- Подробности
Кёбню кёрген, кёбню сынагъан, джылы 87-ге келсе да, иш къаматалмагъан, Юбилейныйде джашагъан сыйлы къартланы бири Алботланы Къонакъбайны джашы Шакъманнга «Къарачай» газетни корреспонденти Аппаланы Билял тюбеб, ушакъ этгенди да , аны окъуучулагъа теджейбиз.
- Шакъман, сен сабийлик джыллары къазауатны отунда кюйген, ызы бла киши джуртлада ачлыкъ-джаланнгачлыкъ сынагъан тёлюденсе. Джашау джолунгдан хапар айтсанг. Ол бюгюннгю тёлюлеге халкъны тарих китабыны бир бетин окъугъанча боллукъду.
- 1932-чи джыл Къарт-Джуртда туугъанма. Атам Алботланы Къонакъбай бла анам Мекерланы Байдымат тёрт джаш бла юч къызны ёсдюргендиле. Мен тёртюнчю эдим юйдегиде. Къарт-Джуртда джер къытлыкъдан, къарт атам-зат Къумушха кёчедиле. Биз да 1940-чы джыл ары джыйылабыз. Бачха бергенлеринде юйню фундаменти ишленеди. Алай а фермада джашай эдик. Анда ёгюзлеге, арбагъа джегилген, минилген атлагъа къараб тура эди атам. Энчи мекям ишлеуню къайгъысын да эте эди.Атам ат арбагъа колхозну нартюх мешокларын джюклеб Черкесскеге алыб кетген эди. Анда излеген адамларын табхан, къалгъан эсе да, ол кюн ызына къайталмайды. Танг аласында уа ючеулен фермагъа келиб, «сизни кёчюрген этебиз», деб юйдегини къозгъады. Фермада уа джатар орнубуз, алайда керекли кийимле, хант этген, ашагъан сауутладан башха джукъ джокъ эди. Хапчюгюбюз, небиз да Къумушда, къартланы юйлеринде, эди. Къолгъа илинник болуб, анамы кийим тикген машинасы бар эди. Анга узалгъанлай, чынлары болгъан тартыб алыб, бир джанына быргъады. Бизни къош кийимлерибиз бла, алайда башха адамланы да эки арбагъа миндириб, элге келтирдиле. Машиналаны алайда кёрдюк. Къычырыкъ-хахай, джылагъан, малланы ёкюргенлери, итлени улугъанлары… Ол затлагъа эс бёлген джокъ, машиналаны тыкъ-тыкълама этиб, Джёгетей Аягъында темир джол станциягъа элтдиле. Джолда къаллайла баргъаныбызны юсюнден айтыла, джазыла тургъанды, мен къошарча джукъ джокъду. Бизникиле бла байламлы эки затны айтайым. Анамы гитче къарнашы Абдул Сталинград ючюн сермешледе ауур джаралы болуб келген эди.
- Подробности
Игини, аманны да кёрген, кёб сынамладан ётген, адамлыкъ шартланы, миллет адетлени тутхан, болумлу джашларыбызны бири Боташланы Хаджи-Дауутну джашы Сулайманды. Аны кёбле таныйдыла. Бу кюнледе «Къарачайны» корреспонденти Аппаланы Билял милицияны отставкада полковниги, «Къарачай – алан халкъ» бирлешликни башчысыны орунбасары Сулайман хаджи бла тюбеб ушакъ этгенди да, аны окъуучулагъа теджейбиз.
Сулайман хаджи, сен кёб джылланы милицияда ишлеб, джашауунгу кёбюсюн аманлыкъчыла бла кюрешиб ашыргъанса. Ол огъай, айырылыу, къошулуу деб, джер-джерде митингле, къаугъала чыгъыб, къоркъуулу, къыйын заманда да сен ол къалабалыкъны арасында эдинг. Алайды да, Къарачай шахар бла районда милицияны тамадасы болгъан кёзюуюнгю эсинге тюшюр да, ушагъыбызны андан башлайыкъ.
