Алтотур айны 31-де Кърымшаухал улу Исламны туугъан кюнюне аталгъан джыйылыу мийик дараджада бардырылды. Джылладача, анда алимлени кенгеши, миллетибизге хайырлары болгъан адамларыбызны Кърымшаухал улу Ислам атлы медаль бла саугъалау, Къарачай бла Малкъарны сыйлы адамларына А.И. Батча улу атлы «Къарачай илму-тинтиу институтну сыйлы доктору» деген ат бериу болады.
Бюгюнлюкде форум халкъла арасы дараджагъа чыкъгъанды. Бу джол джыйылыуну ишине Санкт-Петербургдан, Тюркден, Нальчикден, Бештаудан, Ставрополь крайдан да делегацияла къошулгъан эдиле.
Алимлени кенгеши
Адетдеча, форум миллетибизни проблемаларына джораланнган илму конференция бла башланды.
Джыйылыуну аллы бла джамагъат 2017-чи джыл миллетибизни белгили адамлары РФ-ны махтаулу устазы Хапаланы Батдалны джашы Адемейни, Уллу Ставрополь каналны управлениесини директору Салпагъарланы Бунияминни джашы Магометаминни, тарихчи Тебуланы Сагъытны джашы Рамазанны, «Селена» фирманы тамадасы Лайпанланы Ахматны джашы Рамазанны, белгили джамагъат къуллукъчу Темирланы Саидни джашы Солтанны дагъыда аны кибик сыйлы адамларыбызны джашаудан кетгенлерине уллу бушуу этиб, эсге тюшюрдюле. Байрамкъулланы Осман хаджи ауушханлагъа дууа этди.
Алимлени кенгешинде талай илму доклад окъулду, ана тилибизни сакълауну хакъындан тынгылы ушакъ барды. Алимле, баш проблемаланы ачыкълаб, илму конференция ишин тамамлагъандан сора Кърымшаухал улу Ислам атлы медаль бла саугъалауну къууанчы башланды.
Быйыл 2017-чи джылны эсеблерине къараб, эксперт комиссия эм тыйыншлылагъа 7 медаль бергенди. Джангы лауреатла быладыла:
Мамчуланы Дина, Тариэлни къызы - культура къуллукъчу, поэт, драматург, журналист, РФ-ны Джазыучуларыны эмда Журналистлерини союзларыны члени. 2013-чю джылдан бери «Къарачай» газетни Джангылыкъла бёлюмюню тамадасыды.
Мамчуланы Дина, Тариэлни къызы, «КъМР-ни махтаулу журналисти», «КъЧР-ни махтаулу журналисти» (1994), «КъЧР-ни халкъ поэти» (2001) сыйлы атлагъа тыйыншлы болгъанды. «Литература» номинацияда 2017-чи джыл бюгюннгю къарачай драматургияда миллет тарих тематиканы кёлтюрген пьесаланы трилогиясын джазыб бошагъаны ючюн бериледи.
Кипкеланы Зарема, Борисни къызы – илму къуллукъчу, тарих илмуланы доктору. 2016-чы джылдан бери Шимал Кавказ кърал гуманитар-технология академияны юрист институтуну кърал-право дисциплиналаны юслеринден кафедрасыны профессору болуб урунады.
«Илму» номинацияда тарих кавказоведениеге уллу юлюш къошханы эмда 2017-чи джыл Шимал Кавказны XVIII-чи-XIX-чу ёмюрледе этника тарихине джораланнган илму трилогияны битдиргени ючюн бериледи бюгюн саугъа Кипкеланы Заремагъа.
Эртугърул Кыванч Коч (Къочхарланы Къууанч) 1966-чы джыл арттотур айны 30-да Афионкарахисар шахарны къатында орналгъан Гекчеяйла (Килиса) элде туугъанды. Тюркде джашайды.
2012-чи джыл Сирияда уруш башланнганында, къарачай-малкъар организацияланы (дернеклени) урушдан къачыб, Тюркге келирге сюйген къарачайлылагъа джан аурутуб, болушлукъ этерге чакъыргъанды.
Ол заманнга дери сириячы къарачай-малкъар миллет бла уллу байламлылыкъ тутмай джашагъан Тюркдеги къарачайлыла, бютеу тамадала бла организацияланы джыйыб, бу ишни юсюнден оноу этиб, тюрк къралны болушлугъу бла 500-600 чакълы адамны Тюркге келтирир ючюн къуралгъан комитетни къуллукъчуларыны бири болгъанды.
