«Къарачай» газетни джууаблы секретары Джазаланы Лидияны «Къарачай» газетни баш редакторуну борчларын толтургъан Ёзденланы Альберт бла этген ушагъын окъуучулагъа теджейбиз.
- 25 джылны ичинде Къарачай-Черкес Республикада болгъан джетишимледен эм онглугъа къайсысын санайса?
- Барыбыз да билгенден, 25 джылны мындан алгъа Къарачай-Черкес Республикада референдум болгъан эди. Ол референдумда республикабызны адамларыны 97 проценти «Россияны къурамында, бир республикада джашаргъа излейбиз» деб чёб атхан эдиле. Мени сартын, эм уллу джетишимге, эм уллу хорламгъа халкъланы бир иннетге келгенлерин, къазауат болмай къалгъанын санайма.
- Эртдеги джырдача  «лишь бы не было войны» деб тургъан да бюгюнлюк кёзден къарагъаннга кёлсюзлюкча кёрюнмеймиди? Сен ангылагъандан, къазауат да этмегенлей, хар миллет да кеси энчи къраллыкъ джюрютюрча мадар джокъму эди?
- Аллай мадарла таурухлада болургъа боллукъдула. Адам улуну ангысы алкъын кийикликден алай узакъгъа кетмегенди. Онглу онгсузланы бойсундура, бир-бирине илиндире, аманнга кете тебрегенлейлерине орча этген кибик эте,.. ма алайды джашауну ёмюрледен бери келген джоругъу. Сёз ючюн, Россияда закон, джорукъ болмай къалыб, хар миллетге «билген намазыгъызны къылыгъыз» деб къойсала, къарачайча, черкесча аз адам санлары болгъан миллетле бир-бирлери бла уруш ачарыкъ эдиле. 1999-чу джылда кёргенибиз анга шагъатлыкъ эте болур. Бир-бирибизни къырыб онгсуз болсакъ, тыш къралладан бир залимле келиб орчагъа кирген кибикле этиб, ол къалгъан-булгъанларыбызны да мыжт этиб, джандет джерлерибизге ие боллукъ эдиле.

Аллаха шукур, халкъларыбыз да, миллетлеге оноу этген адамларыбыз да ол затны эсгердиле да, джамагъатны  ёлюмден сакъладыла. Къысхасыча айтыргъа, ким не сюйсе аны айтсын, къалай сюйсе алай сагъыш этсин, мен ангылагъаннга кёре уа, озгъан ёмюрню 90-чы джылларында бизни республикада миллетлеге бирлешгенден башха тюз джол джокъ эди.
- Алай болсун… Энди, сен ангылагъаннга кёре, бирлешгенибиз себебден республикабызда хар затыбыз да аламат болуб къалдымы?
- Биринчиси, дунияны башында хар зат да аламат, хар зат да тамам болуб къалгъан адет болмайды. Америка да, Велкобритания да, Германия да, Франция да, Япония да, къалгъан онглу къралла  да алкъынчы тамамлыкъдан узакъдадыла. Хар затны кереклисича этеме десе, джангыз Уллу Аллах этелликди. Адам баласы уа, затланы бир-бирлери бла тенглешдириб, маджалын сайларгъа кюрешеди. Экинчиси, Къарачай-Черкесни юсюнден айтсакъ а, биз Ставрополь крайны къурамында болуб, край «кесинден юзюб» бизге берген затчыкъла бла кечине баргъанбыз. Хоншу автоном республикалача бизни эркинлигибиз, мадарыбыз да болмагъанды. Республика болгъандан сора, барыбыз да билгенден,  90-чы джылла бек къыйын болдула. Алай болса да, кёб джарсыуланы кёре,  сынай келген миллетлерибиз  ма  бу джол да рахатлыкъ джолну сайладыла.
- Сен бюгюнлюкде республикабызны социал-экономика джаны бла болумун къалайгъа санайса?
