Подробности

Адам улу къуралгъанлы бери къазауатла бола, кючлерине базгъан къралла, халкъла  башха джуртлагъа чабыуул этгенлей тургъандыла.
Хар уруш да, къачан болса да рахатлыкъ бла бошалгъаны ол хакъды. Уруш бла баргъанла хорласала, бир къауумлары ол джерледе джерлешиб, хорланнган миллетни къызларына юйдегили болуб да тургъандыла. Аны бла бирге, кеслерини тинлерин, динлерин, маданиятларын да сингдириб кюрешгендиле. Ма алай бла бир-бир хорланнган миллетле дуниядан эриб тас болуб кетгендиле. Хорлагъанла хорланнганланы ичлеринде эриб кетген юлгюле да бардыла тарихде. Къалай болса да, бир миллетни шартлары башха миллетге къазауатны, сатыу-алыуну юсю бла синге баргъанды. Ол зат кёбюсюне миллетлени адетлерин, маданиятларын, адабиятларын  эмда башха шартларын кенг, бай эте баргъанды.
Сёз ючюн, бюгюнлюкде уллу орус халкъны тилини тамалы эски славян тил болгъаны, ол хакъды. Алай болса да орус тилге кюнбатышчы, фин-угор, монгол, къаджар, тюрк халкъланы сёзлери кёб киргенди.

