Хар миллетни да кесини джигитлери бола келгендиле. Аланы бир къауумуну атлары орамлагъа, школлагъа, баш окъуу учреждениелеге, академиялагъа аталгъанды, бир къауумуну атлары уа унутулуб турадыла.
Анга барыбыз да къыйналыргъа керекбиз, аланы атларын ёсюб келген тёлюлеге белгили этиб, джашау джолларындан хапар берирге, юлгюге тутуб, джаш адамлагъа патриот сезимлени сингдире турургъа керекбиз. Аллай керти джигитлени тизиминде аты джазылыргъа тыйыншлы болгъан адамларыбызны бири бла – Гаджаланы Маджир бла - окъуучуларыбызны шагъырей этерге излейме.
Гаджаланы Ибрагимни джашы Маджир 1910-чу джыл эски къарачай эллени биринде - Схауатда - туугъанды. Сабийликден огъуна ол кёкде учаргъа мурат салыб тургъанды. Ол элчи сабийлени бирича, Схауатда атасына юй-арбаз джумушларына болуша, тенгчиклери бла эл къатында таулагъа, къаялагъа ёрлей, ойнай ёсгенди. Тири, джити джашчыкъгъа тенгчиклери «Къушджетер» деб чам ат атагъанларыны чуруму да ол болгъан болур.
Алайды да, Маджир лётчик болургъа кесине къаст этиб тургъанды. Ол алгъы бурун Пятигорск шахарда совпартшколну джетишимли тауусханындан сора, Москва шахарда Калинин атлы рабфакга кириб, юч джылны окъуб, айырмагъа бошаб чыгъады. Ызы бла, 1931-чи джыл, кеси кючю бла, Н.Е. Жуковский атлы аскер-хауа академиягъа окъургъа киреди. Анда ол белгили авиаконструктор Анастас Микоянны къарнашы Артём бла бирге окъугъанды, аны бла тенглик тутуб тургъанды. Ма алай бла тири улан бир атламны ызындан экинчини эте, салгъан муратына джууукълаша баргъанды. Анда алты джылны окъуб, Маджир кёб затха кёз ачады, юренеди. Аны джетишимли тауусуб, механик усталыкъны алгъанлай, таулу джашны Ленинград (Санкт-Петербург) шахарда Аскер-Хауа кючлени мастерскойларына баш инженер этиб саладыла. Аскер къуллугъун Маджир алайдан башлагъанды. Бир джылдан, аны Ленинградны авиабазасында 41-чи «А» деген, самолётла ишлеген цехлени бирине тамада этиб ашырадыла. Ол анда эки джылны къуллукъ этгенди. Маджир сюйген ишине кесин толусу бла бериб, атын махтау бла айтдырыб башлайды. Ызы бла Маджирни Ханко (Ганкут) джарым айрымканда 10-чу авиабазаны мастерскойла цехини тамадасы этедиле. Уллу Ата джурт къазауат башланнгынчы ол анда самолётла ишлеген усталагъа юретиучю болуб тургъанды.
1941-чи джыл къазауатны биринчи кюнлеринде огъуна гузаба халда алайдагъы аскер бёлеклени кюн чыкъгъан таба кёчюрюб тебрейдиле. Гитлерчи аскерле алайгъа тобла атыб, кючлю чабыуул этген эдиле. Ала къуршоугъа алыб, бизни аскерчилерибизге ол кёзюуде кючлю заран саладыла. Аскерчилерибизден къоранч уллу болады, асламысы къырылады, насыблары тутуб, ол къуршоудан сау чыкъгъанланы араларында Гаджа улу да болады. Ма ол кёзюуде Ленинград шахар джауну къуршоууна тюшеди. 900 кюннге созулгъан блокада башланады. Уллу Ата джурт къазауатны тарихинде ол къыйын кёзюулени, эм мутхуз бетлени бири болуб тюшгенди. Алайды да, блокаданы аллындан ахырына дери Маджир шахарны Аскер-Хауа кючлерини конструктор бюросуна башчылыкъ этиб турады. Ала, кече-кюн демей, фашист самолётлагъа къаршчы кюрешедиле. Къуршоуланнган шахар бла Уллу джерни (Большая земля) араларында хауа кёпюрню сакълайдыла. Башындан берилген буйрукъну толтура, ала сыйларын тюшюрмей, джаугъа атлам этдирмей къаты сермешедиле. Ол хатерсиз сермешде ётгюрлюгюн танытханы ючюн, артда Гаджа улуну Къызыл Джулдузну эки ордени бла саугъалайдыла. Блокада чачылгъанындан сора Гаджа улуну чынын да кёлтюредиле, майор этиб Джангы джерге – Къара тенгиз флотну авиаконструктор бюросуна – кёчюредиле.
