- Подробности
«Заман» газетни 2017-чи джыл эндреуюк (декабрь) айны 2-де чыкъгъан номеринде, юч аскерчини суратлары да салыныб, статья басмаланнган эди. Анда былай айтыла эди: «Бу юч сурат да редакцияны архивинде табылгъандыла. Джарсыугъа, кимле болгъанлары джазылыб тюлдю. Барысы да Хабаздандыла деген оюм барды. Ким биледи, алай эсе да. Кийимлерине кёре аскерчиледиле, урушха къатышхандыла. Андан ары уа къадарлары къалай къуралгъан болур аланы? Аланы таныгъанладан, билгенледен хапар сакълайбыз».
Багъалы «Заман» газетни редакциясы!
Сиз сордугъуз, мен айтайым. Бу суратлада адамланы мен иги таныйма. Ала Аппайланы Къазийни джашларыдыла – Мухаммат, Узейир эмда Маджир. Мени анамы туугъан тамада къарнашларыдыла… Ала ючюсю да 1941-чи – 1942-чи джыллада баргъан ачы сермешледе, керти эркишилеча, Ата джуртну къоруулагъандыла эмда джигитлеча ёлгендиле. Узейир танкист эди, чыны – лейтенант, Ленинград ючюн баргъан сермешлени биринде джоюлгъанды. Мухаммат лётчик эди, аны чыны да лейтенант болгъанды. Была экиси да 1939-чу джыл Къызыл Аскерге къуллукъ этерге кетген эдиле. Уллу Ата джурт къазауатны ал кюнлеринден башлаб, сермешлеге къатышыб келгендиле. Мухамматны уруш джолларыны юсюнден анасына джазгъан къагъытларындан билирге боллукъду. Ол, Кавказны къоруулай, джаралы болуб, Краснодар шахарда госпиталгъа тюшеди. Мухаммат аны юсюнден джаралары сау болгъандан сора джазгъанды письмоларыны биринде. Андан сора эки ай да озгъунчу Мухаммат экинчи кере да джаралы болады. Аны 1941-чи??джылны абыстол (ноябрь) айында джазгъан письмосунда быллай тизгинле бардыла: «Анам, джараларым сау болгъандыла, ючюнчю кере къазауатха кирирге хазырланама…». Шимал Кавказны къоруулагъан сермешледе бола келгенини юсюнден ангылата, ол дагъыда былай джазгъан эди анасына: «Анам, Хабазны башы бла самолёт учса, ол мен огъуна болурма. Къоркъма сен, биз душманны джибермезбиз ары, ууатырбыз. Узейирден эртдеден бери да письмо алмайма. Хайда, анам, эсен тюбешейик…». Бу аны ахыр джазгъаны эди. Болса да аны аты бла келген эди дагъыда бир письмо. Ол Мухамматдан тюл эди, командирлери джазгъан эдиле аны 1942-чи джыл байрым (февраль) айны 13-де. Анда былай айтыла эди: «Сизни джашыгъыз, лейтенант Мухаммат Казиевич Аппаев, Ата джуртун къоруулай, джигитча, ёлгенди…». Москва тийресинде, Иваново элни кёгюнде агъызадыла муну самолётун, полкну башчысы да кёре тургъанлай.
- Подробности
Къайсы бир элни да келбетин сакълагъан аны керти адамларыдыла. Джамагъатны бирикдирген, кюч-къарыу бергенле да аладыла.
Аллай адамланы бири Малсюйгенланы Сюлеменни джашы Мухтар Черкесскени Юбилейный тийресинде джашайды. Шахарны бир тийреси болгъанлыкъгъа, Юбилейный кеси бир элчады: энчи арбаз, бачха, мал, талок, бичен, школ, сабий сад, межгит, джамагъат къабырла… Тийреден эки ийнек сюрюу да чыгъады бюгюнлюкде. Къысхасы, элчи джашау бла джашайды бу шахар тийре. Джамагъаты да кёб миллетни келечилеринден къуралгъан, алай а бир-бирлерин иги ангылагъан джамагъатды, артыкъсыз да биргелей джумушлагъа джетген сагъатда. «Бирден чёгюч урайыкъ» деб Джырчы Исмаил айтханлай, джетген кюнде биригирге аман тюлдюле юбилейныйчиле. Аны бирикдирирге себеб болгъан Малсюйген улу Мухтарча кишиледиле. Тирилиги болгъан, «мен» дегенден эсе «биз» дей билген, тынгысыз джюрекли адамды ол.
