Школну бошар заманында да Мазанны эрке къылыкълары кетмегендиле. Классда кесинден сора киши кёрмегенча, эсине тюшсе, къычырыб сёлешир, керексизге кюлюб тебресе, кесин тыя билмез.

Бир кюн а биргесине олтургъан сазбет, узунджаякъ джашчыкъ, къарай туруб: «Тели кюлюб серикмез»,- деди. Мазанны сепкил бетчиги чыммакъча кёрюндю, кюле тургъан кёзлери, гылын къушну кёзлерича, тёп-тёгерекле болуб, Азалгъа джити къарадыла.
- Кимди тели? — деб ол, джумдурукъларын тутуб, Азалны аллына сюелди. Азал, орнундан да тебмей, ышарыб:
- Алай джигит эсенг, джумдурукъларынгы кёргюзме да, ма бусагъат физкультура боллукъду, секирирге, чабаргъа озчу, - деди.
- Азал, шо, неге да сени кибикге оздургъан кюнюмде ёлгенме... Алгебрадан озамамы? Физикадан къатыма да келалмайса да... - деб Мазан тизиб тебрегенлей, къонгурау къагъылыб, алтынчы классда окъугъан джашла, къызла да физкультурагъа эшикге къуюлдула. Кертиси да, талай дерсден Мазан иги окъуйду. Алай а таукеллиги джокъду, эркеди, дерслени тышында башха ишге, мадар табыб, къатышырыкъ тюлдю. Класс колхозгъа болушургъа барлыгъын сезсе, ауругъан сылтау бла школгъа бармай къалады. Физкультураны устазы, къатангы, гымых мыйыкълы джаш, сабийлени школну арбазында эки тизгин этиб сюеди. Ол, джан хурджунундан сагъатын чыгъарыб, бир кесекни къараб, баш кёлтюрдю. Сора чабар белгини кёргюздю. Азал, къолун ёрге тутуб, устаз эслемегенине да тёзалмай:
- Махсют Харунович, шо, чынг алгъа мени Мазан бла бир чабмагъа къой, эришген этгенбиз, не боллукъду! - деб, джалыныб тиледи. Устаз, башын булгъаб:
- Кимни алгъа чабарын мен сеннге сормай шойма да, - деди. Алай болса да Азалны тенглери Долай, Хамит, дагъыда башхала аууз джетдиргенлеринде, устаз къаршчы болмады. Мазан, эшта, кесине асыры база болмаз эди, таукел эталмай, онгсунмай чыкъды. Мазан бла Азал белгиге джууукълашханлай, аралары иги кесек кенгерди. Джетеринден тюнгюлгенинде, Мазан тохтаб баш энишге къарады.Тенглери кюлдюле. Ол кюнден сора Мазан Азал бла эриширге базмай эди.
- Билимим болсун ансы, чабхан-джортхан бошду. Къояндан бек къачхан, андан тири ким барды? Алай а мен аллай тириликге сукъланмайма, - деучен эди.
Джай чилле кирди. Джыл къургъакъгъа тартыб, ханс замансыз саргъала башлагъанында, элде киши къалмагъанча, биченнге чыкъдыла. Эл школну устазлары, классларын алыб, кебген дырынны джыяргъа сыртха чыкъдыла. Дырынла чегет талада, кебген огъай эсенг, къауурсун бола башлагъандыла. Алайдан узакъ бармай чегетли къулакъны ичинде тау сууну шоркъа тауушу къулагъынгдан кетмейди. Мийик нарат тереклени тюблеринде джангы чалыннган алысын биченден балаганла ишлейдиле. Былайда салкъын аяз, бичен ийис санларынгы тирилтедиле, кёлюнгю джарыкъ этедиле. Устазла, дерследеча, кеслерини классларына тамадалыкъ этедиле. Тангны бурну къарагъанлай, устазла сагъаядыла, къобуб, кюн бузулмагъа эди деб, тёгерекге кёз джетдиредиле. Ишге ашыкъгъанлыкъгъа, керилиб къайгъысыз джукълагъан сабийлени уятыргъа кёзлери къыймай, кюн тийгинчи турадыла. Сора къайсы болса да бири: «Энди джукълагъаныгъыз болду. Бу сейирлик ариулукъда джукъугъуз къалай келеди!» - деб таукел таууш этер. Кими башын кёлтюрюб къарай, кими уяннганын билдирмезге кёзлерин къысыб, хурулдаргъа кюрешсе да, джукъудан татыу къалмайды. Мычымай ючайры, тёртайры сенеклени боюнларына атыб, дюрюле болгъан джерге тизиледиле. Кюн бетледе, чегет талалада лыппырчыкъла, къумурсха тёбелеча, джерден ёрге аз айырылыб эсленедиле. Сабийлени бирден джырлагъан тауушлары, кюлкюлери чегетни зангырдатадыла. Ингир алагъа дери да турмай сабийле эригиб башласала да, эртден сайын ала бир-бирлерине эришиб, тири къымылдайдыла. Мазан ишде, окъуудача, таукелликни кёргюзалмайды. Устазны айтханына кёре, ол джангыз джашды. Атасы, анасы къуру да аны ишден сакъларгъа излейдиле, таб, мадар табсала, эки къолун сууукъ суугъа джетдирлик тюлдюле. Къолларындан келсе, ала Мазанны былайгъа дырын джыяргъа да иерик тюл эдиле. Алай а Мазанны тенглери ыйлыкъдырыргъа къалгъанларында, энди ол тенглерине оздурмазгъа деб мурат этеди. Айхай, ишге къуру эришмекликден сора да, аны сюерге, эбине тюше билирге керекди. Мазан алкъын тенглерине оздурады. Сора аны сагъыннган болса, ол дерслерин билгени бла махтаныргъа ёчдю.
