиле да, аны ючюн сау айны ораза тутаргъа керек болады. Дагъыда барды айтыу «ораза юч кюндю: айны аллында бир кюн, ортасында бир кюн, аягъында бир кюн» деб.
- Ала миллетге, диннге уллу заран салгъан хапарладыла. Сёз ючюн, мадары бола тургъанлай ораза тутмай къойгъан адам гюнах алады, ийманындан а чыкъмайды. Алай а «ораза ай тюлдю, бир кюндю, юч кюндю, аны да киши билмейди» деген адам ийманындан чыгъыб къалыргъа боллукъду, Аллах бла сакъланайыкъ. Оразаны къайсы заманда къалай тутаргъа керек болгъаны Сыйлы Къур’анда бегиб турады. Анга не аз да ишек джокъду.
- Ораза кимлеге борчду муслиманчылыкъда?
- Ораза тутар ючюн адам муслиман болургъа, акъыл-балыкъ болургъа, къарыуу, хыйсабы джетерге керекди. Ма бу адамлагъа фарызды (борчду). Аны ич магъанасы теренди, аллай бир сыйлыды. Къур’анда Аллах айтыб турады, «ораза тутханлагъа аны саугъасын Мен Кесим берликме», деб. «Ар-Раян» деб Джандетде энчи эшик барды, аны бла къуру ораза тутханла кирликдиле. Алайды да, оразаны борч болгъаны Къур’анда бегиб тургъан затды. Аны юсюнде ихтилаф (тартыш) джокъду. Исламны беш фарызыны бириди ол.
- Ораза тутхан сагъатда иннет къалай этиледи? Сау айгъа аллында иннет этиб къояргъа боллукъмуду?
- Огъай сау айгъа иннет этилмейди, хар кюннге этиб барыргъа керекди. «Аллахны разылыгъы ючюн мен иннет этеме эртден сабахдан (сарашдан) ингир ашхамгъа дери фарыз оразамы тутаргъа», деб айтыллыгъы алайды. Ауузунг бла айтмасанг да, иннетинг джюрекде болса да болады. Аллахха бары ачыкъды. Ол эшитеди, кёреди, иннетинги, сагъышынгы биледи. Иннетни аллы ал кюнде ашхам бла башланады да, экинчи кюн кюнорта намазгъа бир сагъат къалыб ахыры алайда бошалады. Бизни масхаб да алайды.
- Казим хаджи, халкъда «намаз этмеген адамны оразасындан магъана джокъду, ол оразагъа саналмайды» деген айтыу да джюрюйдю. Анга уа не дейсе?
- Ол да терс айтыуду. Айхай да, муслиман адам намаз да этерге, ораза да тутаргъа, зекят да берирге, хадж да къылыргъа борчлуду. Бирин этсе ол этген затыны борчундан къутуллукъду, этмесе да Аллахны аллында джууаб берликди. «Намаз этмей эсенг, ораза да тутма» дегенча, дюрген сёлеширге чыртда джарамайды. Сёз ючюн, мен кёб адамны билеме ораза тутуб башлаб, сора намазгъа джарашыб къалгъанланы. Ораза намазына атлам болуб къалады. Ким да тутсун, Аллах къабыл этсин.
- Сараш бла аууз ачханны юслеринден тюз джорукъну билмегенле да бардыла. «Мен сараш этмегенлей да туталама», дейдиле бирле. Ол къалайды?
- Сарашда ашамай тутсанг да, оразанг оразалай къалады. Алай а, сарашда ашасанг хайырлыды, тыйыншлысы олду. Заманы бла, джоругъу бла. Файгъамбар (гъ.с.) айтханды: «Сарашда ашагъыз, анда берекет барды», - деб. Бир да къурумаса суу ичигиз. Сарашда ашагъан сюннетди. Аны кибикди ифтар да (аууз ачыу). Файгъамбар (гъ.с.) ашыгъыб аууз ачыгъыз, дегенди. «Ашыгъыб» дегенни магъанасы «ашхам болгъаны бла созуб турмай, аууз ачыгъыз» деген магъанады. Ол да сюннетди. Аууз ачдыргъанны сууаблыгъын да айтханды Файгъамбар (Аллахны саламы болсун Анга). Аууз ачдыргъан да ораза тутханча бир сууаблыкъ алады, ораза тутханны сууаблыгъы да аны ючюн деб кем болмагъанлай.