Подробности
  Османланы Джюнюсню (Жюнюсню) джашы Дадаш 1915-чи джыл Огъары Малкъарда (Мухол элде) туугъанды. Ата джуртха къуллукъ этиу джолун ол 1935-чи джыл башлагъанды.
Уллу Ата джурт къазауат башланнган кюнледе Дадаш 5-чи атлы дивизияны 96-чы полкуну тизиминде къуллукъ этгенди. Ол Прут сууну джагъасында гитлерчи фашистлеге къаршчы тургъан биринчилени ал сафларында болгъанды. Уллу Ата джурт къазауатны башланнган кюнлеринде огъуна, джау бла сермешде, аны билимли аскерчи болгъаны танылгъанды. Аны себебли Османланы Дадашны чыны дженгил ёсюб баргъанды. Алай бла Осман улуну 96-чы атлы полкну связыны абычары этгендиле.
Таулу джаш къазауатда къыйын болумлада аскерчилеге тюз буйрукъ бере, кеси да ётгюрлюк танытыр ючюн къалмагъанды. Аны этген джигитликлерини бирин айтыргъа тыйыншлыды. Тёбен Бугада Вознесенскийни къатында талай кюнню тохтаусуз урушла баргъандыла. Совет аскерчилени окълары-тоблары да азая, адам къоранч да кёб болуб, ала бек къыйын хыйсабха тюшген эдиле. Осман улу халны юсюнден олсагъатлай Баш штабха связь бла билдирген эди. Совет батальонну фашистле тёгерегинден къуршоугъа алыргъа мурат эте тебрегенлей болушлукъ заманында келиб, аскерчиле да джангыдан чабыуулгъа кириб, алай бла фашистлени къаушатхан эдиле. Къыйын кёзюуде тирилик танытханы ючюн Османланы Дадаш Къызыл Байракъны ордени бла саугъаланнганды.
1941-чи джылны аякъ сюреминден 1942-чи джылны арттотур (апрель) айына дери 5-чи атлы дивизияны къурамында Дадаш Москва шахарны джаудан къоруулау къаты сермешиулеге да къошулгъанды. Ол Москва, Тула, Калуга областланы джерлерин фашистледен тазалауда да, джанын-къанын аямай, уруш этгенди. Ол урушлада да тирилик танытыр ючюн къалмагъанды. Аны ючюн ол командованиеден талай кере Махтау къагъытла да алгъанды.
Немец аскерге къаршчы туруу къыйын кюрешде 2-чи атлы корпус джигитликле этиб аты белгили болгъанды. Аны къурамында Османланы Дадаш да къуллукъ этгенди. Таулу абычар джау бла хатерсиз урушда эркишилик танытыб, аскерчи нёгерлерин да къуршоудан сау-эсен чыгъаргъаны аны керти уста абычар болгъанына энтда бир кере шагъатлыкъ этгенди. Алай бла Осман улуну 1943-чю джылны ал сюреминде чынын кёлтюртедиле – капитан этедиле.
1944-чю джыл байрым (февраль) айда да анга майор чын бериледи. Алайды да, майор Османланы Дадаш 1-чи гвардиячы атлы корпусну штабыны оператив бёлюмюню абычары болады. Арадан бир ай да озмагъанлай, джауну уллу аскери кючюн бегитиб совет тылгъа кириб келген хапары штабха дженгил джетеди. Атлы корпусну штабына джууукъ джерге гитлерчи фашист тахсачыланы, снайперлени, пулемётчуланы ташатын орналгъан хапарлары ачыкъланады. Ол хал бу абычар корпусха къоркъуу болгъанын барысы да биле эдиле. Сора былайда тюз оноу этерге керек болгъаны себебли, майор Осман улу атны юсюнде джаугъа туура чыгъаргъа деб кесини оюмун билдиреди. Ол аны джашаууна къоркъуулу болгъаны амалтын оноуну къалгъан абычарла унамайдыла. Алай болса да, батыр таулу таукел болуб, артыкъ кёб сагъыш эте турмай, атны юсюне секириб минеди. Ол ызындан къараб тургъан аскерчилеге да: «Джауну бетджанларын толу ачыкълагъыз, иги марагъыз!» - деб, буйрукъ бериб, кеси да башын энгишге этиб, атын алгъа бошлайды. Ёлеме деб кесине сагъыш да этмей, джанын аямай ашыгъыб мыллык атады. Джауну пулемётлары къалайда салыныб тургъанларын ачыкъ этер ючюн, Дадаш кесин ышаннга алдыртыргъа излегенча хыйлалыкъ этеди. Айтханыча, фашистле бетджанларындан аны юсюне окъ джангурну джаудурадыла. Батыр атлы чырт къоркъмай атны чабханын тохтатмайды. Аны насыбына, джауну бир огъу да тиймей, сау-эсен алайдан ётеди, дагъыда ол халда атны ызына чабдырыб келеди. Корпусда абычарла майорну ол джигитлигине асыры сейирсиннгенден солууларын тыйыб къарай эдиле. Ызына къайтхан сагъатда да, Аллах джазыкъсыннган болур эди, окъ тиймей сау-эсен штабха джыйылады. Алай бла гитлерчи фашистлени таша салыннган бетджанлары ачыкъланадыла. Олсагъатлай буйрукъ берилиб дивизияны мараучу полку фашистлени бетджанларын къаушатады.
Османланы Дадаш этген ол джигитлиги ючюн «Совет Союзну Джигити» деген атха теджелген эди. Алай болса да 1944-чю джыл хычаман (май) айда аны Ата джурт къазауатны II-чи дараджалы ордени бла саугъалагъандыла. Таулу абычар къазауатда не тюрлю къоркъуулу болумда да Ата джурт ючюн джанын аямагъанды.
Къызыл Аскерле зулмучу гитлерчилени Совет Союзну джеринден къыстаб, Германиягъа сюрюб, тебреген кёзюу да совет аскерчилеге эм къыйын заманланы бирине саналады. Ол кёзюуде да, хар метр джер ючюн, Хорламны джууукълашдырыр ючюн, кёблени къанлары тёгюлгендиле, ол кюнледе да Совет къралны мингле бла уланлары, къызлары башларын джерге салгъандыла. Осман улу къуллукъ этген 1-чи атлы корпусну танкала къурутуучу 1-чи гвардиячы дивизияны аскерчилери Висло-Одерск ючюн уллу аскер операциягъа тири къошулгъандыла. Ол къаты урушланы биринде, 1945-чи джылны арттотур (апрель) айыны 25-де, Гроссенхейм шахарда фашистле бла, асланча сермеше, ай медет, майор Осман улу керти джигитча ёледи.
Таулу джигит Уллу Ата джурт къазауатны биринчи кюнюнден башлаб ахырына дери фронтлада керти эркишилик танытыб, Ата джуртну джаудан къоруулау кюрешде джанын аямай уруш этгенди. Эм къоркъуулу кёзюуледе да тирилик танытыб, батырлыкъ кёргюзюб, сау къала келген ётгюр улан, Уллу Хорламгъа джетерге кюнле къалыб, аны кёралмай джан бергенди.
Къарачай-малкъар халкъны джигити кёчюрюлген миллетден болгъаны амалтын Алтын Джулдузу тыйыншлы орнун табмай – иесине берилмей - къалгъанды. Ким биледи, кеси сау болса, Алтын Джулдуздан эсе ётгюр таулу рахатлыкъ эмда мамырлыкъ орналгъан джуртун, джарыкъ джашауну эмда къралда  чууакъ кёкню сайларыкъ болур эди. Къыйын кюнде  ол ахыр тылпыууна дери Ата джуртха къуллукъ этиуню баш сыйгъа санаб, керти абычарча, анга кертилей къалгъанды.
1-чи атлы корпусну штабыны оператив бёлюмюню майору, Къызыл Байракъны, Александр Невскийни, Ата джурт къазауатны II-чи дараджалы орденлени эмда «Москваны къоруулагъаны ючюн» атлы дагъыда башха медалланы кавалери Османланы Джюнюсню джашы Дадашны атын туугъан эли Огъары Малкъарда 2-чи номерли школгъа, джашагъан орамына да атагъандыла.
Аллай керти ётгюр уланланы атлары ёмюрлюкге халкъны джюрегинде джашарыкъдыла, ала ёсюб келген тёлюлеге юлгюдюле.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.