- Къарачай область болсун да, алгъыннгы чеклерибизни белгилеб, аны республика этейик Эресейни ичинде, деб алайын тута эдиле бир къауумла. Республиканы Башчысы Хубийланы Исламны джашы Владимир, чачылыб чыртда боллукъ тюлдю деб, ол оюмну айтыб кюреше эди. Митинглени къурагъанладан кёбле: «Алгъы бурун республика этейик да, бирге боллугъубуз бла къаллыгъыбызны юсюнден артда оноу этербиз», - дей эдиле. Хубий улу референдум этдирди. Миллетни асламысы республика чачылмасын, деб чёб атды. Митингледе сёлешгенле, законнга кёре халкъыбызгъа толу реабилитация болсун да, башха ишлеге андан сора къаралыр деб, джыйылыуланы тохтатмазгъа оноу этдиле.
- Подробности
Къарачайны джигер, тири, джигит адамлары къайсы бир заманда да бола келгендиле. Ала кеслерини атларын айтдырыб, халкъны тарихине тюшгендиле.
Алайды да, аллай адамланы бири Къумуш элден Батчаланы Юсуфну джашы Азретди. Аны миллетде джюрюген чам аты «Тулпар Азрет» болгъанды.
Батчаланы Азрет 1922-чи джыл Джазлыкъда туугъанды. Юйдегилери бла бирге, ол 10 джылы толгъан джашчыкъ болуб, 1932-чи джыл Къумуш элге кёчгендиле. Азрет элде джетиджыллыкъ школгъа джюрюгенди. Гитчелигинде саулукълу, сюекли сабий болуб ёсгенди. Атасы Юсуф да тулпар адам болгъаны себебли, джууукълары, аны таныгъанла барысы да, «джукъ къоймай, атасыны бурнундан тюшгенди», деучен эдиле. Акъыл-балыкъ болгъунчу джылларында огъуна Азрет къол таш, тутуш, джау джибге ёрлеу дагъыда алача спорт оюнлада алчы болгъанлай тургъанды. Ол джетишимлери бла, кеси тенглилени арасында болуб къалмай, абадан къауумну да сейирсиндиргенлей тург ъанды. Не тюрлю ауур ишден да къоркъмагъан, къолуна алгъан джумушну толу баджаргъан джаш 16 джылындан башлаб Тельман атлы колхозда уруннганды (ол джыллада Къумушда колхозну аты алай болгъанды).
- Подробности
Гитче Къарачай районда сабан ишле къачан башланныкъдыла? Бу эмда башха сорууланы «Къарачайны» корреспонденти Къобанланы Махмут Гитче Къарачай районда эл мюлк управлениени тамадасы Ёзденланы Исмаилны джашы Рамазаннга бергенди.
- Гитче Къарачай район тау этеги районланы бириди. Джыл иги болса, арттотур (апрель) айда сабан ишлени башлаб, хычаман (май) айда бошаучанбыз. Алай болса да бир къауум фермерле сабан ишлени башлагъандыла. Гардош салыу къызыудады. Эм алгъа озгъан джылны джерчилик, малчылыкъ санагъатлада уруннганла къалай ашыргъанларыны юсюнден хапар айтайым.
Не заманда да бизни район асламысына малчылыкъ санагъатха уллу эс бёлюб тургъанды. Джерчилик санагъатха да уллу эс бёллюк эдик, алай а сабанларыбыз кёб тюлдюле. Бютеулей да 5502 гектар сабаныбыз барды. Биченликле бла джайлыкъларыбыз кёбдюле. 27471 гектарда бичен хазырлайдыла элчилерибиз. 62774 гектарда уа аланы маллары кютюледиле. Алгъын джыллада областны башха районларындан да келиб, Бийчесында къош салыучан эдиле малчыла. Айтханым аны ючюндю: джайлыкъларыбыз керти да кёбдюле. Малны не тюрлюсюн да кёб этерге мадарыбыз барды. Бу арт джыллада элчиле малларын кёб этгендиле. Артыкъ да бек тууар мал аслам болгъанды. Бюгюнлюкде районда 34470 тууар мал барды. Ма ол сандан 7909-у ийнекледиле. 2017-чи джылгъа кёре 2018-чи джыл тууар малланы саны 1,5 процентге аслам болгъанды. Районда ючюшер, тёртюшер ийнек тутханла бардыла. Аладан алгъан продукцияларын элчиле базаргъа чыгъарыб сатадыла. Бир къауумла уа сютлерин сют алыучу пунктха бередиле. Джауларын, бышлакъларын, сютбашыларын Нарсана шахаргъа элтиб сатадыла.
