Иги адам дуниядан кетсе да, аны аты унутулмайды. Аны джашау джолу ызындан къалгъанлагъа эмда ёсюб келген тёлюлеге юлгю болгъанлай турады. Кёб болмай дуниядан кетген Джанибекланы Юнюсню джашы Сосланбек аллай адамланы бири эди.
Ол республикада айтылыб тургъан устазланы бири болгъанды. Урунууда ашхы джетишимлери эмда джамагъат джашаугъа тири къошулгъаны ючюн анга «РСФСР-ни окъуууну айырмасы», «Бютеубилим бериуню сыйлы къуллукъчусу», «Къарачай-Черкес Республиканы халкъ устазы», «Эресейни махтаулу устазы», «Къарачай илму-тинтиу институтну сыйлы доктору» деген атла берилгендиле.
Джанибек улу 1930-чу джыл эски къарачай эллени бири Учкуланда туугъанды. Беш джылында ол былайда биринчи классха баргъанды.
1957-чи джыл сюргюнден къайтхандан сора, аны туугъан элинде орта школну директору этиб саладыла. Сосланбек, ишни къолгъа алыб, къыркъаууз (сентябрь) айны бирине школну окъуу джылгъа хазыр этеди, узакъда джашагъан сабийле туруб окъурча, интернат да ачады.
1973-чю джыл Учкуланда джангы школ ишленеди, эски школну мекямында «Къарачайны халкъ окъуууну музейи» ачылады.
Джанибек улуну къайгъырыуу бла арадан иги кесек заман ётгенден сора, музейни атын тюрлендиредиле. Артдаракъда ол «Къарачай халкъны тарих бла маданиятыны халкъ музейи» деген атны ёхтем джюрютюб тургъанды. Музей атына толу тыйыншлы болур ючюн, Джанибек улу кючюн-къарыуун аямай кюрешгенди, халкъны тарих эмда маданият джашауу бла байламлы кёб материал, экспонат да джыйгъанды. Ол кеси къолу бла къурагъан музейине джашаууну ахыр кюнюне дери башчылыкъ этиб да тургъанды.
Джанибекланы Юнюсню джашы Сосланбек ауушхандан сора, аны къыйынын эсеблеб, анга сый бериб эмда миллет разылыкъны да билдириб, халкъны излеми бла бу музейге Джанибек улуну аты аталгъанды.
Алайды да, бюгюнлюкде анга «Джанибекланы Сосланбек атлы Къарачай халкъны тарихи бла маданиятыны халкъ музейи», дейдиле.
Кёб болмай музейге тамамлы ремонт этилгенди – ол, джангыдан эшиклерин ачыб, тарих джолубузгъа, тин-иннет хазнабызгъа сансыз къарамагъанланы сюйюб сакълагъанын сездиргенди. Аны ачылыууна аталгъан уллу къууанчха республиканы джер-джеринден, хоншу регионладан да кёб адам келген эди.
Джыйылыуда Къарачай-Черкес Республиканы Башчысы Темрезланы Рашидни атындан КъЧР-ни Правительствосуну Председателини биринчи орунбасары Байчораланы Эльдар, сёлешиб, Джанибек улуну керти билимли, огъурлу, халкъгъа керти асыл къуллукъ этген адам болгъанын чертди.
- Учкулан элни багъалы джамагъаты эмда Къарачай-Черкесияны онглу уланы Джанибекланы Юнюсню джашы Сосланбекни сыйын кёрген адамла, сиз барыгъыз да билгенден, бир джылны мындан алгъа Сосланбек дуниясын ауушдургъанды. Ол керти миллетин сюйген, деменгили, аламат адам эди. Акъылман кишини хар сёзюнде магъана эслене эди. Тутхан ишине кертилик таныта, аталарыбыз-бабаларыбыз джашагъан джерни багъалата, акъыл сёзю бла тюз джолгъа сала билгени себебли, биз барыбыз да аны сыйын кёре эдик. Аны бла бирге ол, устаз болуб, кёб сабийге билим бергенди, уллу маданият-джарыкълыкъ иш бардыргъанды. Сосланбекни башламчылыгъы бла орта билим берген школда биринчи болуб халкъ музей ачылгъанды. Аны юлгюсю ёсюб келген тёлюлени учундургъанды, иги-ашхы ишлеге алландыргъанды, - деди Байчораланы Эльдар.