- Казим хаджи, энди оразаны бузгъан затланы юслеринден адамла кёб соруучу сорууланы бир-экисин ачыкълайыкъ. Сёз ючюн, бурнунг къанаса, къусуб ийсенг, оразанг бузуламыды?
- Бурнунг къанагъаны ючюн бузулмайды, къан кёб болуб, ауузунга да кириб, тамакъгъа да кетиб къалмаса. Къуссанг да бузулмайды. Тегеран, ауузунг толу къаты къуссанг, олсагъатда бузулады. Аны да ол кюн оразангы ачмай, аууз чайкъаб, ингирге дери тутаса да, артда ол кюн ючюн тёлеген этесе. Хы, биягъында сараш бла аууз ачыуну айтхан сагъатда бир затны унутуб кетдик. Сарашны эртден намазны азаны айтылгъандан сора билмей ашасанг, ингирде да ашхам болгъунчу алгъаракъ ашаб ийсенг, олсагъатда бузулады. Артда бирер кюнню ораза тутуб тёлеген этесе.
- Кёзюнге, къулагъынга дарман агъызсанг (пипетка бла, сёз ючюн) аны ючюн бузулгъаннга саналамыды?
- Огъай, бузулмайды.
- Ораза тутуб тургъанлай кюндюз душда джууунургъа, абдез алгъан сагъатда да ауузунгу, бурнунгу суу бла чайкъаргъа уа?
- Душда джуууннганынг ючюн оразанг бузулмайды. Кёлге батылыб джууунсанг бузулады.
- Тиш джуусанг а?
- Тиш джуусанг да, абдез алгъан сагъатда да бузулмайды, эслеб, ауузунга, бурнунга аз-буз джетдириб чайкъасанг. Эркин узалыб, бурнунга, ауузунга сууну иги тартыб, тамагъынгы гъырылдатыб, аллайла этсенг, суу ичинге кетиб, оразанг бузулуб къалыргъа боллукъду. Тиш джуугъан сагъатда да паста бла, ол да тамагъынга кетерге ёчдю, олсагъатда, айхай да, бузулады. Файгъамбар (гъ.с.) сёз ючюн, мисуак бла хайырланыучу болгъанды ораза тутхан кюнлеринде. Эслеб этерге керекди аллай ишлени.
- Укол этдирсенг а?
- Укол бузмайды, дегенле бардыла. Алай а, ол адамгъа кюч берген дарман бла укол болса, бузады. Мен ангылагъан врачлагъа кёб соргъанма уколну юсюнден. Адамгъа кюч бермеген (кими бауурунга, кими джюрегинге) укол джокъду, дегенни айтадыла бары да. Ол себебден, укол этдирирге да керек тюлдю ораза ауузунг бла. Аурусанг этдирмей не мадар. Олсагъатда оразангы ачаса, саулугъунга къаратаса. Артда мадарынга кёре тёлеген этесе.
- Бир ахлунг туталмай къалгъан кюнлери ючюн ораза тутуб тёлей тургъанлай бошагъынчы ауушуб къалса, аны ючюн ораза тутуб тёлерге эркинлик бармыды?
- Андан эсе, аны хар бир кюню ючюн, бирер джарлыны тойдурсанг игиди…
- Оразаны юсюнден сорур затла энтда кёбдюле. Мадар болгъаны сайын айта барырбыз. Бу джол, заман бёлюб, талай соруугъа джууаб бергенинг ючюн, сеннге Аллах разы болсун, Кязим хаджи. Келир джылны Рамазан айына да сау-эсен, ийман бла джетейик.
- Сиз да, газетчиле, динни юсюнден джазыб тургъаныгъыз ючюн, Аллахны разылыгъын табыгъыз. Барыбызгъа да Аллах ийман байлыкъ берсин.

Материалны Ёзденланы Якъуб хазырлагъанды.