Абыстол (ноябрь) айны 2-де Къарачай шахарда халкъыбызны депортацияны джолунда ёлгенлерине салыннган мемориал комплексде кёчгюнчюлюкню 76-джыллыгъына аталыб бушуу митинг болду.
Ары кёб адам келген эди. Аланы арасында Къарачай-Черкес Республиканы Башчысы Темрезланы Рашид, Эресей Федерацияны Федерал Джыйылыууну Федерация Советини членлери, Къарачай-Черкесияны Правительствосуну Председатели бла членлери, Эресей Федерацияны Президентини Шимал Кавказ федерал округда Толу эркинликли келечисини Аппаратыны бизни республикада баш федерал инспектору, регионланы парламентарийлери, КъЧР-ни муниципал районлары бла шахар округларындан келген делегацияла, дин къуллукъчула, республиканы джамагъат бирлешликлерини келечилери бар эдиле.
Адетдеча, алгъы бурун Шимал Кавказны Муслиманларын бирикдирген аралыкъны председатели, Къарачай-Черкесияны Муслиманларыны дин управлениесини тамадасы Бердиланы Исмаил хаджи, аны ызындан Къыбыла Къарачай-Черкес благочинный округну благочинныйи протоиерей Евгений Субтельный да сюргюнде ёлгенлеге дууа этдиле.
Адамла бир такъыйкъаны шум болуб, ёлгенлеге сый бергенден сора, джыйылгъанланы алларында Къарачай-Черкес Республиканы Башчысы Темрезланы Рашид сёлешди.
«Бизге бусагъатда, рахат джашау орналгъан заманда, бютеу халкъыбызны бирге басхан уллу къыйынлыкъгъа багъа берген бек къыйынды. Кёчгюнчюлюк адамланы ашсыз-суусуз къойгъандан, джаланнгач этгенден сора да, аланы граждан эркинликлерин къурутургъа джораланыб бардырылгъанды.
Кёчюрюлген халкъланы маданиятларын, тиллерин къурутуб кюрешгендиле. Ол ачы сюргюнню адамла тёзелмезлик болумларында къарачайлыла, ишни бек сюйгенлерини, ийманларыны, тин-иннет байлыкъларыны, махтаулу джашларыны, къызларыны кёргюзген джигитликлерини, эркишиликлерини, къаджыкъмай кюрешгенлерини кючлеринден сау къалгъандыла», - деди Темрезланы Рашид.
Ол чертгенден, Уллу Ата джурт къазауатны биринчи кюнлеринден фронтха кетген он мингле бла къарачайлыла джанларын-къанларын аямайын Москваны, Ленинградны къоруулаб кюрешгендиле. Ала гитлерчи фашистлени Сталинград тёгерекде, Курск тогъайда къыргъандыла. Будапештни, Варшаваны, Праганы немцаладан азатлагъандыла. Берлинни алыугъа къошулуб кёб джигитлик танытхандыла. Уллу Ата джурт къазауатны заманында мингле бла къарачайлыла уллу кърал саугъалагъа теджелгендиле. Аланы талайына «Совет Союзну Джигити» деген сыйлы ат аталгъанды.
«Эркиши, тиширыу, къарт, джаш, ууакъ сабийле да болуб, кёб адам ёлсе да, къарачайлыла тюб болуб къалмайын, аякъ тиреб, сау къалгъандыла. Тюзлюк орун алгъанды. Халкъ кёчгюнчюлюкню сынауун сый бла ётюб, эм баш миллет байлыгъын - ёхтемлигин, сыйын, Джуртха кертилигин, келлик тёлюлеге тилин, адабиятын, ашхы адетлерин, адебин-намысын - сакълагъанды. Уллайгъан тёлюбюз басымлыкълары, тёзюмлюклери, эркишиликлери, туугъан джерге кертиликлери ючюн, сау болсун», - деди Къарачай-Черкесияны Башчысы Темрезланы Рашид. Ол кёчгюнчюлюкню къыйын джылларында ёлгенлени джууукъ адамларына, бек къыйналгъанын билдире, къайгъы сёз бериб, сау къалгъанлагъа кючлю саулукъ, узакъ ёмюр, мамыр джашау теджеди.
Къарачай-Черкесияны Халкъ Джыйылыууну (Парламентини) Председателини биринчи орунбасары Смаккуланы Дахир депутатланы атларындан джыйылгъанланы алларына чыгъыб сёлешди.