Аны бла бирге Байчора улу Учкулан элден кёб белгили адам чыкъгъанын да эсге салды. Айтыргъа, Къарачай-Черкес облисполкомну биринчи председатели Алийланы Умар, белгили джазыучу, медицина илмуланы биринчи кандидаты Биджиланы Асхат, закий назмучу Семенланы Исмаил дагъыда башхала бу элни махтауудула.
- Музей къуралгъанлы бери аны босагъасындан бек кёб адам атлагъанды. Келгенлени ичлеринде Эресейни тюрлю-тюрлю регионларыны, тыш къралланы келечилери да болгъандыла, - деб къошду биринчи вице-премьер. – Алайды да, Джанибек улуну патриотлугъу бла Учкуланны кёб тюрлю миллетни адамы билген да, сюйген да этгендиле. Энди бу музей алгъындан да иги джарашдырылгъанды, хар не да кесини орнун табханды, мындан ары бери келгенлени саны ёсгенден ёсе барлыгъына ишек да джокъду.
Сёзюню аягъында Байчора улу Къарачай-Черкес Республиканы Президенти Темрезланы Рашидни атындан бу ишге уллу къыйын салгъан адамлагъа – Владимир Кайшев бла Къайытланы Алийге – Бюсюреу къагъытла берди. Айтыргъа, Владимир Кайшев Сосланбекни мермер бла джезден бюстюн ишлетгенди. Къайытланы Алий ремонт этерге болушханды.
- Биз бюгюн джашауда ашхы ыз къойгъан адамланы бирине сый берирге джыйылгъанбыз. Ол къурагъан музейге аны аты аталгъаны миллет кесини онглу адамларын кёлтюре билгенине шагъатлыкъды, - деди Къарачай-Черкес Республиканы миллет ишлерини, кёбчюлюк коммуникацияла бла басманы юслеринден министри Мурат Хапиштов. – Музейге экспонатла джылла бла джыйылгъандыла, ала миллетни келген джашауун суратлагъан бла бирге, ёсюмню джолун да кёргюзедиле. Сынгар халкъын сюйген, халал джюреги болгъан, ёсюб келген тёлюлени сагъышларын этген адам эталлыкъды бу тукъум джумушну да. Джанибек улу дуниядан кетгенликге, ол халкъны эсинден кетерик тюлдю.
Джыйылыуда «Къарачай – алан халкъ» джамагъат организацияны тамадасы Хабланы Руслан, Къарачай районну администрациясыны башчысы Къушджетерланы Спартак, иш джюрютген адам, КъЧР-ни Правительствосуну алгъыннгы председатели Владимир Кайшев дагъыда башхала сёлешдиле.
Анда сора адамла музейни ичине экскурсия этдиле. Аны тёрт уллу бёлюмю барды. Алада экспонатланы саны мингнге джетеди. Аны бир бёлюмю Уллу Ата джурт къазауатха аталгъанды. Былайда кёб сейир затны кёрюрге боллукъду: сауут-сабаны, аскерчи кийимлени, урушдан келген письмоланы, суратланы эмда башха затланы. Экинчи зал музейни тамалын салгъан Джанибекланы Сосланбекге багъышланнганды. Музейге келгенле бу адамны джашау джолуна багъа берликдиле, саугъаларын, энчи затларын кёрлюкдюле.
Музейни джокълагъан къарачай халкъны тарихинден, маданиятындан терен хапарлы боллукъду. Сёз ючюн, къарачайлыланы бурун кийимлери къаллайла болгъанларын, бачхада, сабанда, чалкъыда, турмушда не бла хайырланнганларын билликди, кёб затха сейирсинникди.
- Джанибекланы Сосланбек онглу адам болгъанын биле эдим, алай а туура аллай бир зат этгенинден, кёб саугъагъа ие болгъанындан хапарсыз эдим, - деди Къарачай районда ветеранланы советини тамадасы Хайыркъызланы Рамазан. – Саугъаларын тагъыб бир джерде кёрмеген эдим аны. Намыслы, адебли адам болгъаны ючюн, тартыныб, тагъа болмаз эди. Тыйыншлы адамгъа тыйыншлысыча сый берилгени бек ашхы иш болду.
Алайды, бу ашхы иш кёб адамны эсинде къаллыгъына сёз джокъду. Аны бла бирге ол кёблени сагъышландыргъанына да ишек джокъду. Бу дуниягъа джаратылгъан адам игилик-ашхылыкъ этерге ашыгъыргъа керекди. Сынгар аллай адам айталлыкъды джашаууму бошуна ашырмадым деб. Халкъыбызгъа Джанибекланы Сосланбекча адамла кёб туусунла, дейбиз биз да.
