Бюгюнлюкде халкъыбызда аты хазна белгили болмай тургъан, алай а Уллу Ата джурт къазауатда джигитликле этиб махтаугъа, сыйгъа тыйыншлы болгъан адамларыбызны бириди Хубийланы Асламбекни джашы Казим.

Хубийланы Асламбекни джашы Казим 1918-чи джыл аууз-герги (октябрь) айны 10-да Сары-Тюз элде (архив къагъытлада былай джазылгъанды, алай а Сары-Тюз ол джыллада джангы къурала тургъанды) малчыны юйдегисинде туугъанды. Ол беш сабийни эм абаданлары болуб ёсгени себебли, кесинден гитчелеге билек бола, атасына, анасына да болуша ёсгенди. Элде джетиджыллыкъ школну тауусхандан сора Казим, андан ары билимин ёсдюрюрге къаст этиб, Микоян-Шахарда устазла хазырлагъан училищеге киреди. Аны ол джетишимли тауусуб, элде школда устаз болуб джарашады. Алайда кёб ишлегинчи, 1939-чу джыл Краснодарда лётчикле хазырлагъан аскер училищеге джаш адамланы сайлаб алгъан хапарларын эшитиб, анда окъургъа кёлленеди. Окъургъа уллу талпымакълыгъы болгъан таулу джаш, кесин юлгюлю курсантча танытханды. Анда аны кёб затха юретгендиле: окъдан-тобдан толу хапарлы болгъан бла къалмай, авиация тахсаны да терен юретгендиле. Казим эшитгенин, кёргенин, окъугъанын дженгил алыб баргъаны себебли, берилген заманны болджалындан эсе къысха заманны ичинде тауусханды училищени.
Алай бла 1940-чы джыл Казимге кичи лейтенант чын да бередиле, кесин да бирси джаш абычарла бла бирге Смоленск областда айырыб башха къуралгъан Кюнбатыш аскер округга (Западный особый военный округ) джибередиле. Джаш адам болса да, Хубий улу кесин билимли абычарча кёргюзеди. Уллу Ата джурт къазауатха да алайда тюбейди. Ол Биринчи Украина фронтда Экинчи Хауа аскерни 51-чи башха къуралгъан тахса-тюзетиучю эскадрильяны къурамында болуб уруш этгенди. Казим Пе-2 («Пешка» деб да айтхандыла уруш учакъны бу моделине), ИЛ-2 учакъла бла талай кере хауагъа чыгъыб, джауну тургъан джерлерин, окъла-тобла джыйылгъан складларын ачыкълаб, штабха тюз хапар келтириб тургъанды. Аны берген тюз хапарларына кёре бизни аскерчилерибиз да алагъа чабыуул этиб тургъандыла. Казимни ётгюр лётчик болгъанына архивледе сакъланнган саугъалау къагъытла шагъатлыкъ этедиле. Аланы бирин юлгюге келтирейик (тюрлендирмей орусча беребиз): «Смелый, решительный лётчик- наблюдатель, грамотный штурман и корректировщик 2.06.1943 г. откорректировал огонь своей артиллерий по батареям противника. Сделал три контроля. После боя атаковал истребителям противника. Смело вступил в бой. Когда самолёт был подавлен, до последней минуты не покидал его и стремился его вывести на свою территорию. Перелетев на свою сторону, выпрыгнул на парашюте. Имеет 7 успешных боевых вылетов.
Им разведано: автомашин 90, танков до 15, батарей до 6, пехоты до двух батальонов. Из 7 вылетов 4 раза обстреливался сильным огнём авиацией противника. Правильно указывал маневры лётчику, приводил самолёт на аэродром без повреждений. Достоин награждения орденом «Красная Звезда».
