- Подробности
Арт джыллада Подольск шахарда орналгъан архивде эмда аны сайтында, мингле бла къагъытланы тинтиб, къазауатда ёлген къарачай джашланы атларын ачыкълаб, миллетибизге билдириу джаны бла Хапаланы Мусса уллу иш бардырады. Ол мындан алда 1369-чу полкну командири майор Пикуликни «Джигитлик этиб ёлген тамада лейтенант Хубийланы Ахматны юсюнден Къызыл Байракъны ордени бла саугъаларгъа «посмертно» деген къагъытын табыб, Хубий улуну джигит абычарларыбызны тизимине къошханды.
Ахматны атасы Хубийланы Абдулла андан сора да къазауатха эки джашын ашыргъанды - Магомет бла Исмаилны. Аладан бири да къайтмагъанды. Исмаил, лётчик болуб, Финляндияда хауа сермешиулени биринде ёлген хапары чыкъгъанды. Ахмат бла Магометден а хапарсыз болгъандыла. Джашларындан хапар табмай, атлары-чуулары бир джерден бир чыгъар эсе уа деген ышанмакълыкъда джашай, къартайыб, ауруб 1964-чю джыл ауушханды. Абдулла огъарытебердичи болгъанды. Ол анда колхоз къураугъа тири къошулгъанды, алчы колхозчуланы бири болгъанды. Джашларын къолундан келгенича окъутургъа кюрешгенди. Ол кёзюуде Ахмат, совпартшколну тауусуб, Гитче Къарачай районда партия къуллукъчу болуб ишлегенди. Алайдан, Нарсананы аскер комиссариаты чакъырыб, 1941-чи джыл урушха кетгенди.
Тамада лейтенант Хубийланы Ахмат, Абдулланы джашы, Къызыл Байракъны, Суворовну II-чи дараджалы орденлери бла белгиленнген 417-чи Сиваш атлы дивизияны къурамына кирген 1369-чу полкну 3-чю мараучу батальонуну командирини заместители болуб къуллукъ этгенди.
Подольскеде Аскерни ара архивинде аны Саугъалау къагъыты сакъланнганды.
«Совет Ата джуртубузну зорлукъ бла кючлеб келген немецле бла баргъан къазауатда джолдаш А. Хубий улу уллу джигитлик, ётгюрлюк танытханды. Ол къоркъгъан деген затны не болгъанын билмей эди. Джау сауут-сабадан, тобдан башынгы кёлтюрмезча тохтаусуз атхан кёзюуде да ол артха турмагъанды. Аскер бёлеклерибиз артха ыхтырылгъан кёзюуде да ол аланы сыртларындан джакълай, хар атламны джаугъа бермезден уруш этгенди. Акъыллы абычар, таб оноу этиб, джауну адам санына да, техникасына да уллу заран салыб, уруш эте эди.
- Подробности
Калмыков Юрий Хамзатовичге быйыл 85 джыл толлукъ эди.
Ол 1934-чю джыл башил айны 1-де Баталпашинскеде туугъанды. Аны атасы бла анасы устазла болгъандыла.
Школну тауусхандан сора ол Черкесскеде медучилищеде окъугъанды, аны бошаб, фельдшер усталыкъ алыб чыкъгъанды. Андан сора Ленинград шахарда, кърал университетни юрист факультетине киргенди. Аны тауусхандан сора Къарачай-Черкес Республикагъа къайтыб, Хабез районда сюдюню стажёру, артдан да халкъ сюдю болуб ишлегенди.
Билимин ёсдюрюрге излеб, Саратовда юрист институтну аспирантурасында окъугъанды. 1963-чю джыл Юрий Хамзатович кандидат, 1971-чи джыл да доктор диссертацияларын джетишимли джакълаб чыгъады.
Андан сора ол Саратовда юрист институтну граждан кафедрасына тамадалыкъ этеди.
Профессор эмда кафедраны тамадасы болуб 20-дан аслам джыл ишлегенди.
Калмыков илмуда уллу джетишимлеге ие болгъанды – 10 монография бла 200-ге джууукъ илму статьяны авторуду. Аны башчылыгъы бла талай адам кандидат эмда доктор диссертацияларын джакълагъанды. Саратовда ишлеген джылларында граждан праводан эки томлу окъуу китаб аны башчылыгъы бла дуния джарыгъын кёргенди.
Халкъ депутатланы съездинде Юрий Хамзатовични СССР-ни Баш Советине членнге сайлайдыла. Андан сора аны председателни орунбасары къуллукъгъа саладыла. Аны бла да къалмай, Калмыковну СССР-ни Баш Советини закон эмда джорукъ джаны бла ишлеген комитетине председатель этиб саладыла.
- Подробности
Санглибаев Абуталиб Алиевич кесини джамагъат эмда илму ишлери бла атын республикагъа, таб, аны тышында да айтдыргъанды. 2019-чу джыл башил (январь) айны 1-де анга 70 джыл толгъанды.
Абуталиб Алиевични сабийлиги Адыге-Хабль районну Эркин-Халкъ элинде ётгенди. Орта школну тауусханлай, совхозгъа ишге киреди. Джууаблылыкъ, этимлилик деген шартла аны баш нюзюрлери болгъанлары себебли «Эркин-Юрт» совхозда комсомол комитетге секретарь этиб сайлагъан эдиле. Ызы бла комсомолну Адыге-Хабль райкомуну къурау бёлюмюне тамада этгендиле. Аскерге барыб, борчун толу бериб, туугъан джуртуна 1974-чю джыл къайтханында уа, Абуталибни ол совхозда профкомгъа тамада этиб аладыла. Ол къуллукъда кёб да ишлегинчи, аны «Эркин-Шахар» совхозну парткомуна секретаргъа сайлагъандыла. Ол, партияны Адыге-Хабль райкомуну идеология бёлюмюню тамадасындан башлаб, партияны Къарачай-Черкес обкомуну бёлюм тамадасыны орунбасарына дери къуллукълада ишлеб келгенди. Абуталиб Къарачай-Черкес кърал педагогика институтну бошагъанды. КПСС-ни АК-ны Дондагъы Ростовда баш школун айырмагъа бошаб, баш политика билим алыб чыкъгъанды.
