Быйыл «Къарачайны» 46-чы номеринде Ижаланы Умарны «Кесибизден башлайыкъ» деб материалы чыкъгъан эди. Статьяда сёз нени юсюнден бара болур деб, бир кере тюл, талай кере окъудум. Сёз а къарачай миллет бу арт джыллада адетни, адебни унутуб баргъаныны юсюнден эди. «Аллай миллетни тамблагъы кюню джокъду: ол къуруб, талкъ болуб къаллыкъды», - дейди олтуруб тургъан джашланы арасында биреулен. Башхала аны бла хош болмайдыла. Алайда огъуна джашланы бири къарачай миллет адетни, адебни къаты сакълагъанын танытады: суусаб болуб тургъанлай, ол стаканда сууну кеси ичиб къоймайды. Эм алгъа къатында олтуруб тургъан джашланы хар бирине теджейди. Ичерик адам табылмагъанында, кеси ичеди.


Гочияланы Топай бла Шамаханны (Батчаладан) он джаш бла бир къызлары болгъанды. Кеслери да Тебердиде джашагъандыла. Осман ортанчылары болгъанды. 1913-чю джылда туугъанды. Артда Тебердиден Къызыл Октябрь элге кёчгендиле. Уллула бирер джерде уруннгандыла, ууакъла школгъа джюрюгендиле. Осман, орта ветеринар усталыкъ билим алгъанындан сора, Къызыл Октябрь элде комсомол организацияны секретары болуб ишлегенди. Аскер къуллукъгъа къазауат башланнгынчы кетеди. Ол кёзюуледе Мутчаланы Азретни джашы Магомет да чакъырылады аскерге. Мутчаланы юйдеги да Хурзукдан Къызыл Октябрь элге кёчген эди. Бу эки джаш бир джерден алыннганларыча, бир аскер бёлекге да тюшедиле - 24-чю джаяу аскер полкга. Узаймай, “атхан окълары джерге тюшмейди”, деген хапар джайылады  экисини юсюнден. Кертиси да, юрениулени кёзюулеринде къара атхан сагъатда, быланы озгъан болмайды.

 Бу кюнледе Эресей Федерацияны Миллет гвардия аскерлерини федерал къуллугъуну Къарачай-Черкес Республикада управлениесини тамадасыны заместители, КъЧР-де Эресей гвардияны шкок, окъ, сауут дагъыда ала кибик затланы къураргъа эркинлик берген къагъыт бла баджаргъан эмда аланы хайырландырыргъа эркинлик берген джумушланы хакъындан аралыкъны (Центр лицензионно-разрешительной работы) тамадасы Чомаланы Ансарны джашы Эдуард журналистле бла тюбешгенди.

Джыйылыуда управлениени арт алты айны ичинде этген эмда управлениени къуллукъчуларыны аллында салыннган борчланы, сауут джюрютюрге излеген адамланы арасында бюгюнлюкде тюбей тургъан джарсыуланы юслеринден хапар айтды.

 

Гочияланы Азретни джашы Магомед Огъары Теберди элде 1969-чу джыл уллу юйдегиде бешинчи сабий болуб туугъанды. Атасы Азретге болуша, туугъан элини тауларында гитчеликден огъуна чабханлай, юч къарнашындан артха къалмай чалкъы чала, сыртлада малланы сюре, саны чыныгъыб ёсгенди. Магомет спорт бла кюреширге да бек сюйгенди. Ол шартлары аскерде къоркъуулу кёзюуледе анга бек болушхандыла.
Гочия улу заманы джетиб, 1987-чи джыл къач кёзюуде аскер борчун берирге чакъырылгъанды. Ол биринчи Ставрополда аскерчилени джыйгъан пунктда 2-3 кюнню тургъанды, андан сора аны дагъыда талай джашны алайдан Узбекистанда Термез шахаргъа ашыргъандыла. Магомедни былайда алты айны окъутхандыла. Термез Узбекистанны къыбыла джанында, Афганистаннга бек джууукъ джерде, орналыбды.

 «Тарихден бютеу ётюрюкню да кетерсенг, джангыз тюзлюк къаллыкъды деб умут этмейик, чырт джукъ да къалмазгъа боллукъду», – дегенди поляк назмучу, джазыучу, философ Станислав Ежи Лец.
Бир уллу, белгили ашхы ишле, урушла, башха затла болгъан заманда, ол кёзюучюкде алайда ким онглу болса, ол кесини башына, миллетине, къралына таблыгъыча этиб барады. Сёз ючюн, «Кавказда эм эски халкъ къайсыды?», «Аланла кимни ата-бабаларыдыла?», «Нарт эпос къайсы миллетникиди?», «Минги Тауну башына биринчи ким чыкъгъанды?» дегенча соруулагъа джууаб излеген  джерде, Аллахды билген, «Айхай да, биз!!!» деб къычырлыкъла бек кёб боллукъдула. Биз къычырыкъ-хахай да этмегенлей, кесибизни махтайбыз деб, башхаланы сыйларын да тюшюрюрге дыгалас этиб кюрешмегенлей, «Минги Тауну башына биринчи ким чыкъгъанды?» деген соруугъа джууаб излей,  белгили алим-тарихчи, профессор Владимир Александрович Захаровну илмуну джоругъунда джазылгъан статьясын, тюрлендирмегенлей, кеси джазгъан тилде, окъуучулагъа теджейбиз.
     ДЖАЗАЛАНЫ Лида,
Къарачай-Черкес Республиканы махтаулу журналисти.

 

ПЕРВОЕ ВОСХОЖДЕНИЕ
НА ЭЛЬБРУС В 1829 г.