Подробности
Просмотров: 1008

 Ётгюр кюндюш кертурус

(Горечавка жёлтая)


1990-чы джыл “Билим” басмадан чыкъгъан Ленинград шахарда “СССР-ни ёсюмлюк байлыкълары” деген китабда, ётгюр кюндюшню табигъатда 18 тюрлюсю тюбейди, деб чертиледи. Аладан Къарачайны джеринде тёрт тюрлюсю ёседи. Ала бирча хайырландырылгъанлары, бир-бирлерине ушагъанлары себебли барысын да бир бетден джазама.
Кёбджыллыкъ дарман хансды. Базыкъ баш тамырындан гюллю саптагъайла ёседиле, кёб чапыракълыды, мийиклиги 60 сантиметрге джетеди. Чапыракълары узун зугулдула, чапыракъланы, бутакъланы баш джанларында гоккалары боладыла. Кеслери да чапыракъ къалакъчыкълагъа ушайдыла, терк тюшедиле.

Подробности
Просмотров: 988

 ДЖЫЛКЪЫ КЪУЛАКЪ

(ЩАВЕЛЬ КОНСКИЙ)


Кёбджыллыкъ, дарманлыгъы эртделеден белгили, мийиклиги бир метр бла джарымгъа джетген хансды. Баш тамыры базыкъды, къысхады, тыш кёрюнюшю къонгур бетлиди, ичи къызгъылдым-сары бетлиди. Тюб тамыры кёб бутакълыды, къызгъылдым-сары бетлиди. Баш тамырдан тюз ёрге, къаты саптагъайла ёседиле. Аланы тышлары иги белгили сызлыдыла. Чапыракълары юч бюрчек тюрюслюдюле, узун, базыкъ сабланы къыйырында ёседиле, уллуладыла, узунлукълары 15-25 сантиметрге джетедиле. Кенгликлери да 6-12 сантиметр боладыла. Гоккалары чапыракъланы къоюнларындан ёсген гюл саптагъайланы къыйырларында боладыла, тыш кёрюнюшлери сибирткиликге ушашдыла. Гюллери ууакъдыла, урлугъу юч бюрчекди. Къозгъа да ушамайын къалмайды. Тыш къабугъу да болады.

Подробности
Просмотров: 1017

ДЖИЛПИ (БЕРЕСКЛЕТ
БОРОДАВЧАТЫЙ)


Кёбджыллыкъ, мийиклиги 2 метрге джетген кёкенди. Кёб бутакълыды, джашил бетлиди, юсю ууакъ гуммослуду. Чапыракълары зугулдула, къысха чапыракъ бутакълада битедиле, учлары джитиледиле, къыйырлары ууакъ мычхы ауузгъа ушашдыла, ёрге джанлары джарыкъ джашил, тюб джанлары да акъсылдым бетлидиле. Гоккалары тёрт чапыракълыдыла, энлери, бир сантиметрге джетеди, джарты кюнлюкге ушашдыла, урлугъу къара бетлиди. Сентябрь айда бишеди. Чакъгъаны уа май-июнь айладады. Джилпи чегет къыйырлада, кёкен аралада, къабыргъа, тик джерледе, ёзенледе, джол джанлада ёседи.

Подробности
Просмотров: 1044

 КЪАЧХЫЛЫКЪ, ГЕРГЕ ОТ ЗАМАНСЫЗЛЫКЪ, ДЖЮМЕЛ ХАНС (БЕЗВРЕМЕННИК ВЕЛИКОЛЕПНЫЙ)


Кёбджыллыкъ, тюб соханлы, мийиклиги 60 сантиметрге джетген ёсюмдю. Соханы зугул, къара-къонгур бетлиди, кесини да габушур къабугъу болады, узунлугъу 3-5 сентиметрди. Тюб соханыны тюб джанындан джерге джоппу ууакъ тамырла ёседиле, джанындан ёрге 4-5, бир-бирде 3-6 чапыракъ чыгъады. Чапыракъла уллудула, 18-25 сантиметр узунлукълары 3,5-5 сантиметр да кенгликлери болады, гаккы тюрюслю зугулладыла. Джетеклери джаз айлада 25-40 сантиметр мийикликге ёсюб, чапыракъла айырадыла.