Казим джау бетджанланы ачыкъларгъа деб кёб кере чыгъыб тургъанды хауагъа. Къыйын болумлагъа тюшер ючюн къалмагъанды, хар чыкъгъаны сайын джумушну толу баджарыб, сау-эсен къайтыб тургъанды базагъа. Аллай джумушларында джау бла бетден бетге талай кере тюбешгенди. Ол джунчумай, ёлеме деб да кесини джанына сагъыш этмей, таукел болуб, алгъа уруб, уруш этгенин тохтатмай, батырлыкъны юлгюсюн кёргюзюр ючюн къалмагъанды.
1943-чю джыл элия (июль) айны 6-да башланыб, къыркъар (август) айны 23-не дери Курск тогъайда баргъан ачы сермешге ётгюр лётчик Хубийланы Казим да къошулгъанды. Анда уа ол кеси джангыз, нёгерсиз эмда бирси аскер учакъ ышыкъсыз урушну къызыуунда хауагъа талай кере чыгъыб, керекли тахсаны алыб келиб тургъанды. Ол джау учакъла бла тюбешсе алагъа къаршчы от ачыб, кеси да джарсымазлай алагъа хыйла амалла къураб, кеси сау-эсен къайтыб тургъанды. Алайды да, аллай джумушланы биринде, кёкде джау бла къаты сермешген кёзюуде джаралы болгъанды. Алай болса да, эс ташламазгъа кюрешиб, къарыуун бирден джыйыб, учакъ кёкде кюйюб тюшгюнчю, бизни аскерчилерибиз болгъан джерге мыллык атады. Сора джауну тылындан чыгъыб бизникилени башларындан къараб кёргенинде, олсагъатлай парашют бла секиргенди. Аякъларына талай окъ тийген бла къалмай, джана тургъан учакъны ёртени мынга да джетиб, санларына терен джарала салгъан эди. Андан сора бизни аскерчиле аны парашют бла тюшгенин кёрюб, олсагъатлай алайгъа чабыб джетиб, джаралы лётчикни да госпиталгъа джетдирген эдиле. Алай бла джаны бу джол да сау къалгъанды. Хубий улу талай айны госпиталда джатыб, джаралары да тюгел сау болгъунчу, дагъыда кесини бек сюйген аскер бёлегине – эскадрильягъа – ызына къайтады.
1943-чю джыл къачда Днепр сууну джагъалары ючюн баргъан къаты урушха бютеулей 4 мелиуаннга джууукъ адам къошулгъанды (эки джанындан аскерледен да). Ол Уллу Ата джурт къазауатны тарихине эм уллу, эм ачы урушланы бири болуб киргенди. Хубий улуну уста штурмовик болгъанына архивде сакъланнган дагъыда талай къагъыт шагъатлыкъ этедиле. Къызыл Аскерни 51-чи башха къуралгъан дивизиясыны Баш штабха джазгъан документде хапаргъа кёре, Казим 1943-чю джыл аууз-герги (октябрь) айны 6-да Днепр сууну джагъасында плацдармны ачыкълау эмда къурутуу операцияда кесин тамам уста штурман-лётчикча танытханды, керти батырлыкъ кёргюзгенди. Казим учагъы бла хауагъа 10-чу кере чыкъгъанды. Ол кюн уста лётчик лейтенант Хубий улу джауну бир полк чакълы аскерчисин, 250-ден аслам автомашинасын, 30-гъа джууукъ танкаларын, темир джол станцияда 5 эшелон джаяу аскерин ачыкълаб, штабха тюз хапар билдиргенди. Дагъыда Днепровскеден узакъ болмай Ходоров, Колесище, Бучак атлы элледе джау бетджанланы башларындан суратха алыб, аладан да толу хапар бергенди. Казимни уста тахсачы, сакъ, болумлу, батыр лётчик болгъанын Баш штабда да иги билгендиле. Аны себебли, Казимге ышаныб эм къоркъуулу, къыйын тахса джумушланы бергендиле.