- Подробности
Алгъаракълада къарачай юйдегилени кёбюсюнде 5-12 сабий болуучан эди. Бюгюн биз хапарын айтырыкъ Къарачайда аты алгъышлада айтылырлай адамланы бири Кипкеланы Ахматды. Ахмат Огъары Тебердиде джашагъан Кипкеланы Османны 17 сабийинден тёртюнчюсю болгъанды. Кёзюгюзге бир кёргюзюгюз бир юйдегиде 17 сабийни, аланы дуниягъа джаратыб, джокъдан бар этген ата-ананы!
Ол юйдегини сабийлерини ариу халилери, джумуш этиб башласала, тутхан ишлерин айыбсыз бишире билгенлери, аланы ата-аналарына сый, бюсюреу келтиргенлей тургъандыла. Османны юйдегиси иги бай джашагъанладан болуб, ёсе келгенле юйдегиге билеклик эте, джашау турмушун айныта билгендиле.
Озгъан ёмюрню 30-чу джылларында коллективизация башланнганлай, Османны юйдегисин кулак атха чыгъарыб, Огъары Тебердиден джангы къуралгъан Сары-Тюз элге кёчюргендиле. Кёчген джерлери узакъ болмаса да, ол заманнга кёре джууукъдан, тенгден хапар билген къыйын болгъанды. Ата, ана эгечлени, къарнашланы, аладан туугъанланы иги танымасала да, Османны юйдегиси къарт аналарындан ол къыйын заманлада да хапарлы болургъа кюрешгендиле.
- Подробности
САЛАМ БЕРИУНЮ СЫЙЫ
«Салам Аллахны саламыды», деучендиле халкъда. Къанлы джауунг эсе да, ол салам берсе, саламын алыргъа керексе.
Санында сакъаты болгъан неда ёрге къобалмазча ауруб тургъан адам болмаса, олтуруб неда джатыб тургъанлай салам берген-алгъан адет болмайды.
Уллу кёллюлюк этиб, бир кере сени саламынгы алмай къойгъан адамгъа, экинчи тюбеген заманынгда, ол кесини терслигин эсгериб кечгинлик тилемесе, салам бермей къояргъа эркинлигинг барды.
Сен танымагъан адамгъа бир сорлугъунг болса, чынг алгъа салам бер. Къабырлада ауазынгы чыгъарыб салам бериб айланма да, къол тутуб къой. Аякъ джолдан чыгъыб келген адамгъа салам бермейдиле, къол а чыртда тутмайдыла.
САЛАМ БЕРИУ
Экеулен тюбешселе, джылы бла ким гитче эсе, ол биринчи салам берирге керекди.
Огъартын келген бла тёбентин келген джыллары бла тенгиш эселе, огъартын келген тёбентин келгеннге биринчи салам береди.
- Подробности
Дружба элни акъсакъаллары миллет кийимлерибизни халкъыбызгъа къайтарайыкъ, деген акъылда уллу байрамлада, къууанч-бушуу кюнледе, къарачай кийимле адамланы эслеринде сакъланырча этерге эмда аланы сыйларын алгъыннгы дараджагъа чыгъарыу ишлени да кенг джаяргъа, деб кюрешедиле. Ала кеслери да алай кийиниб, къарачай кийимлени адамланы юслерине таб джарашханларын эмда аллай кийимлени юслери бла тиширыуланы намысларын, ырызларын сакълаугъа юлгю кёргюзюб кюрешедиле.
Джашыракъ адамла да аладан кёргенлерин эте барадыла. Бюгюнлюкде онла бла саналгъан къарачай кийимле энчи юйледе, къууанчлагъа барлыкъ иелерин сакълай, тагъыладыла. «Ол зат барыбызны да джюреклерибизни бек къууандырады, адамланы кеслерин тутуулары, джюрютюулери да иги джанына тюрлене барлыкъларына ышандырады», - дейди Дружба элде межгитни азанчысы Катчиланы Халид хаджи.
- Къарачай тукъумлу атланы тутхан адамла къарачай кийимлени киерге да уялмасынла! «Джылан кесини къабындан джийиргене эди» дегенлей, ата-бабаларыбыз кийиучю кийимлеге ыйлыкъмайыкъ, деб кюрешебиз. Алай кийиниу джашау джоругъубузда, алгъын замандача, орунлу болурун излеб кюрешебиз, биз, къартла. Аны бла къарачай кийимлени да кийиб, республикабызны районларында болгъан къууанчлада эмда башха джерледе къонакъда болгъанбыз. Къайры барсакъ да адамла тауча кийиннгенибизни бек онгсунадыла, къууаныб тюбейдиле.
Подкатегории
- Вы здесь:
-
Главная
- Статьи
