Уллу Ата джурт къазауатны джоллары не аз да тынч болмагъанлары хакъды. Аланы къайсы бири да совет халкъны Уллу Хорламны унутулмазлыкъ кюнюне элте эдиле.
Къарачайны ёхтем джашлары да аны джууукълашдырыр ючюн джанларын-къанларын аямагъандыла. Къазауатны юсюнден сансыз-санаусуз тизгинле джазылсала, хапарла айтылсала да, энтда джазылыр, айтылыр затланы учу-къыйыры джокъду… Миллетибизни батыр уланы Атабийланы Солтанны юсюнден хапарны газет окъуучуларыбызгъа теджейбиз.
Атабийланы Османны джашы Солтан 1920-чы джыл Ташкёпюрде туугъанды. Атасы Атабийланы Къасботну джашы Осман юйдегиси бла Тёбен Марадан Ташкёпюрге кёчгенлери себебли, сабийлери мында туугъандыла. Солтан гитчеликден да окъургъа, билимин ёсдюрюрге талпымакълыгъы бла кеси тенглилени арасында айырылыб танылгъанды.
Алайды да, ол устаз болургъа къаст этиб, Микоян-Шахарда рабфакга окъургъа киреди. Аны джетишимли бошагъанлай, 1939-чу джыл, Къызыл Аскерде къуллукъ этерге чакъырылады. Алгъы бурун Солтанны Чернигов шахарда аскер инженерле хазырлаучу училищеге окъургъа ашырадыла. Солтанны биргесине ол училищеде аны элчи тенглери - Айбазланы Къады, Кечерукъланы Аубекир, Шайлыланы Добай – болгъандыла.
1941-чи джыл, Уллу Ата джурт къазауат башланырны аллы бла, училищени джетишимли бошаб, лейтенант чын алыб, ол аскер бёлекде инженер къуллукъда ишлеб башлагъанды. Кёб да турмай, 1941-чи джылны къыркъар (август) айында, лейтенантла Атабий улу бла Айбаз улуну аскер къуллукъларын андан ары бардырыргъа Саратов шахаргъа джибередиле. Былайда бир элчи джашла Солтан бла Къады бир-бирлеринден айырыладыла. Атабий улуну Приволжск аскер округда сууланы къоруулаучу джангы къурала тургъан 19-чу отрядны командирини орунбасары этиб саладыла.
Аскер округну келечиси, 3-чю ранглы капитан К.А.Смирновгъа эмда Атабий улугъа отрядны кереклисича къураргъа Башындан буйрукъ бериледи. Астрахань, Сталинград, Саратов областладан отрядха керекли усталыкълары болгъан адамланы, тюрлю-тюрлю техниканы джыяргъа керек болгъанды. Округдан отрядха командирге капитан-лейтенант С. А. Ермаковну джибергендиле. Эки айны ичинде была кюрешиб, отрядны кереклисича къурагъандыла - 420 адам, 60 катер, джюк ташыгъан такъмакълары бла 60 машина, шофёрла, механикле, мастерскойлары бла бирге толу баджаргъандыла. Бу бёлекни (отрядны) къурамында дагъыда сууну тюбюнде ишлерча усталадан къуралгъан аскерчи къауум да болгъанды. Алай бла, къаджыкъмай кюрешиб, ол отрядны къазауатха кючлю хазырлагъандыла. Бу ишни берилген болджалдан алгъа тындыргъанлары ючюн, Атабий улуну тирилигин чертиб, командование аны кърал саугъагъа тыйыншлы кёргенди, чынын да кёлтюрюб, тамада лейтенант чын бергендиле. Кёб турмай кесин да инженер къуллукъну тамадасы этгендиле.
1942-чи джылны никкол (июнь) айында 19-чу отрядны урушха тамам иги хазырлаб, Сталинград фронтха ашыргъандыла. Сталинград ючюн баргъан хатерсиз къаты урушла Атабий улуну бёлеги бла бирге Болта сууну джагъасында орналгъан Зорьки элге, андан сора Камышино, Саратов шахарлагъа да элтгендиле.