Бир джолда да Къызыл Аскерни Хауа аскер кючлерини тамадасы берген джумушну тыйыншлы баджаргъаны ючюн Хубий улуну Совет Союзну маршалы Жуков Г.К. кеси къол салгъан Бюсюреу къагъыт бла саугъалагъандыла. 1943-чю джыл аууз-герги (октябрь) айны 19-да джазылгъан ол саугъагъа теджелген архив къагъыт анга шагъатлыкъ этеди.
Андан сора да Казим учагъы бла биягъынлай тахса джумушлагъа барыб тургъанды. Ахыр кере ол Львов шахарны азатлар ючюн баргъан урушха къошулгъанды. Анда да батыр таулу джаш батырлыкъны юлгюсюн кёргюзюб, Ата джурт къазауатны 2-чи дараджалы ордени бла саугъаланады.
Къазауатда алгъан джараларындан сора, анга дохтурла урушлагъа къошулургъа джарамагъанын кескин айтхан эдиле. Алай болса да Казим аланы айтханларына бойсунуб къалмай, талай заманны тургъанды.
Батыр лётчикни урушдан кесин тыялмагъанын кёрюб, аны командирлери Оренбург областда Сорочинск шахарда джаш лётчикле хазырлагъан авиация школгъа окъутургъа джибередиле. Алай бла Хубийланы Казим 1945-чи джылны аякъ сюремине дери джаш лётчик-штурманланы учаргъа юретиб тургъанды. Джашау нёгери Раисагъа да ол анда тюбегенди. Ала джазыуларын бир этгендиле.
1945-чи джыл аууз-герги (октябрь) айда уста лётчикни, тамада лейтенантны Хубийланы Казимни къралны Къоруулау кючлерини тизгининден чыгъарыб, аскер къуллукъдан башына бош этедиле. 1963-чю джылгъа дери Казим Оренбург областны Соль-Илецк районуну администрациясында талай тюрлю къуллукъда ишлегенди. Артда кесини джюреги туугъан джуртуна тартыб, Казим юйдегиси бла бирге Къарачайгъа къайтыб келгенди. Ол юй бийчеси Раиса бла бирге тёрт аламат сабийни ёсдюрюб, окъуу-билим алыргъа болушхандыла. Ала да джашауну джарыкъ кенг джолунда кеслерине орун айырыб, махтау таба уруннгандыла.
Хубий улу 1963-чю джылдан 1979-чу джылгъа дери, алгъы бурун Оренбург областда, артда Къарачай-Черкесияда ич ишлени органларында ишлегенди. Ол подполковник чында тыйыншлы солуугъа чыкъгъанды. Урушну къыйын джолларын сый бла ётген абычар, рахат кюнде Ата джуртха къуллукъ этиуде да махтаугъа, сыйгъа тыйыншлы болуб тургъанды. Талай уруш орденле бла медалланы эмда талай бирси кърал саугъаланы иеси, махтаулу абычар, уста лётчик Хубийланы Асламбекни джашы Казим, терен къартлыкъгъа дери джашагъанды. Ай медет, ёмюрюн Ата джуртха къуллукъ этиуге атагъан адамны джюрегинден, эсинден къазауатны ёртен джаннган урушлары кете болмаз эдиле. Сейирди, аджалы да Уллу Ата джурт къазауат башланнган кюннге тюшгени. Ётгюр фронтчу 2007-чи джыл никкол (июнь) айны 22-де юйдегисини къолунда ауушханды, джандетли болсун. Кеси бюгюнлюкге дери джашаса, быйыл джууукълары, тенглери, миллетибиз бирден анга тыйыншлысыча сый бериб, 105-джыллыкъ байрамын белгилерик болур эдик. Алай болса да, миллетибизни атын айтдыргъан, сыйын мийикде тутхан, Ата джуртха кертиликни белгисича танытхан адамларыбызны атлары ёлюмсюздюле. Ала ёсюб келген тёлюлеге ашхы юлгю болуб къаллыкъдыла.

БАТЧАЛАНЫ Фатима.