- Подробности
Миллетибизни айтыуларында неда аны бла байламлы эски джазыулада Асхакъ Темирни (Тимурну) аты эсгерилгенини магъанасын ангыларгъа къыйын болмаз. Аскери бла 1395-1396 джыллада эски Аланны, бюгюннгю Къарачайны джерин теблей айланнганы хар кимге да белгилиди. Аны амалтын, азиатчы патчахны аты тарих эсибизде къалгъаны къарачай-малкъар миллет бу джуртда эртдеден бери джашагъанына ишексиз шагъатды. Башха джаны бла къарасакъ, Къарачай-Черкес бла Къабарты-Малкъарны бизден къалгъан миллетлерини эски айтыуларыны биринде да кеслери бла эмда бу джерни юсю бла байламлы Тимурну аты сагъынылмайды. Алайыны чуруму да белгилиди: ол миллетле XV-чи ёмюрден алгъа башха джерледе джашагъандыла, бери Асхакъ Темирден сора кёчгендиле...
Биз халкъ бла байламлы билиннген затланы алсакъ, эм алгъа, 1841-чи джылда джазылгъан «Насыбсыз черкеслилени тарихи» деген ишде былай айтылады: «Къарачай, Чегем, Холам, Бызынгы эмда Малкъар бирча, тюрк тилге ушаш, сёлешедиле («говорят сходно турецкого языка»), Асхакъ Темир солтан иелик этген джерлени къурамында эдиле алгъын» («составляли владения Султан Темир Аксака»). Биз ангылагъандан, ол хапарны къарачай-малкъарлыладан джазыб алгъан эди бу ишни автору – фахмулу адам, Ставрополдагъы училищени тауусхан Мисостов А., Къарачайдагъы Къарамырзаланы къабарты бийледен эт джууугъу.
- Подробности
Салпагъарланы Кулина
(къысха хапар)
Бурун джаш саламлашхан заманында джаратхан къызыны къолун къысхан адет болгъанды. Джаш, къызла бла саламлаша, къол тута келиб, бирини къолун тутхан заманында къысаракъ этди эсе: «Мен сени джаратама», - дегенлиги болгъанды. Башла бармагъы бла къол аязындан басаракъ эте эсе: «Мен сени джаратама, сен а къалайса?» – деб соргъанлыгъы болгъанды. Алай бла къызгъа сагъыш этерге, джашны халисине эс ийиб къараргъа, сынаргъа мадар берилгенди.
- Подробности
Къарачай адет бла адамны затын хаух алгъанын ызына, «хайырын кёр», деб къайтарыргъа керекди. Затны иеси ya, «cay бол», деб джууаб берирге керекди.
***
Къарачай адет бла къыз, джаш да джыйын тойгъа чакъырылмай келмегендиле. Юйню къызы нёгерге къарнашын, эки къарнашдан туугъан джашны, кюёуню алыб джыйгъанды къызланы. Той бошалса къызланы джыйгъан джаш, къыз аланы юйлерине ашырыб, алгъыш этиб къайтхандыла.
- Подробности
Июль айны биринчи кюнюнде Ставрополь шахарда медицина университетни стоматология факультетин бошаб чыкъгъанлагъа дипломла бере эдиле. Мен да ары тебредим. Джыйылыр джерлерине баргъанымда, университетни тийресинде сыйлы, ариу машинала сюеле эдиле. Машиналаны кёбюсю 09 регионнукъула эдиле. Мен таныгъан кёб къарачайлы, къууанчлы, бетлеринден нюр ура, бир-бирлери бла джылы саламлаша эдиле.
Бирини къызы, бирини джашы, бирини джууугъуну сабийи окъуб бошагъан эдиле университетни. Дипломла берген джерге биз кечирек киргеникде университетни ректору сёлеше тура эди. Аны ызындан окъутхан устазла да ариу сёлешиб, окъуб чыкъгъанланы джашау джолларына тилек тилеген эдиле.
- Подробности
Наркоманиягъа эминаны джангы тюрлюсюдю деген, уллу джангыллыкъ болмаз. Ол асламысына джаш адамланы джесирге алгъаны себебли айырылыб къоркъуулуду. Бизнича аз санлы миллет къой эсенг миллионла бла саналгъан халкъланы да тарбуууннга тыяргъа боллукъду ол.
Наркомания рум сёздю. Ол талай магъананы тутады. Сёз ючюн, сант болуу, джукъугъа кетиу, алыныу, кесин джукъдан тыя билмеу, не этгенин ангыламау дегенча затла ол сёз бла байламлыдыла. Бюгюнлюкде джерни юсюнде къралла биригиб аны бла кюреш бардырадыла. Алай а ол кюрешден уллу магъана да джокъду. Наркотиклени ёсдюргеннге да, аны сатханнга да, аны ичгеннге да айыб салынады. Бу адамланы барын да законнга тартыргъа боллукъду. Алай а андан уллу хайыр болгъаны себебли адамла бир затдан артха турмайдыла. Бир сатыучуну тохтатсала экинчи сатыучу чыгъады. Ол себебден бюгюнлюкде наркоманияны эминаны джангы тюрлюсюне санаргъа боллукъду.
