Къарачай-Черкес Республиканы рекордларыны китабын джасагъан Къобаныбыз тенгизден 1340 метр мийикликде Минги Тауну шимал-кюнчыкъгъан, шимал-кюнбатхан джанларыны этегинден къайнаб чыкъгъан гараладан, ёмюрлеге тургъан кюмюш бетли гыйы бузланы тюблеринден, бугъойладан чыгъыб, баш энгишге  шоркъулдаб баргъан сууладан къуралады. Алайды да, къартла айтхандан, джомакълы Уллу Кам суу бла таурухлу Хурзук суу бир-бирине къошулгъан джерден Къобан башланады. Къарачайны назмучулары  сюйген Къобанларына назмула, джырла джазгъанлай тургъандыла. Къобан уллулугъу бла, узунлугъу бла да Шимал Кавказда, Краснодар крайда да биринчиди. Россия Федерацияны къыбыла джанында эм уллу сууланы бирине саналады. Уллу толкъунлу, шууулдагъан, къызыу баргъан, къозгъалгъан, кёлтюрюлген, тынгысыз сууду.

Къобанны тарихи сейирди, географла айтхандан, Къобан 3 минг джылны мындан алгъа къуралгъанды. Геологла уа кеслерини илму ишлеринде Къобан 6-8 миллион джылны мындан алгъа болуб тургъаныны юсюнден джазадыла. Ол заманда аны сууу Къара тенгизге къуюлгъанды. VI-чы ёмюрде Къобан ёзен бла Орта Азиядан Византиягъа «Уллу чилле джол» баргъанды. Ол заманлада Тюрк каганат бла Византия да бир-бири бла байлам бу ёзенни юсю бла тутхандыла.
Къобанны узунлугъу 870 километрди. Бютеулей площады, анга къошулгъан сууланы санамай, 58 минг квадрат километр болады. Ол бизни республиканы, Ставрополь, Краснодар крайланы, Адыг республиканы джерлери бла барады. Азов тенгизге къошулгъан джерде 4300 километр квадрат джерни алады. Джыл сайын Азов тенгизге 11,0 километр куб суу къошады.
Къобанда Усть-Лабадан башлаб кемеле джюрюйдюле. Суу ызы толуб, джагъаланы джалай баргъан уллу Къобаннга  14 минг орта эмда гитче суу къошулады.
Къобан сууда, ол ёзеннге, кёлге, тенгизге саркъгъан джерледе 100 тюрлю чабакъ барды. Аланы арасында форель, толстолобик, тарань, сазан, судак, кавказ голавль, рыбец, лещь, сом, карась, окунь дагъыда башхала кёбдюле. Бу дамлы сууда 400 тюрлю ууакъ зат да барды. Ала къуртла, ракушкала, башхаладыла. Къанатлыланы юслеринден айтсакъ, кём-кёк ариу сууну юсюнде кёб тюрлю къанатлы солуйду, джюзеди. Аны бла хайырланыб узакъ болмай  къатында джашагъанла да аз тюлдюле. Ала кийик къазла, бабушла, дууадакъла, бакланла, сары цапляла, пеликанла дагъыда башхаладыла.
Къобан сууну гюрюлдеб баргъан шоркъаларындан бурун къарачай доммайла ичгендиле. Кюн иссиде, сейир буула балалары бла анда суусабларын къандыргъандыла. Бусагъатда да алайды, чокъуракъ сууну гокка ханслы джагъаларында ёхтем джугъутурланы ойнагъан мюйюз тауушлары эшитилгенлей турады.
Къобаныбызны алгъа ургъан чокъуракъ толкъунлары кимге да багъалыдыла. Ол хазнасын къанатлылагъа, джаныуарлагъа, маллагъа, башха джанлагъа саугъа этгенлей турады. Кюч, къарыу береди, саулукъну багъады. Къаяладан, секиртмеледен секириб келе, ёзенледе, тюзледе сабанланы, терек кёгетлени, ёсюмлюклени сугъарады. Ауазы джырлай, ташны, агъачны сыйпалай, Къарачайны джуртундан баргъан суу, кёб ёмюрлени адамлагъа насыб бере, аланы ашхы сезимлерин къозгъай, тюз умутларын бирикдириб, алгъа учундурады. Шохлукъгъа, къарнашлыкъгъа кенг къучакъ кериб, игиликни къудуретин джюреклеге сингдиреди. Андан ичген адамны саулугъу тюзелиб, джюрек къыллары ариулукъгъа джырлайдыла. Ол тюз джолну бара, сууаб ишле этерге тырмашады.
Къобан джагъалада Къарачайны буруннгу эллери Хурзук, Учкулан, Къарт-Джурт, артхаракъда Джангы Эл, Къумуш, Сары-Тюз башхала, Къарачай, Джёгетей Аягъы шахарла, республикабызны ара шахары Черкесск, тышына чыкъсакъ Невинномысск, Армавир, Новокубанск, Кропоткин, Усть-Лабинск, Краснодар, Темрюк  шахарла орналгъандыла. Мийикледен саркъыб баргъан Къобан суу, алагъа кёксюл хазнасындан чомарт юлюш эте, адам улугъа джашнарча мадарла къурайды.
Шимал Кавказда эм кёб суу сакъланнган джер да Краснодарда Къобанны юсюндеди. Бизни республиканы джеринден башланнган Уллу Ставрополь каналны сууу да Къобанныкъыды. Аны тазалыгъы, игилиги джюреклеге учунмакълыкъ береди. Сёз ючюн, Къобан каскадны къурамына кириб, электрокъууат берген Зеленчук башха ГЭС-лени ишлетген да асламысына аны суууду. Къобанны этген иши, хайыры дагъыда кёбдю.
Алимле айтхандан, Къобанны толуб, къызыу баргъан сууу джыл сайын тауланы тюблерин, джерни ашаб, миллионла бла тонна къум бла минерал тузланы Азов тенгизге элтеди.
Республикабызны сейирлик джеринде чыгъыб, халкълагъа джарагъан таркъаймазлыкъ хазнасы, кёк къанатларын тёгерекге джая, баргъан джерине мамыр джашау, къууанч келтиргенлей турады.

Лепшокъланы Хусеин.