Наркоманиягъа эминаны джангы тюрлюсюдю деген, уллу джангыллыкъ болмаз. Ол асламысына джаш адамланы джесирге алгъаны себебли айырылыб къоркъуулуду. Бизнича аз санлы миллет къой эсенг миллионла бла саналгъан халкъланы да тарбуууннга тыяргъа боллукъду ол.
Наркомания рум сёздю. Ол талай магъананы тутады. Сёз ючюн, сант болуу, джукъугъа кетиу, алыныу, кесин джукъдан тыя билмеу, не этгенин ангыламау дегенча затла ол сёз бла байламлыдыла. Бюгюнлюкде джерни юсюнде къралла биригиб аны бла кюреш бардырадыла. Алай а ол кюрешден уллу магъана да джокъду. Наркотиклени ёсдюргеннге да, аны сатханнга да, аны ичгеннге да айыб салынады. Бу адамланы барын да законнга тартыргъа боллукъду. Алай а андан уллу хайыр болгъаны себебли адамла бир затдан артха турмайдыла. Бир сатыучуну тохтатсала экинчи сатыучу чыгъады. Ол себебден бюгюнлюкде наркоманияны эминаны джангы тюрлюсюне санаргъа боллукъду.
Ол, миллионла бла адамланы, башларындан акъылларын алыб, терс джолгъа салады. Бу аурууну эм аман заты - аны тузагъына тюшген андан бери чыгъалмайды. Ол, балчыкъча, анга тюшгенни кесине тартыб барады, эм ахырында батдырыб къояды. Аллында адамны кёлюн кёлтюртгенча этиб, ызы бла адамны халисин, акъылын да темир бугъоугъа салыб, тели этиб атады. Аны бир ичиб башлагъан артда къояма десе, къоялмайды, санлары -къоллары, бутлары, аякълары - тартыныб, къарышыб, ауруб, адамны онгун алады.
Наркотикни ичгенлей адам, бир кесек эс джыйыб, кюч-къарыу алгъанча болады. Аллай кёзбау, гинасуу шартлары амалтын наркотикни татыуун бир кере сынагъан адам анга чёгюб къалыучанды.
Бюгюнлюкде джер юсюнде эм къоркъуулу аурууланы бири СПИД-ди, белгилисича, анга дарман джокъду. ВИЧ/СПИД тюбеген адамланы асламысы наркоманладыла. Нек десенг, ала не этгенлерин, къалгъанларын билмейдиле. Бюгюнлюкде джерни юсюнде психотроп веществоланы саны бек кёбдю. Ай медет, аланы джангы тюрлюлери да чыкъгъанлай келедиле. Медицинаны юсю бла наркотиклени джолуна джангы тургъан адамлагъа болушургъа боллукъду, алай а героиннге тамам сингиб бошагъан наркоманны бери къайтарыр мадар джокъду. Опий препаратланы, сёз ючюн, морфинни, героинни, дезоморфинни ичгенлени бакъгъан бек къыйынды. ООН-ну усталары бегитгеннге кёре наркотиклени эм уллу джармалыгъы, чыкъгъан джери Афганистанды. Дунияны башында ёсген бу заранлы затны тёртден ючюсю Афганистандады. Аны тышында да джерни юсюнде наркотиклени ёсдюрген къралла кёбдюле. Аланы ичинде Колумбияны, Перуну, Боливияны дагъыда башха къралланы айтыргъа боллукъду.
Бюгюнлюкде джерни юсюнде наркотиклени джесирине тюшгенлени саны талай миллионла бла саналады. Россияда да болум иги тюлдю. Наркотиклеге контроль салгъан федерал къуллукъ билдиргеннге кёре, бизни къралда кюн сайын наркотиклени ууларындан 80 адам ёледи. Эм азында 250 адам кюн сайын аны тузагъына тюшеди. Бизни къралда джорукъ сакълаучу органла наркоманиягъа къаршчы ишни сериуюн этмезге кереклисин ангылайдыла. Россиягъа тыш къралладан джашыртын джиберилген героинни 40 проценти аланы кючлери бла адамлагъа джетмейдиле. Кюн сайын эм азында къралда 10 килограмм героинни сатыучуланы къолларындан тартыб аладыла. Алай а, ай медет, бу иги джарашдырылгъан бизнесни джолун толусу бла кесиб къоюу бек къыйын ишди.
Арт кёзюуде «Лирика», «Спайс» деген препаратла бизни республиканы джамагъатына бек белгили болгъандыла. Баш окъуу заведениеледе, орта билим берген школлада да аланы ичгенле тюбейдиле. Бу да миллетге бек уллу джарсыу келтирген къыйынлыкъны бири болургъа тебрегенди. Джаш адамла миллетни, къралны да тамбласыдыла. Бюгюн джашагъан адамла келир кюнде аланы оноуларына къарарыкъдыла. Ол себебден акъыллы, билимли, саулукълу джаш тёлю керекди бизге. Хар юйдегиде ата бла ана кесини баласына къайгъырыргъа, ызындан къараргъа борчлуду. Ол къайры барады, ким бла тюбешеди, аны нёгерлери кимледиле, ала не ашайдыла, не ичедиле, деб къайгъырыргъа керекдиле. Баласын орамгъа бошлаб къойгъан тамбласында кеси сокъуранныкъды, нек десенг, заман къыйынды. Бир иги баланы, юлгюге айтылырча окъугъанны, ызындан тюшюб, анга кеси да билмегенлей, наркотикни бериб, терс джолгъа салыб къояргъа бек тынчды. Аны амалтын уллу сабийге гитчеден да бек къайгъырыргъа керекди. Эртден, ингир анга ангылатхан, юретген да этиб, хапарын билиб турургъа тыйыншлыды.
«Бек анасы джыламаз», деген айтыу барды халкъда. Наркотиклени не тюрлюсюнден да «Лирикадан», «Спайсдан» да джаш адамны тыярыкъ, къутхарлыкъ да аны эм джууукъ адамларыдыла. Законну, джорукъну сакълагъанла хар кимни къолундан тутуб айланалмайдыла, ата-ана уа баласыны «къолундан тутуб» айланаллыкъды. Айхай да, аны тюз джолда барырын излесе.
Былайда дагъыда бир затха айырыб эс бёлюрге керекди - наркотиклени психотроп веществоланы, таб, аракъыны да бир къуджур ышанлары барды: ата-ана ол зат бла кюреше эселе неда кюрешген эселе генетика дараджада ол аланы балаларына да кёчеди. Алайды да, наркомандан туугъан наркоман болургъа боллукъду.
Бу аман затдан къутулур ючюн, аны билмей, танымай къалгъан игиди. Республиканы аптекаларында «Лирика» бла «Спайсны» дагъыда башха адамланы акъылларын тюрлендирген препаратланы сатдырмаз ючюн, къаты кюреш барыргъа керекди. Бизни республикагъа тышындан келген адамла ол затланы сатыу бла кюрешедиле, деген хапар джюрюйдю, аны амалтын окъуу учреждениеледе, юйдегиледе да юретиу-ангылатыу ишни таймаздан бардыргъанлай турургъа тыйыншлыды.
МАМЧУЛАНЫ Дина.