Санглибаев Абуталиб 1995-чи джыл КъЧР-ни Халкъ Джыйылыууну (Парламентини) биринчи чакъырыууну депутаты эмда комитетини председатели болуб тургъанды.
Алгъан сынамы, билими, тюз оюму анга 2000-2008-чи джыллада КъЧР-ни Президентини кенгешчиси къуллукъда ишлерге да себеб болгъанды. Арт джыллада уа ол Эресей Федерацияны Федерал Джыйылыууну Федерация Советини членини болушчусу болуб ишлегенди.
Шимал Кавказда джашагъан миллетлени араларында шохлукъну бегитиуге эмда Эресей Федерацияда миллет политиканы тинтиуге да уллу къыйыны киреди. Ол темалагъа атаб илму ишле да джазгъанды, социал илмуланы кандидаты дараджаны джакълагъанды. 2008-чи джыл Абуталиб Алиевич Ставрополдагъы кърал университетде алимлени советинде «Этнополитические процессы на Северном Кавказе на современном этапе» атлы темагъа доктор диссертациясын да джакълагъанды. Санглибаев Абуталиб беш монографияны, юч китабны, 100-ден аслам илму статьяны авторуду. Аны монографияларыны бири уа 2015-чи джыл Германияда илму аралыкъда басмаланнганды, кеси да Берлинде илму ара библиотеканы «Национальная политика зарубежных стран» деген бёлюмюнде сакъланады. Аны тышында да, Эресейни эмда Къарачай-Черкесияны да вузларында, колледжлеринде хайырландырылырча студентлеге деб табигъат илмуланы эмда этнополитиканы юсюнден 18 лекция джарашдыргъанды.
Илму ишледен, кърал къуллукъларындан да ол, заман табыб, джамагъат ишлеге тири къошулгъанлай турады. 2002-чи джыл КъЧР-де ногъайлыланы съездлеринде Санглибаев Абуталибни «Бирлик» деген республикан джамагъат бирлешликге тамадагъа сайлагъан эдиле. Мындан алда джыллада уа Къарачай-Черкес Республикада Джамагъат палатаны комиссиясыны председатели болуб тургъанды. Ногъай районну къурауда да аны къыйыны бек уллуду.
Санглибаев Абуталиб Алиевич кёб джылланы узагъына илму-тинтиу ишлери ючюн эмда республиканы илмусуну айныууна къыйын къошханы ючюн 2012-чи джыл КъЧР-ни Башчысыны указы бла «КъЧР-ни махтаулу илму къуллукъчусу» деген сыйлы атха тыйыншлы болгъанды.
Джууукъ адамлары, тенглери, биргесине кёб джылланы ишлеб тургъан адамла, джыйылыб, аны 70-джыллыкъ юбилейин белгилегендиле. Биз да, Абуталиб Алиевични ол джарыкъ кюню бла алгъышлай, анга саулукъ-эсенлик, узакъ ёмюр теджейбиз.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
- Подробности
Мамырлыкъгъа, шохлукъгъа кертилигин тас этмеген, къонакъгъа къучакъ кериб тюбеген, насыбыны джулдузун урунууда табхан махтаулу къарачайлыланы бириди Батчаланы Ибрагим.
Ол 1935-чи джыл байрым (февраль) айны 20-да Джазлыкъда, Чарахматны ашхы юйюрюнде 13 сабийни бири болуб туугъанды. Батчаланы юйюрлери Сары-Тюзге кёчедиле. Бир джылдан Ибрагимге сегиз джыл толуб, къарачай халкъны Орта Азия бла Къазахстаннга кёчюредиле. Батчалары да халкъ бла бирге болуб, Джамбул областны Джамбул районуну «Май Тёбе» совхозуна тюшедиле. Атасы Чарахмат кёчгюнчюлюкде, 1946-чы джыл, анасы Мариям да 1948-чи джыл ауушадыла. Уллу къарнашы Харшым да аскерде ёледи. Ибрагим Май Тёбеде бузоула да кюте, беш классны айырмагъа бошайды. Андан ары окъур ючюн Чолакъ Таугъа барыргъа керек болады. Эгечи къоркъуб аны иймесе да, ол джашыртын къачыб барыб, анда школгъа кириб, 10 классны иги окъуб бошайды.
- Подробности
Биз билген тарихде эм ачы, эм уллу къазауат джерни юсюнде 1941-чи джыл никкол айны 22-де башланнганды. Къарачайны джашлары бла къызлары, къолларына сауут алыб, Джуртну къанлы джаудан къорууларгъа тургъандыла.
1941-чи джылдан 1943-чю джылгъа дери 15 минг бла 600 къарачайлы Ата джуртну фашист зорчуладан сакълагъанды. 9 минг бла 500 адам уруш тюзде джан бергенди. Уллу Ата джурт къазауатда уллу джигитлик эмда ётгюрлюк танытханлары ючюн халкъыбызны кёб адамы «Совет Союзну Джигити» деген сыйлы атха теджелгенди.