Маджир къазауатны ахырына дери урушлагъа тири къошулгъанлай турады. Къалайда да, къыйын кёзюуледе, къоркъа билмегени, джигитлиги, оюмлулугъу бла кесин танытады. Аны ючюн, ючюнчю кере да, Къызыл Джулдузну ордени бла саугъаланады. Ол орденледен сора да аны «Урушлада джетишимлери ючюн», «Ленинградны къоруулагъаны ючюн», «1945-чи – 1945-чи джыллада Уллу Ата джурт къазауатда Германияны хорлагъаны ючюн» деген медалла бла саугъалайдыла.
Архив документледе аскер тамадалары Маджирни билимине, тирилигине сый, багъа бериб джазгъандыла. Аланы бирин юлгюге келтирейик: «Инженер-капитан Гаджаев Маджир Ибрагимович грамотный инженер, исполнителен, инициативен. Разработал ряд технологии по улучшению ремонта самолётов. Предан Родине. Дисциплинирован. К 7 ноября 1944 г. прослужил в РКК и ВМФ 18 лет 7 месяцев. За отличное выполнение боевых задач и как образцовый офицер достоин Правительственной Награды…»
Къазауат бошалады, аны ачы белгилери уа къаладыла - мингле бла элле, шахарла чачылыб, кюл болуб, мелиуанла бла адамла къырылыб, джашаулары, муратлары юзюлюб… Алай болса да, миллет кесин бушуулагъа хорлатыб къоймай, ишлерге, оюлгъанны аякъ юсюне сюерге, джашаргъа керек эди. Аланы этер ючюн а техника керек болгъаны белгили эди. Мамыр кёкде учаргъа джангы самолётла керек эдиле. Алай бла Гаджа улу самолётланы джангы тюрлюлерин къураугъа кючюн салыб, ахырында джетишимли да болады. Ма ол заманда аны шоху, белгили авиаконструктор Микоян аны кесини бюросуна ишге чакъырады.
Сюйген иши амалтын узакъ джерледе джашаргъа тюшсе да, ол джууукъ адамлары, туугъан халкъы бла байламлылыгъын юзмей эди. Ол кёзюуде атасы сюргюнню азабын кёлтюралмай джашаудан кетиб, анасы, эгечлери бла къарнашлары киши джуртда джашай эдиле. Кёчгюнчюлюкню къыйынлыгъы Гаджаланы юйюрню да аяб къоймагъан эди. Ала джашау бла ёлюмню арасында болгъан къыйын кёзюуде, Къара тенгиз флотну Аскер-Хауа кючлеринде ишлей тургъан Маджир мадар табыб, Орта Азияда адамларын эки кере джокълаб къайтхан эди. 1945-чи джыл адамларын Къазахстандан Къыргъызиягъа кёчюреди. Ары эки кере баргъаны Маджирни къуллугъуна уллу заран салады. Аны бла да къалмай, Гаджа улу кесини джердешлерини юслеринден хапар джыйыб айланады деб, органлагъа «тил болуб», ол тюрмеге тюшерге да аздан къалады.