- Подробности
«Заман» газетни 2017-чи джыл эндреуюк (декабрь) айны 2-де чыкъгъан номеринде, юч аскерчини суратлары да салыныб, статья басмаланнган эди. Анда былай айтыла эди: «Бу юч сурат да редакцияны архивинде табылгъандыла. Джарсыугъа, кимле болгъанлары джазылыб тюлдю. Барысы да Хабаздандыла деген оюм барды. Ким биледи, алай эсе да. Кийимлерине кёре аскерчиледиле, урушха къатышхандыла. Андан ары уа къадарлары къалай къуралгъан болур аланы? Аланы таныгъанладан, билгенледен хапар сакълайбыз».
Багъалы «Заман» газетни редакциясы!
Сиз сордугъуз, мен айтайым. Бу суратлада адамланы мен иги таныйма. Ала Аппайланы Къазийни джашларыдыла – Мухаммат, Узейир эмда Маджир. Мени анамы туугъан тамада къарнашларыдыла… Ала ючюсю да 1941-чи – 1942-чи джыллада баргъан ачы сермешледе, керти эркишилеча, Ата джуртну къоруулагъандыла эмда джигитлеча ёлгендиле. Узейир танкист эди, чыны – лейтенант, Ленинград ючюн баргъан сермешлени биринде джоюлгъанды. Мухаммат лётчик эди, аны чыны да лейтенант болгъанды. Была экиси да 1939-чу джыл Къызыл Аскерге къуллукъ этерге кетген эдиле. Уллу Ата джурт къазауатны ал кюнлеринден башлаб, сермешлеге къатышыб келгендиле. Мухамматны уруш джолларыны юсюнден анасына джазгъан къагъытларындан билирге боллукъду. Ол, Кавказны къоруулай, джаралы болуб, Краснодар шахарда госпиталгъа тюшеди. Мухаммат аны юсюнден джаралары сау болгъандан сора джазгъанды письмоларыны биринде. Андан сора эки ай да озгъунчу Мухаммат экинчи кере да джаралы болады. Аны 1941-чи??джылны абыстол (ноябрь) айында джазгъан письмосунда быллай тизгинле бардыла: «Анам, джараларым сау болгъандыла, ючюнчю кере къазауатха кирирге хазырланама…». Шимал Кавказны къоруулагъан сермешледе бола келгенини юсюнден ангылата, ол дагъыда былай джазгъан эди анасына: «Анам, Хабазны башы бла самолёт учса, ол мен огъуна болурма. Къоркъма сен, биз душманны джибермезбиз ары, ууатырбыз. Узейирден эртдеден бери да письмо алмайма. Хайда, анам, эсен тюбешейик…». Бу аны ахыр джазгъаны эди. Болса да аны аты бла келген эди дагъыда бир письмо. Ол Мухамматдан тюл эди, командирлери джазгъан эдиле аны 1942-чи джыл байрым (февраль) айны 13-де. Анда былай айтыла эди: «Сизни джашыгъыз, лейтенант Мухаммат Казиевич Аппаев, Ата джуртун къоруулай, джигитча, ёлгенди…». Москва тийресинде, Иваново элни кёгюнде агъызадыла муну самолётун, полкну башчысы да кёре тургъанлай.
Подкатегории
- Вы здесь:
-
Главная
- Статьи