Ол республикада айтылыб тургъан устазланы бири болгъанды. Урунууда ашхы джетишимлери эмда джамагъат джашаугъа тири къошулгъаны ючюн анга «РСФСР-ни окъуууну айырмасы», «Бютеубилим бериуню сыйлы къуллукъчусу», «Къарачай-Черкес Республиканы халкъ устазы», «Эресейни махтаулу устазы», «Къарачай илму-тинтиу институтну сыйлы доктору» деген атла берилгендиле.
Джанибек улу 1930-чу джыл эски къарачай эллени бири Учкуланда туугъанды. Беш джылында ол былайда биринчи классха баргъанды.
1957-чи джыл сюргюнден къайтхандан сора, аны туугъан элинде орта школну директору этиб саладыла. Сосланбек, ишни къолгъа алыб, къыркъаууз (сентябрь) айны бирине школну окъуу джылгъа хазыр этеди, узакъда джашагъан сабийле туруб окъурча, интернат да ачады.
1973-чю джыл Учкуланда джангы школ ишленеди, эски школну мекямында «Къарачайны халкъ окъуууну музейи» ачылады.
Джанибек улуну къайгъырыуу бла арадан иги кесек заман ётгенден сора, музейни атын тюрлендиредиле. Артдаракъда ол «Къарачай халкъны тарих бла маданиятыны халкъ музейи» деген атны ёхтем джюрютюб тургъанды. Музей атына толу тыйыншлы болур ючюн, Джанибек улу кючюн-къарыуун аямай кюрешгенди, халкъны тарих эмда маданият джашауу бла байламлы кёб материал, экспонат да джыйгъанды. Ол кеси къолу бла къурагъан музейине джашаууну ахыр кюнюне дери башчылыкъ этиб да тургъанды.
Джанибекланы Юнюсню джашы Сосланбек ауушхандан сора, аны къыйынын эсеблеб, анга сый бериб эмда миллет разылыкъны да билдириб, халкъны излеми бла бу музейге Джанибек улуну аты аталгъанды.
Алайды да, бюгюнлюкде анга «Джанибекланы Сосланбек атлы Къарачай халкъны тарихи бла маданиятыны халкъ музейи», дейдиле.
Кёб болмай музейге тамамлы ремонт этилгенди – ол, джангыдан эшиклерин ачыб, тарих джолубузгъа, тин-иннет хазнабызгъа сансыз къарамагъанланы сюйюб сакълагъанын сездиргенди. Аны ачылыууна аталгъан уллу къууанчха республиканы джер-джеринден, хоншу регионладан да кёб адам келген эди.
Джыйылыуда Къарачай-Черкес Республиканы Башчысы Темрезланы Рашидни атындан КъЧР-ни Правительствосуну Председателини биринчи орунбасары Байчораланы Эльдар, сёлешиб, Джанибек улуну керти билимли, огъурлу, халкъгъа керти асыл къуллукъ этген адам болгъанын чертди.
- Учкулан элни багъалы джамагъаты эмда Къарачай-Черкесияны онглу уланы Джанибекланы Юнюсню джашы Сосланбекни сыйын кёрген адамла, сиз барыгъыз да билгенден, бир джылны мындан алгъа Сосланбек дуниясын ауушдургъанды. Ол керти миллетин сюйген, деменгили, аламат адам эди. Акъылман кишини хар сёзюнде магъана эслене эди. Тутхан ишине кертилик таныта, аталарыбыз-бабаларыбыз джашагъан джерни багъалата, акъыл сёзю бла тюз джолгъа сала билгени себебли, биз барыбыз да аны сыйын кёре эдик. Аны бла бирге ол, устаз болуб, кёб сабийге билим бергенди, уллу маданият-джарыкълыкъ иш бардыргъанды. Сосланбекни башламчылыгъы бла орта билим берген школда биринчи болуб халкъ музей ачылгъанды. Аны юлгюсю ёсюб келген тёлюлени учундургъанды, иги-ашхы ишлеге алландыргъанды, - деди Байчораланы Эльдар.
Аны бла бирге Байчора улу Учкулан элден кёб белгили адам чыкъгъанын да эсге салды. Айтыргъа, Къарачай-Черкес облисполкомну биринчи председатели Алийланы Умар, белгили джазыучу, медицина илмуланы биринчи кандидаты Биджиланы Асхат, закий назмучу Семенланы Исмаил дагъыда башхала бу элни махтауудула.