Подробности

Алты джыл болгъан  джашчыкъ бла аны эгиз нёгерчиги – къызчыкъ –   бир-бирчиклерин бек сюйгендиле.
Кюнлени биринде къызчыкъ къаты ауругъанды да, аны саусузла юйге (больницагъа) элтгендиле. Ауругъан къызчыкъны атасы, анасы, эгиз къарнашчыгъы да ары баргъандыла. Джашчыкъ эгешчигини ауругъанын кёрюб, бек къыйналыб, ол кёрмезча коридоргъа чыгъыб, акъырынчыкъ джылаб тургъанды.
Дохтурланы айтханларына кёре, терк заманны ичинде къызчыкъны къан тамырларына къан къуяргъа керек болады.  Атасы бла анасы къызчыкъларын сау къалдырыргъа дыгалас этиб: «Мени къанымы алыб къуюгъуз, меникин къуюгъуз...» – деб, тилегендиле. Алай а дохтурла оюм этгеннге кёре, ата бла ананы къанларындан эсе, эгиз къарнашчыгъыны къаны эгешчигине  керек болгъанды.

Подробности
Алимлени бир къаууму айтханнга кёре, къазакъла джангы джыл санауну ал сюреминде джаратылгъан халкъдыла.
Ала кос-сака (неда ка-сака) деген скиф халкъны туран (сибир) юзюклерини, Азов тенгизни тёгерегинде джашагъан меото-кайсар славянланы, ас-аланланы неда танаитлени (дончуланы) къанлары бир-бирлерине къошулуб къуралгъан халкъдыла.
1902-чи джыл  чыкъгъан сёзлюкде былай джазылады:
«Казаки, этническая, социальная и историческая общность (группа), объединившая в силу своих специфических особенностей всех казаков… Казаков определяли и как отдельный этнос, самостоятельную народность или как особую нацию смешанного тюрко-славянского происхождения».
Къазакъла бурундан бери да Эресей империяны къыйыр сюреминде джашагъандыла, таймаздан къазауатлагъа къошулгъанлай, ёлюм бла бетлешгенлей тургъандыла. Аллай къыйын джашау аланы турмушларын, халилерин да башхаракъ тюрлю этгенди. Эресейни аскер къуллукъчулары алагъа тюрлю-тюрлю атла бергендиле: «татарлыла», «бурятла», «черкеслиле» дегендиле.

Подробности
Ассалам алейкум, багъалы ахлуларым!
«Къарачай» газетибиз джылдан, джылгъа аламатдан аламат бола барады. Къарачай газетни 1959-чу джыл атам джаздыргъан эди. Андан бери мен да джаздыргъанлай турама. Ол заманда газетибиз «Ленинни байрагъы» деб чыгъа эди. Къарачай тилде биринчи кере окъугъан газетим а Къазахстанда болгъан эди. Сталин ауушханындан сора къарачайлылагъа бир элден башха элге барыргъа эркинлик берген эдиле. Биз Джамбул областны Мерке районуну Краснооктябрьское элинде джашай эдик. Ыйых кюнледе атам бла анам дагъыда башха элчиле Къыргъызияны район  аралыкъ элине, Чалдоваргъа, базаргъа  барыучан эдиле.

  1. ЧОКУНА АФЕНДИ
  2. Тыйыншлы адамгъа — тыйыншлысыча сый
  3. Джаш адамлагъа сакъ болайыкъ
  4. Уллу къууанч болду

Подкатегории

Спорт

75 лет Победы