Подробности
Просмотров: 1191

БАЙРЫМ ОТУ

(ШАЛФЕЙ МУСКАТНЫЙ)

Байрым оту, кёбджыллыкъ, мийиклиги 80-90 сантиметрге джетген хансды, джарым кёкеннге да саналады. Бу эки тюрлю хансны тамырлары бюгюлюб, къынгыр ёсгенлери себебли, джылан тамыр да, дейдиле. Ала Шимал Кавказда кийик ёседиле. Джылан тамырны башха тюрлюлери да табигъатда тюбейдиле. Бир-бирлери бачхалада, сабанлада да битедиле. Джылан тамырны саптагъайы тёртгюлдю, кёб уллу чапыракълыды, бутакълары саптагъайны эки джаны бла къош ёседиле, гоккалары бутакъларыны башырагъында чагъадыла, кёк-кимит бетлидиле, гюл джоппулудула. Джылан тамыр июнь-июль айлада чагъады, июль-август айлада урлугъу бишеди. Къургъакъ къабыргъалада, тик джерледе, сыртлада, джол джанлада, тау этекледе, тау майданлада ёседи. Джылан тамырны дарманнга бютеу да хансын хайырландырадыла.

Подробности
Просмотров: 1008
 ДЖЫЛАН СЮТ ХАНС (ОЧИТОК КАВКАЗСКИЙ)

Къарачайны джеринде джайлыкълада, къая аралада, къургъакъ, ташлы джерледе, ачыкъ дуппурлада ёседи. Мийиклиги 10-20 сантиметр чакълыды. Чапыракълары къалындыла, орезатны (роза) чапыракъларына ушашдыла, къалакъчыкъла бир-бирлерин джаба битедиле, саптагъайлары джатыб неда ёрге ёседиле. Июнь-июль айлада чагъады.
Джылан сют уулуду. Бу хансны чапыракъларын не тюрлю да джараны юсюне саладыла, иги болушады.

Подробности
Просмотров: 1082

Адамла медицина-социал экспертиза (МСЭ) этиу бла байламлы кёб затны юсюнден сорадыла. Алагъа МСЭ-ни тамадасы, баш эксперти Аргунова Зурида Мухамедовна быллай джууабла бергенди.

Соруу: Мен республиканы аралыгъындан узакъда орналгъан районда джашайма. Бусагъатда саулугъум къолайсызгъа айланнганды да, рахат халда тургъанлай да тылпыууму толу алалмайма. Меннге берилген группаны бошалыр заманы джетиб келеди, комиссиягъа барырча мадарым а джокъду. Быллай болумда не мадар болсун?
Джууаб: Сиз, саулугъугъузну аманнга айланнганы бла байламлы МСЭ-ни бюросуна келаллыкъ тюл  эсегиз, медицина-социал экспертизаны юйюгюзге барыб этерге да боллукъду. Ол иш медицина организацияны МСЭ-ге элтиб берирге деб джазгъан  къагъытыны ал бетинде «на дому» деб бегитиледи. Ма ол заманда комиссия юйюгюзге барыб тындырлыкъды ол ишни.

Подробности
Просмотров: 1131
 ДЖЫЛАН ЭМИЗИК, ЧАБДАР
(КЛЕВЕР ПОЛЗУЧИЙ)

Кёбджыллыкъ, мийиклиги 40 сантиметрге джетген хансды. Саптагъайыны джерге джетген джери тамыр иеди. Чапыракълары кёзюулю битедиле, джукъаладыла, бутакъчыкълары тюз башларында ючюшер чапыракълы боладыла. Чапыракълары мутхузуракъ джашилдиле. Гоккалары ууакъ акъсылдым неда къызылыракъ бетлидиле, бирге джоппу джайылыб, тобха ушашдыла. Кеслери да гюл саптагъайны тюз башында, чапыракъладан иги мийикге ёседиле.
Урлугъу тюз къудоруду, кеси да хар гюл джоппуда 3-4 болады. Бютеу да джай айлада чагъыб турады. Джылан эмизик джайлыкълада, тюз атылыб къалгъан джерледе, юй тёгерекледе, мал аягъы джюрюген джерледе битеди.

Подробности
Просмотров: 885


Бирджыллыкъ, мийиклиги 50-70 сантиметр болгъан хансды. Тюб тамыры урчукъчады, тюз энгишге барады. Саптагъайы кёб бутакълыды, чапыракълары къысха сабчыкълада экишер битедиле. Аланы узунлукълары 3-5, кенгликлери 1,5-2 сантиметрдиле. Гоккалары, чапыракъ бутакъланы къыйырларында, гокка саптагъайны башында битедиле. Ала биришердиле, ууакъдыла. Биришер сары бетли, гокка чапыракъчыкълары боладыла. Саптагъайны да, бутакъларыны тышлары да ууакъ къалын тюклюдюле, урлугъу беш бюрчеклиди. Кеси да апрель-май айлада чагъады. Ол сууукъла тюшгюнчю чагъыб турады.

Подкатегории

Политика

Адабият (литература)

  • Вы здесь:  
  • Главная