- Музей къуралгъанлы бери аны босагъасындан бек кёб адам атлагъанды. Келгенлени ичлеринде Эресейни тюрлю-тюрлю регионларыны, тыш къралланы келечилери да болгъандыла, - деб къошду биринчи вице-премьер. – Алайды да, Джанибек улуну патриотлугъу бла Учкуланны кёб тюрлю миллетни адамы билген да, сюйген да этгендиле. Энди бу музей алгъындан да иги джарашдырылгъанды, хар не да кесини орнун табханды, мындан ары бери келгенлени саны ёсгенден ёсе барлыгъына ишек да джокъду.
Сёзюню аягъында Байчора улу Къарачай-Черкес Республиканы Президенти Темрезланы Рашидни атындан бу ишге уллу къыйын салгъан адамлагъа – Владимир Кайшев бла Къайытланы Алийге – Бюсюреу къагъытла берди. Айтыргъа, Владимир Кайшев Сосланбекни мермер бла джезден бюстюн ишлетгенди. Къайытланы Алий ремонт этерге болушханды.
- Биз бюгюн джашауда ашхы ыз къойгъан адамланы бирине сый берирге джыйылгъанбыз. Ол къурагъан музейге аны аты аталгъаны миллет кесини онглу адамларын кёлтюре билгенине шагъатлыкъды, - деди Къарачай-Черкес Республиканы миллет ишлерини, кёбчюлюк коммуникацияла бла басманы юслеринден министри Мурат Хапиштов. – Музейге экспонатла джылла бла джыйылгъандыла, ала миллетни келген джашауун суратлагъан бла бирге, ёсюмню джолун да кёргюзедиле. Сынгар халкъын сюйген, халал джюреги болгъан, ёсюб келген тёлюлени сагъышларын этген адам эталлыкъды бу тукъум джумушну да. Джанибек улу дуниядан кетгенликге, ол халкъны эсинден кетерик тюлдю.
Джыйылыуда «Къарачай – алан халкъ» джамагъат организацияны тамадасы Хабланы Руслан, Къарачай районну администрациясыны башчысы Къушджетерланы Спартак, иш джюрютген адам, КъЧР-ни Правительствосуну алгъыннгы председатели Владимир Кайшев дагъыда башхала сёлешдиле.
Анда сора адамла музейни ичине экскурсия этдиле. Аны тёрт уллу бёлюмю барды. Алада экспонатланы саны мингнге джетеди. Аны бир бёлюмю Уллу Ата джурт къазауатха аталгъанды. Былайда кёб сейир затны кёрюрге боллукъду: сауут-сабаны, аскерчи кийимлени, урушдан келген письмоланы, суратланы эмда башха затланы. Экинчи зал музейни тамалын салгъан Джанибекланы Сосланбекге багъышланнганды. Музейге келгенле бу адамны джашау джолуна багъа берликдиле, саугъаларын, энчи затларын кёрлюкдюле.
Музейни джокълагъан къарачай халкъны тарихинден, маданиятындан терен хапарлы боллукъду. Сёз ючюн, къарачайлыланы бурун кийимлери къаллайла болгъанларын, бачхада, сабанда, чалкъыда, турмушда не бла хайырланнганларын билликди, кёб затха сейирсинникди.
- Джанибекланы Сосланбек онглу адам болгъанын биле эдим, алай а туура аллай бир зат этгенинден, кёб саугъагъа ие болгъанындан хапарсыз эдим, - деди Къарачай районда ветеранланы советини тамадасы Хайыркъызланы Рамазан. – Саугъаларын тагъыб бир джерде кёрмеген эдим аны. Намыслы, адебли адам болгъаны ючюн, тартыныб, тагъа болмаз эди. Тыйыншлы адамгъа тыйыншлысыча сый берилгени бек ашхы иш болду.
Алайды, бу ашхы иш кёб адамны эсинде къаллыгъына сёз джокъду. Аны бла бирге ол кёблени сагъышландыргъанына да ишек джокъду. Бу дуниягъа джаратылгъан адам игилик-ашхылыкъ этерге ашыгъыргъа керекди. Сынгар аллай адам айталлыкъды джашаууму бошуна ашырмадым деб. Халкъыбызгъа Джанибекланы Сосланбекча адамла кёб туусунла, дейбиз биз да.
Маралланы Ина.
{jcomments}