«Къарачай халкъны джашаууну оноуу бир кесек заманнга этилгенди. Къралны аллында аны кёргюзген джигитлиги, этген джетишимлери бары да унутулгъандыла… Депортацияны адам тёзелмезлик джолу къарачайлылагъа уллу къыйынлыкъ келтиргенди. Джолда ачлыкъ-джаланнгачлыкъ, киши джуртда хауа джарашмайын, артыкълыкъ кючлеб миллетибизни 40 проценти джокъ болгъанды. Аталары, къарт аталары Уллу Ата джурт къазауатда немец джыртхычла бла джигитлик кёргюзюб сермеше, аналары, къарт аналары тылда - сабанлада, заводлада, фабрикалада - джигерлик танытыб уруна тургъан заманда кёчгюнчюлюкню заранындан 22 минг сабий ёлгенди. Алай болса да къарачай халкъ тюзлюк орун алырына ышанмакълыгъын тас этмегенди. 1957-чи джыл анга шагъатлыкъ этеди», - деди Смаккуланы Дахир.
Къарачай-Черкес Республиканы Джамагъат бирлешликлерини миллетле арасы советини председатели, «Кали-Архи» деген регионал джамагъат бирлешликни председатели Владимир Кузнецов да бизни халкъ кёчгюнчюлюкню азаб джолунда джанын къалдыргъандан сора да эл мюлкде, заводлада, фабрикалада джигер ишлеб, атларын махтау бла айтдырыб, уллу кърал саугъалагъа ие болгъанларыны юсюнден айтды.
«Къарачайлыла къыйынлыкъны джолунда кёб затларын тас этгендиле. Алай болса да джашаугъа, тюзлюк орун аллыгъына, ийнанмакълыкъларын тас этмегендиле. Ала кеслерини маданиятларын, тиллерин, адетлерин, тин-иннет байлыкъларын сакълагъандыла. Биз былайда бу заманнга дери джашамай ёлгенлеге сый берирге, аланы эсгерирге, башха халкъланы келечилери бла къыйынлыкъ сынаб сау къалгъанлагъа бюсюреу этерге джыйылгъанбыз. Сизни юйлеригизни джылыуу къурумасын. Алада бирикмеклик, къууанч, насыб болгъанлай турсунла», - деди Владимир Кузнецов.
Андан сора Къарачай шахарны 4-чю номерли гимназиясыны физкультурадан устазы, Эресей Федерацияны махтаулу устазы, халкъ окъууну сыйлы къуллукъчусу Михаил Чекменов сёлешди.
«Къарачайлыла кёчюрюлгенли бери 76 джыл толса да, ол къыйынлыкъны бир адам да унутмагъанды, унутурукъ да тюлдю. Не ючюн кёчюрдюле?» деген соруу уа, хаман да джууаб излегенлей турлукъду. Къарачайлыла Уллу Ата джурт къазауатны фронтларында, башха халкъланы келечилерича, Джуртну сакълагъандыла, эркинлигин джакълагъандыла. Ала, не кече, не кюн демей джигер ишлеб уллу патриот шартларын кёргюзгендиле, фронтха атла, эт, ётмек, къарачай тиширыула къоллары бла джюнден этген джылы кийимле, башха затла ийиб тургъандыла.
Алай болса да, къарачайлыланы Джуртларындан айырыб киши джерлеге «тёкгендиле». Аланы ара багъаналары тёзюм болуб, чыныкъгъан джигер миллет ата-бабадан келген маданиятын, тилин, адетлерин, сакълагъанды», - деди Михаил Чекменов.
«Бюгюн биз терслиги болмагъан халкъны туугъан Джуртундан айырыб, элтиб киши джерлеге «тёкгенлерин», анда халкъны джартысы чакълы бири къырылгъанын эсгерирге джыйылгъанбыз. Алай къралыбызны башха талай халкъы да болгъанды… Биз тарихибизни унутмайын эсибизде тутаргъа, келлик тёлюлеге айтыб ангылатыргъа борчлубуз. Энди аллай къыйынлыкъны бир халкъ да сынамасын», - деди Фатима Борсова.
«Абазашта» деген республикан газетни баш редактору Фардаус Кулова да кёлюне келгенни айтды.
«Къарачайлыланы тюблери бла къурутур муратда сабийлерине, къартларына адам тёзелмезча болумла, къуралгъандыла. Алай а къарачай халкъ сынмагъанды. Кесин ишге бериб, тюзлюк орун алырына ышаныб, эркишилери къазауатда болгъан тиширыула бир-бирлерине болушургъа кюрешиб, Орта Азия бла Къазахстанда джанларын сау къалдыргъандыла. Ала ол къыйынлыкъны ачыуун 14 джылны сынагъандыла.
Энди аллай къыйын болум бир халкъны да онгламасын. Бюгюнлюкде оруслула, къарачайлыла, черкеслиле, абазалыла, ногъайлыла, греклиле, тегейлиле шохлукъда, къарнашлыкъда, бир юйдегича, джашайдыла», - деди Фардаус Кулова.
Шимал Кавказ федерал университетни экономика факультетини 3-чю курсуну студенти Сабир Керейтов да къарачайлыла кёчгюнчюлюкню азаб джолун сый ба ётгенлерини юсюнден айтды.
Джыйылгъанла митингни аягъында мемориалгъа гокка хансла салдыла.