- Мен экономика джаны бла терен хапар айталлыкъ болмам… Алай болса да, 10 джылны республикабызны Культура министерствосунда, 5 джылны да республикабызны Башчысыны кенгешчиси болуб ишлегеним себебли талай затны кёргенме. Ол кёрген затларымдан оюм этиб айтсам, партия оюлгъанлы бери, бу арт джылладача джетишимлерибиз бир заманда да болмагъандыла. Кёбчюлюкню джашау джолун иги этер ючюн, биринчи кере гитче сабийлени джашау турмушларын игилендирирге керекди. Республикабызда 2011-чи джылдан бери (6 джылны ичинде)  ишленнген сабий садла, мен билиб бир заманда да ишленмегендиле. Джангы ишленнген, тамамлы ремонт этилген школланы, больницаланы, джарыкълыкъ юйлени, заманны излемине кёре ишленнген джолланы, кёпюрлени да кёреди джамагъат. Биз алкъын туризмге тыйыншлысыча багъа бере биле болмазбыз деб келеди кёлюме. Америкада, Европада, Азияда айдин къралла туризмни юсю бла бек уллу хайырла тюшюредиле. Бюгюн Архызда этиле тургъан уллу ишлени багъасын  бюгюн биз, джыллары келген адамла, ахырына дери ангылаб къоялмасакъ да, дуниягъа  бизден джаратылгъанла ол джетишимлеге бек къууанныкъдыла.
- Биз къарачайлыла ёмюр-ёмюрюбюз малчылыкъ бла келгенбиз. Малчылыкъны айнытмасакъ, миллет шартларыбызны кёбюсюн тас этерге боллукъбузму?
- Тюздю… Эл мюлк джанын алыб къарасакъ, озгъан ёмюрню 90-чы джылларындача болмай, мал урланыу, битим урланыу  бек аз болгъанды. Ол да уллу себебди эл мюлкчюлеге.
Бюгюнлюкде телевизорлагъа, Интернетге кёб къарагъаныбыз амалтын, экранда къайда эсе да бола тургъан бир кёзбау, сыйсыз джашауланы кёрюб, кертиликден, тазалыкъдан бир джанына кетгенибиз да болады. Мен ангылагъаннга кёре, хар адам, хар миллет  эм иги нени эте биле эсе, ма ол зат бла аслам кюреширге керекди. Биз – къарачай миллет - тири миллетбиз, ишлеген миллетбиз, таза джюрекли миллетбиз. Биз не бек кюрешсек да, алдау бла, урлау бла, кёзбаулукъ бла, хыйлалыкъ бла, питна бла баш кечиндиреллик тюлбюз. Ол затла бизге джарашмайдыла. Ма кесибиз кёрдюк, 90-чы джыллада ненча тири джашыбыз харам хакъ амалтын кетдиле дуниядан. Биз ата-бабабыздан келген, къаныбызда болгъан ашхы шартларыбызны ал сафха салыб, халал къыйыныбызны ашаб, алай джашаргъа керекбиз. Ким эсе да миллионер болуб кетди деб, анга кёзюбюзню къаратмайыкъ, зарланмайыкъ. Аллах башыбыздан къараб турады. Аман адам къаллай бир терслик эте эсе да, ол айыбына джолукъмай къаллыкъ тюлдю. Ол аманлыкъны этген къутулуб кетсе да, этген аманлыгъы балаларына, туудукъларына джетиученди. Аны амалтын, Аллах Бирди деб, билген ишибизни ишлеб, халал къыйыныбызны ашаб, тынч джашагъаныбыздан игиси джокъду.
- Сени  айтханынгы «къысылыб» джашагъыз дегенча ангыларгъа боллукъмуду?