Сабийлигинден бери салгъан муратына толусу бла джетгенине энди бу джол толу ийнана, ол кеси сюйген ишин табханына бек къууанады. Джашауу да тюзеле, иши да аллына бара, къуллугъунда да кёлтюрюлюрге кёзюу джетиб тургъанлай, Башындан Гаджа улуну кесин огъай эсенг, нёгерлерин да сейирсиндирген буйрукъ келеди: «Запасха ашырыргъа». Маджир аттестацияны джетишимли ётюб тургъанына да къарамайдыла, буйрукъгъа бойсунургъа керек болады. Аны аскер къуллугъундан кетерирча не аз да сылтау джокъ эди. Бир деб бир джорукъну истемейдиле, таб, документлени джарашдыргъан кёзюуде да джорукъну бузадыла. Аны бла да къалмай, абычарланы кассаларында темир джол билет алыргъа да Гаджа улуну эркинлиги болмайды.
Джашаууну эм иги заманын аскер къуллукъгъа берген, алкъын кючю-къарыуу бла да онглу болгъан, усталыгъын да ёсдюрюб баргъан, неден да бек ишлерге талпымакълыгъы болгъан адамны алыб, бир керексиз затныча, чыгъарыб атыб къойгъанлары Маджирге огъай эсенг, аны аскер бёлегинде тамадаларына да бек къыйын тийген эди. Башындан келген буйрукъгъа бойсунуу эм баш борч болгъаны амалтын, киши джукъ этелмезлиги хакъ эди. Биргесинде къуллукъ этгенледен бири да ангыламай къалады кадрлы абычаргъа ол тукъум къатылыкъ нек этилгенин. Сюргюн халкъны адамы болгъаны эди аны чуруму. Маджир кеси кимден да иги биле эди аны.
1956-чы джыл Гаджа улу Н.С. Хрущёвгъа тюберге делегация къураб кюрешгенди. Былайда айтыргъа тыйыншлысы: ол кесини анасыны джангыз сауулгъан ийнегин сатдырыб, ол делегацияны джолгъа хазырлау джоюмларына болушлукъ этдирген эди. Бюгюнлюкде барыбызгъа да белгилиди, ол делегацияны къурамында болгъан адамланы атлары - Гаджаланы Маджир, Гюрджюланы Таубий бла Нузула, Байрамукъланы Абу-Юсюп, Джаммаланы Мурат, Байрамкъулланы Ибрагим, Орусланы Умар. Арадан ёмюрле кетселе да, аланы атларын халкъыбыз уллу разылыкъ бла айтханлай турлукъду. Ким биледи, Сталинни терс ишлери ачыкъланнганларындан сора, кёчюрюлген халкъла ызларына къайтырыкъ да болур эдиле. Ёзге, Гаджа улуну, делегацияны бирси джигитлерини кючлеринден ол иш дженгилирек баджарылгъаны хакъды.
Зорлукъ джетген халкълагъа уллу болушлукъ этгени бла Маджирни эм уллу джигитлиги кёрюннгенди десек джангылмазбыз, эшта. Алайды да, къарачайлыла тарих джуртларына къайтханларындан сора, Гаджа улуну юйюрлери Нарсанагъа тюшеди. Маджир кеси юй бийчеси Зоя бла Москвагъа кетеди. Ол туугъан джуртундан узакъда джашаса да, кеси халкъына хайыры аслам тиеригин ангылай эди. Тутхучсуз фатауа бла - Орта Азиягъа кесини халкъына барыб айланнганы ючюн - ишден кетерилгенине джюреги хош болмай, ол талай кере къралны башчылыгъына, «ишиме къайтарыгъыз» деб рапорт джазады. Алай болса да аны тилегин истемей къоядыла.
Саулай Шимал Кавказда биринчи авиаконструктор, талай орденле бла медалланы иеси, запасдагъы инженер-майор Гаджаланы Ибрагимни джашы Маджир 1973-чю джыл ауушханды, джандетли болсун. Сыйлы джердешибизни аты республикан аралыкъны орамларыны бирине аталгъанды. Республиканы школларында джаш тёлюню патриотизмге юретиу дерследе аны атын эсгергенлей турадыла. Къарачайны онглу джашларыны бири Гаджаланы Маджирни аты халкъда ёмюрлюкге джашарыкъды. Аны джулдузу Къарачайны ол кеси бек сюйген сейирлик кёгюнде джукъланмай, джаннганлай турлукъду.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