Ол кёзюуде Солтанны атасы Атабийланы Къасботну джашы Осман да Къыбыла фронтда Сталинград ючюн баргъан уллу сермешиуде болгъанды. Ол урушда Осман ауур джаралы болады. 1942-чи джыл къыркъар (август) айда фашистле тёгерекни алыб, бизникилени къуршоулайдыла. Ай медет, Солтанны атасы Осман алайда къуршоудан ычхыналмай, джесирге тюшеди. Кеси да 1943-чю джыл хычаман (май) айны 7-де фашистлени Шталаг лагеринде ёледи, Аллах рахмат этсин. Ол кёзюуде Солтанны атасы андан узакъ болмай уруш этгенинден хапары болмагъанды. Ол артда джыллада атасыны юсюнден архивлеге джазыб, соруулаб, алай билгенди.
Бир джолда Баш штабдан генерал А.А. Радищевни гвардиячы дивизиясына Волга сууну юсю бла онг джагъасына окъ-тоб, сауут-саба, сол джагъасына да дивизияны джаралы болгъан аскерчилерин ташыргъа буйрукъ бериледи. Джол а бек къоркъуулу болгъанды. Атабий улу башчылыкъ этген катерле сегиз километр чакълы бирни Волганы фашистле алыб тургъан джагъасыны аллы бла (баш фарватер алайтын баргъаны амалтын) фашист тоблагъа къабыргъаларын бек джууукъ элтиб озаргъа керек болгъандыла, башха джол болмагъанды. Солтан, фашистлени юч кюн сынаб, танг къаралдысында сагъат джарымны ичинде «тынчлыкълы» болгъанларын дженгил ачыкълаб, олсагъатлай башындан анга салыннган къоркъуулу борчну толтурургъа мыллык атады. Ол алгъы бурун сынаб катерни макетин ашырыб, ызындан мараб къарайды. Аны киши ышаннга алмагъанын толу ангылагъанында, къоркъуусуз болгъанына бек базмаса да, сакъ болуб, башха таблыкъла къурар мадар болмагъанын да ангылай, оюму тюз болгъанын бегитеди. Алай бла катерлени моторларын джукълатыб, аланы Волга сууну энишге бошлайды. Катерле сууну джюрюшюне бой салыб, энишге саркъыб, тамам ол излегенча, таб барыб башлайдыла. Фашистлени къурулуб тургъан тоблары, къолунгу узатсанг джетерча, алай джууукъ эдиле. Фашист бетджанны хар несин да танг джарыкъны ышаны аскерчилерибизге толу ачыкъ кёрюрге себеблик эте эди. Алай бла сегиз километрни джау тобланы ышанында ётедиле катерле. Джау эслемегенлей, катерлени Солтан башчылыкъ этген къаууму, къоркъуулу зонадан ётюб, буюрулгъан джерге сау-саламат джыйылады. Ма ол операцияны джетишимли баджаргъаны ючюн Солтан Ата джурт къазауатны ордени бла саугъаланнганды.
Ол кюнлени биринде Солтан, Волганы онг джагъасында джаралы болуб, къымылдаялмай тургъан ташкёпюрчю тенги Эбзеланы Ханапий бла аны эки тенгини джанларын къутхаргъанды. Олсагъатлай, ючюсюн да катерге миндириб, Камышинода госпиталгъа терк джетдиргенди.
Отряд, бираз солугъан да этиб, адам сан бла, техника бла тизгинлерин да толтуруб, иги кюч алыб, энтда къазауатха тебрегенди. Къара тенгиз флотну Азов аскер флотилиясына къошулуб, Къыбыла фронтну аскерчилерине болуша, Краснодар крайны, Ростов областны къанлы фашистледен тазалагъандыла. Кърым ючюн, Украина ючюн баргъан къаты урушлада Атабий улу аскер бёлегине тюз буйрукъ бергени бла кючлю сермешгени ючюн Къызыл Джулдузну ордени бла да саугъаланнганды, кесине да капитан чын берилгенди.