Эртугърул Кыванч Коч (Къочхарланы), 2014-чю джылгъа дери къарачай-малкъар миллетге болушлукъ этген комитет бла 550 сириячы къарачайлыны Тюркге келтириб, хар юйдегиге ортакъгъа энчи юй алыб, ма бюгюнде 7 дернекни (джамагъат бирлешиуню) кючю бла элледе 5 джылны не джаны бла да болушлукъ этиб тургъан ишлеге тири къошулады.
2017-чи джыл да аны башчылыгъы бла къуралгъан къарачай-малкъар докторланы (врачланы) бирлешлигини кючю бла сириячы элчи къарачайлыладан 25 адамны саулукъларын бакъдырыб, ол миллетинден бюсюреу табханды.
Бюгюнлюкде Газиантеп шахарда лагерледе джашагъан сириячы джердешлерибизни ашарыкъларындан-ичериклеринден башлаб, кийген кийимлерине, сабийлерини окъууларына дери болушхан 30 чакълы адамдан къуралгъан «Сириячы къарачайлыла» деген аты бла комиссия барды. 2017-чи джылда ол комиссияны келечилери, башчылыкъгъа Эртугърул Кыванч Кочну (Къочхарланы) айырыб, ишлерин бардырадыла. Аны къурау комитетинде 22 къарачай-малкъар джаш барды.
«Джамагъат ишле» номинацияда 2017-чи джыл Сирияда къазауатны отундан къалгъан къарачай-малкъар джамагъатны адамларыны джанларын къутхарыб, Тюркню джеринде къачхынчыланы юй-кюн этиб, не джаны бла да кереклилерине къараб тургъаны ючюн саугъаланнганды.
«Политика репрессияланы уулары джетгенлени россиячы ассоциациясы» деген пенсионерле бла сакъатланы Бютеуроссия джамагъат сууаблыкъ организациясыны къабарты-малкъар бёлюмю эмда аны джамагъат трибуналы 2003-чю джыл арттотур айны 23-де тюшгенди регистрациягъа. Организацияны къурамында 12 минг адам барды. Нальчикде политика репрессияланы уулары джетгенлеге эсгертме салыуну (2015) къурагъанды, аны юсюнден «тёгерек столла» бардыргъанды, «Право на покаяние» деген газетни чыгъарады.
«Политика репрессияланы уулары джетгенлени россиячы ассоциациясы» деген пенсионерле бла сакъатланы Бютеуроссия джамагъат сууаблыкъ организациясыны къабарты-малкъар бёлюмю эмда аны джамагъат трибуналы «Джамагъат ишле» номинацияда Россияда граждан обществону къуралыууна уллу юлюш къошханлары ючюн – 2017-чи джыл Шимал Кавказда биринчи болуб репрессияла сынагъан бирджуртчуларыны кёбчюлюгю ючюн джамагъат трибунал бардыргъанлары ючюн - бериледи медаль.
Прокопец Николай Трофимович – искусство къуллукъчу, актёр, режиссёр, театр критик, Журналистлени эмда Россияны Театр къуллукъчуларыны союзларыны члени, 1948-чи джыл аууз-герги айны 6-да Украина ССР-ни Херсон областында туугъанды.
«Искусство» номинацияда бу саугъа анга Къулийланы Къайсынны 100-джыллыгъына джоралаб къарачай-малкъар поэтни творчествосуну юсюнден литература-музыка спектакль салыуну биринчи джетишимли сынамы ючюн бериледи.
Салпагъарланы Къылычбийни джашы Хасан – къарачай тукъумлу атланы ёсдюрген саудюгер, меценат; 1967-чи джыл арттотур айны 1-де Джёгетейде туугъанды. Саратов кърал академияны юрист факультетин 1997-чи джыл тауусханды. Юйдегиси бла эл мюлк къураб, «Къарачай тукъумлу мюлк» ООО-гъа башчылыкъ этгенди. Бюгюнлюкде анда 600-ден аслам къарачай тукъумлу ат барды. Ол къарачай тукъумлу атланы джангырыу аралыгъына саналады.
2013-чю джылдан бери Салпагъарланы Хасанны башламчылыгъы бла КъЧР-де къарачай тукъумлу атланы кёрмючлери эмда дорхлары бардырылады джыл сайын.