- Мазан, огъай, бир айтчы, къалайды сенекни къымылдатыуунг? - деб Азал, тенглери, устаз да тургъанлай, селекелеб сорду. Мазан, эшитмегенча этиб, джууаб къайтармады. Азал андан да кёлтюртюб айтханында:
- «Уллу сёлешме да, уллу къаб» деб эшитгенмисе? Аны ма сенича махтанчакъла ючюн айтадыла. Мен сенекге кеч-эртде болса да юренникме, сени джетерикме. Алай залим эсенг, сен мени бла дерследе эришчи, - деди Мазан да.
Къараб къарагъынчы тауну башындан къара булутла салындыла. Джелчик уруб, лыппырланы талайын чачды. Джылы тамчыла къауурсун биченнге тюшюб тебредиле. Сабийле, сенеклени быргъаб, балаганла таба тебрегенлей, устаз:
- Нек ашыкъдыгъыз быллай бир, джайгъы джангурдан дамы къоркъасыз? Сенеклеригизни ала барыгъыз! - деб къычырды.
Джангур къызыудан къызыугъа тебреди. Кёк кюкюреб, джашнаб, болгъан къара кечеге ушады. Таякъ джангур челек бла къуйгъанча басады. Къызчыкъла, терек тюблеге чабыб, кеслерин джибитмезге мурат этгенликге, джууунуб чыкъгъанча болгъандыла. Сыртладан ырхыла къуюлуб келедиле. Лыппырланы талайы къаралыб келген ырхы суулада джюзедиле. Бары да, тохтарындан тюнгюлюб, балаганларына джыйылыргъа мыллык атдыла. Устазла, къызчыкълагъа кёл эте, аланы билеклеринден тутуб, ырхыладан ётюб барадыла. Къызчыкъланы кюлгенлери, къычырыкълары суу таууш бла биргелей эшитиледи.
Мазан, бутакъгъа абыныб, ырхыны теренине джыгъылды, суу джунчутуб, ол ёрге кьобалмады. Аны ырхы тартыб, кёмеуюлчюкге ташайтды. Мазанны джюзе билмегенин къатындагъыла Долай бла Хамит билселе да, болушургъа кеслерине базмадыла. Устаз а къызчыкъла бла алкъын артдады. Мазан а: «Кетдим, бир болушлукъ!» - деб эс ташлаб къычырды. Сызлыкълада, чунгурлада суу белни башы блады. Тунчугъургъа башлаб, башын кёлтюрюб, дагъыда къычырды. Алай болса да Азал, тауушха ызына айланыб, чабыб джетди. Мазанны къолун эслеб, суугъа секирди. Билегинден тутуб чыгъарды. Экиси да ичлерин урадыла. Мазан асыры джунчугъандан сёлешалмайды. Аны эслеб:
- Къалайса? - деб сорду Азал.
- Не джашырыу, Азал, сенден а быллай умут этмей эдим. Терс сёлешгеними билеме, кеч. Джашауда, билимден сора да, тирилик, батырлыкъ да керек кёреме. Кеч мени... - деди Мазан.
Экиси да, бир-бири къолларын тутуб, балаган таба ташайдыла.

ХУБИЙЛАНЫ Осман.
«Сёлешедиле таула» - 1978 дж.