1944-чю джылны арттотур (апрель) айында Севастополь шахар ючюн баргъан къаты урушда Тёртюнчю Украин фронтда фашистле бла, тамам асланча, сермешгенди. Ол Сапун дуппурну алыр ючюн къаты сермешгенлени ал тизиминде баргъанды. Кеси да ол урушда ауур джаралы болгъанды. Солтан ол тукъум аяусуз, хатерсиз къаты урушда керти эркишиликни юлгюсюн кёргюзгени ючюн, баш командование аны Къызыл Байракъны орденине тыйыншлы кёргенди. Саугъалаугъа теджеген архив документде былай джазылады (тюрлендирмей орус тилде беребиз): «Товарищ Атабиев с начала боевых действий и до 17 апреля 1944 года (где был тяжело ранен 17 апреля) работал, отдавая все свои силы по обеспечению пути передвижения бригады. Товарищ Атабиев в ночь с 10 по 11 апреля 1944 года под огнём противника двумя ротами сапёр проложил два колонных пути для выхода бригады в исходное положение и для ввода в прорыв. При передвижении бригады в прорыве товарищ Атабиев сумел своевременно находить обходные пути для полков, а 13 апреля 1944 года со взводом сапёр получил задачу взорвать в тылу противника железнодорожную дорогу, что и было сделано точно. В результате бронепоезд противника не смог уйти на Юг и был уничтожен нашими танками.
За проявленное мужество в боевой обстановке безукоризненное выполнение боевых заданий товарищ Атабиев достоин Правительственной награды ордена Красного Знамени.
Начальник штаба 79 танковой бригады
подполковник М.В.Неродный».
1944-чю джылны джайында къарачайлыланы фронтладан чыгъарыб башлайдыла. Капитан Атабийланы Солтанны да фронтдан чыгъарыб, Туркестан аскер округга ашыргъандыла. Алай болса да, билимли, аскер сынамы болгъан уста абычарны ашырыб иерге кёзлери къыймай, аны Белоруссияда Гомель шахарда джаяу аскерчиле хазырлагъан училищеге аскер джаны бла джаш аскерчилени юретирге чакъыргъандыла. Ол анда эки джылны ишлегенден сора, аны аскер къуллукъдан башына бош этиб, адамлары болгъан джерге – Орта Азиягъа - ашыргъандыла.
Орта Азиядан адамлары бла бирге Кавказгъа къайтханындан сора Солтан юйдегиси бла Къарачай шахарда орналгъанды. Къачан да ишден къаджыкъмагъан адам, мында да халал урунуб, джаш тёлюню тюз джолгъа салыргъа, патриот сезимлени сингдириу эмда башха джамагъат ишлеге да тири къошулуб тургъанды. Къазауатда этген джигитликлери ючюн капитан Атабий улу Солтан «Сталинградны къоруулагъаны ючюн», «Урушлада джетишимлери ючюн» медалла эмда Уллу Ата джурт къазауатны I-чи, II-чи дараджалы орденлери бла дагъыда талай аскер махтау къагъытла бла саугъаланнганды. Къызыл Байракъны орденине теджелгенликге, ол къарачайлы болгъаны ючюн тыйыншлы саугъасы берилмей къалгъанды.
Къазауатны отлу джолларын, къыйын сынауладан махтаулу ётген сыйлы фронтчу Атабийланы Солтан 1995-чи джыл адамларыны къолунда ауушханды, джандетли болсун. Миллетибизге, халкъыбызгъа сый-махтау келтирген Солтанча керти ётгюр, джигит уланларыбызны атлары ёмюрлеге джашарыкъды халкъны эсинде. Аланы аскер джоллары, джашауда къойгъан ашхы ызлары ёсюб келген тёлюлеге юлгю болгъанлай къаллыкъды.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