- Ай юйюнге ашхылыкъла джауарыкъ… Спортда къысылма, окъууда, илмуда къысылма, адабиятда, маданиятда къысылма, ишлеген ишингде къысылыб артда къалма да, алда бар, къайдам, не айтайым… Адамлагъа заран келтирмеген таза дининги тут, окъу да, Къаракетланы Салисча, академик бол, къралгъа таза къуллукъ эт да, Боташланы Казимирча, генерал бол, Семенланы Русланча, Баш сюдге председатель бол, Акъбайланы Ренатча, тутушуб, талай кере дунияны  чемпиону бол, депутат бол, энергиянг тамам кёб эсе, башынгы иги  ишлет да, Темрезланы Рашидча, республикагъа башчы бол! Алай болалмай эсенг, тюз джаш бол, элингде, джерингде сыйлы джаш бол. Халкъны  ара багъаналары, халкъны ичинден чыкъгъан, «сен, мен» дегенча тюз джашладыла. Тюз джаш болгъаныбызгъа ыйлыкъмайыкъ. Аллах кимге къаллай багъа берлигин Кеси биледи…
- Бек тыйыншлы джууабла бердинг, сау бол! Энди республикабызгъа 25 джыл толгъаны бла байламлы «Къарачай» газетни окъуучуларына не айтыргъа излейсе?
- Да, асламыракъ айтыучу алгъышымы бу джол да айтайым: сыйлы аккаланы, сыйлы аммаланы, сыйлы аталаны, сыйлы аналаны, сыйлы эгечлени, сыйлы къарнашланы, джетген къызланы, джетген джашланы, намыслы келинлени, болумлу кюёулени, бешикде джатхан мёлек сабийлени, бир-бирин сатмагъан керти тенглени бу келе тургъан байрам бла алгъышлайма!
Ашарыкъдан толу тепсини джанында олтурсакъ, тин байлыкъны унутмазча, эсибиз болсун сакъ! Саныбыз ашдан асыры бек толмасын, сёз нёгер табылмай, джюрегибиз ач болмасын!
Тау сууларыбыз тирменлени бурсунла! Тин байлыгъыбыз бла мал байлыгъыбыз базман болгъанлай турсунла!  Дуния малны башыбызгъа тюл, аякъ тюбюбюзге салыб кёлтюрюлюр ангыны, акъылны Аллах бизге берсин!          
Уллу Аллахдан башха кишини аллында баш урмайыкъ,  бюгюлмейик, бюгюлген кюнюбюзде да, терекни кёгетден зырма бутагъыча, туудукъларыбыз кёб болуб, эркелениб сыртыбызгъа минселе бюгюлейик!
Къаралыб турмайыкъ, ышарайыкъ, кюлейик, бир уллу къыйынлыкъ джокъ эсе, кечим сала билейик!
Миллет сезимибиз джукъланмасын! Кесибизни чабыучу атыбызны багъар керекли этиб, биреуню семиз эшегин кёрсек,  джюрегибиз анга сукъланмасын!
Миллетни эки юлешмейик! Башха миллетни кесибизден тёбен этиб кюрешмейик!
Миллетини джауу бла уруш этиб хорлагъан бир джигитге санала эсе, башха миллетни кесини миллетине шох этелген  эки джигитликге саналгъанын эсгерейик, аллай адамгъа эки кере сый берейик!
Туугъан, ёсген Джуртубузда, къралыбызда, саулай джерни башында да уруш болмасын! Джандетча  джерибизни сууу, топурагъы, хауасы  уудан  толмасын!
Атала, анала бала ачыуун сынамасынла! Сабийле ёксюз къалыб, джыламасынла!
Уллу Аллах барыбызгъа да таза ийнам берсин! Насыбыбызны чеклерин кенгнге керсин!
Санларыбыз къайда болсала да, джаныбыз бабаларыбызны санлары топуракъгъа бурулгъан джерде болсун! Уллу, уллу орнунда тура билиб, гитче да уллугъа тынгылар сыйны, намысны Аллах берсин!  Сыйлы къартларыбызны да этген ашхы  муратлары толуб, Къарачайыбыз ала излегенча  болуб, саулай Эресей къралыбызда халкъыбыз джетишимлерин керсин! Саулукъ бла, билим бла, байлыкъ бла, рахатлыкъ бла ал сафда барыр насыбны Аллах берсин!
Хар бирибизни да ашхы муратыбызгъа Уллу Аллах джетдирсин! Амин Аллах!