2012-чи-2017-чи джыллада Хасанны мюлкю ёсдюрген атла тыш къраллы 40, 80, 120 километр чаришледе таймаздан биринчи ёчлени алгъанлай турадыла.
2017-чи джыл къарачай тукъумлу атланы ДНК тинтиулерине Хасан кеси тёлегенди.
Салпагъар улу сакъат сабийлени школларына да къайгъырады, джаш тёлюню ат спортха эмда атчылыкъгъа къызындырады.
«Экономика» номинацияда саугъа анга энчи тукъум атчылыкъны джангырыууна уллу юлюш къошханы, Шимал Кавказда эмда халкъла арасы дараджада атчыланы арасында байламлылыкъланы бегитгени ючюн бериледи.
Хасанланы Борисни джашы Ханафий - джамагъат къуллукъчу, тинтиучю 2017-чи джыл январь айдан бери «Эльбрусоидни» КъЧР-де регионал бёлюмюню директоруду.
Талай джылны илму иш бла кюрешеди: халкъ аууз чыгъармаланы джыйыб джарашдыргъанды, архив къагъытла, сурат документле эмда генеалогияны юсю бла ишлегенди.
2012-чи-2017-чи джыллада РФ-ны субъектлеринде (КъЧР, КъМР, Ставрополь край) къарачай-малкъар ДНК-проектни къураб бардыргъанды. Дагъыда 2015-чи джыл Уфада «Медицина-генетика аралыкъ», 2016-чы джыл Москвада «Медицина-генетика илму аралыкъ» бла бирден ДНК-проект бардыргъанды.
2017-чи джыл Москва областны Красногорск шахарында кинофотодокументалистлени россиячы кърал архивлерини фондларында Къарачай бла байламлы материалланы тинтиб бошагъанды.
Ханафий илму ишлерини тышында спорт бла да кюрешеди. Россияны биринчилигинде, Европа дараджада чемпионатлада ёчлю орунлагъа чыкъгъанды. 2011-чи-2013-чю джыллада Россияны джыйым командасыны къурамына киргенди. 2011-чи джыл къол тутушдан спорт устагъа кандидат болгъанды. 2017-чи джыл Ич ишлени министерствосуну, Туризм министерствону джамагъат советлерини члениди.
«Илму» номинацияда анга саугъа эки къат джетишими ючюн - 2012-чи -2017-чи джыллада юч къарачай-малкъар ДНК-проектни тыйыншлы баджаргъаны ючюн эмда кинодокументалистлени архив фондларында Къарачайны юсюнден документли кино табыб ачыкълагъаны ючюн - бериледи.
Форумда Къарачай бла Малкъарны сыйлы адамларын белгилеб, А.И. Батча улу атлы Къарачай ИТИ-ни «Къарачай илму-тинтиу институтну сыйлы доктору» деген сыйлы ат къууанч халда бериледи. Алайды да, джыйылыуда белгили алим, Къарачай ИТИ-ни директору Шаманланы Ибрагим, сёлешиб, КъИТИ-ни Илму советини бегими бла сау джашауларын устазлыкъ ишге бериб, билим джайгъанлары ючюн эмда къарачай-малкъар халкъны миллет-культура джаны бла айныууна уллу къыйын салгъанлары, краеведениени окъуу учреждениелеге сингдириуге уллу юлюш къошханлары ючюн, миллетибизни махтаулу устазлары – Ислам институтну проректору Семенланы Мариям хаджини эмда РФ-ны окъуууну айырмасы Доюнланы Абдурахманны - быйыл бу сыйлы атха ие болгъанлары бла алгъышлаб, «Къарачай илму-тинтиу институтну сыйлы доктору» деген ат бериуню юсюнден бегимле алыннганын айтыб, сыйлы докторну дипломларын берди.
Быйылгъы лауреатла бла сыйлы докторла болгъанла ишлеген джерлеринде башха миллетлени араларында Къарачай бла Малкъарны атларын айтдырыб, сый табыб, джетишимли уруннган онглу адамларыбыздыла. Ёмюрлюкге сынгар адамланы этген ашхы ишлери къаладыла. Алай бла, туугъан Джуртларында аланы этген ишлерине багъа берилгени бла биз да ачыкъ джюрекден алгъышлайбыз.
Семенланы Аминат,
Джанкёзланы Марина.
{jcomments}
