Адам улусу юйдеги, юйюр, миллет, халкъ дегенча тюрлю-тюрлю къауумладан, бёлекледен къуралыбды. Талай миллет бир кёзюуде джер, турмуш, маданият эмда къраллыкъ джюрютюу тёрелери бла биригиб, бир халкъ къураргъа боладыла. Амма, аны ючюн ала миллетликлерин тас этиб да къоймайдыла - асламысында энчи шартларын сакъларгъа кюрешедиле.Белгилисича, «миллет» деген зат адам улуну порода энчилигин белгилейди, кеси да юч шартдан къуралады: саны-шини, ана тили, энчи культурасы. Бу юч затха Аллахны бир кёзюуге дери бизге сынаугъа берилген мюлкюнеча къарасакъ, эшта, аланы сакълаугъа да, магъаналарын ангылаугъа да, ала бла тюз хайырланыугъа да бюгюнден эсе башхаракъ эс бёллюк болур эдик... Адамны миллет шартлары анасыны къарнында заманында огъуна къуралыб башлагъанлары илмугъа белгилиди: ананы не ашагъаны, къаллай киногъа къарагъаны, не китабны окъугъаны, нени эмда не тилде сёлешгени, джырлагъаны огъуна къурала тургъан адамчыкъны «эсине» тюйреле баргъанларын алимле тынгылы тохташдыргъандыла. Бу затланы юслеринден бизни буруннгу бабаларыбызны уллу билимлери болгъанына мени не аз да ишегим джокъду. Сёз ючюн, ауурлугъу дженгнген тиширыуну ёлгеннге, къайгъы сёзге джюрютмегендиле, ауур ишге урмагъандыла, дуния сёзге къошмагъандыла, адамны кёб джыйылгъан джерине элтмегендиле...
Сылтауу болгъан келиннге чепкен сокъгъан, чындай этген, окъа тикген дегенча чыгъармачылыкъ шартлары болгъан джумушла берирге кюрешгендиле. Бешикдеги сабийге телевизорну «баю-байларын» къуруб, мультикле бла булджутхан кибик этиб, ол кёзюучюкде аш-сууларын, башха юй джумушларын тындырыргъа кюрешген анала, кеслери да билмегенлей, кеси балаларыны миллетликлерин тонай турадыла. Бу затха буруннгула бек сакъ болгъандыла. Сёз ючюн, сабийни эки джылгъа дери эмчекден айырмагъандыла, орамгъа, тыш джерге чыгъармагъандыла, алай демеклик, аллай бирни да анасы таймаздан биргесине болгъанды, сабий да ана тилни, юйюрню, миллет культураны ичинде ёсгенди. Кертисинде, сабийни ангысы 2-3 джылында экиге (сознание бла подсознаниеге) юлешинеди. Ары дери бютеу кёргени, эшитгени эссиз ангыда (подсознание) ёмюрлюкге къалады да, аны ёзегин, тамалын къурайды. Артда, бара-баргъан джашауунда алгъаны, юреннгени ол ёзекге «кёлек», «кёнчек» бола барсала да, адамны керти миллет халы, къылыгъы, оюм этиую, сезе билиую эссиз ангыгъа кёре ишлейдиле. Къарачай-малкъар халкъны миллет педагогикасында абаданла сабийлеге этген булджутуу оюнланы учу-къыйыры джокъду дерлейди. Аны юсюне да хар элни, тийрени, хар ананы кеслери этген неда энчи джюрютген вариантларын къошсакъ, сабийлеге джораланнган аууз чыгъармачылыкъны, педагогика лагъымланы байлыгъын, барлыгъын да сезерлейди.
Миллетликни сакълау саулай миллетни борчу эсе, бу затланы хар ата-ана да билиб, аланы джашауда хайырландыра, джангы тёлюге сингдирирге керекбиз. Сюйюнсенг кюзгюню аллында: «Кимсе сен?» - деб сорсун кёзлеринг. Сёзюнгден, тёзюмден да алгъа: «Къарачай!» - деб урсун джюрегинг. Джюрек алай урур ючюн а, ол туугъан кюнюнден башлаб белляулада джукълай, тарт-созлагъа уяна, чауукладан къууана, дыгъылагъа кюле, даж-даж эте, тиллене, билячала айта, санаулагъа къайта, ана тилни, миллет культураны «къойнунда» ёсерге тыйыншлыды.
