Бизни миллетни келечилери уллу къралыбызны джер-джеринде атларын сый-махтау бла айтдырыб ишлейдиле, аланы джашау джоллары ёсюб келген тёлюлеге юлгюдю. Аллай адамланы бири Боташланы Хусейни джашы Къанаматды.

Боташланы Хусейни джашы Къанамат 1959-чу джыл майны 20-да Тёбен Тебердиде туугъанды. Атасы Хусей бла анасы Люба, Борлакъланы Муссаны къызы, алты джаш бла бир къызны ёсдюрюб, джашауну кенг джолуна салгъандыла.

1976-чы джыл Къанамат, Астраханда мореход школну айырмагъа тауусуб, 1977-чи джыл Ейскеде баш аскер авиацион училищеге киреди. 1991-чи джыл аны да айырмагъа бошаб, Тау Артында аскер округда лётчик болуб ишлеб тебрейди.

1991-чи джыл ол Юрий Гагарин атлы Кутузовну орденин джюрютген Къызыл байракълы аскер-хауа академиягъа киреди.

1995-чи джыл аны тауусады. Ленинград аскер округда авиацион полкну командирини заместители къуллукъда ишлейди.

2007-чи джыл РФ-ны Къоруулау Кючлерини Баш штабыны аскер академиясына кириб, аны 2009-чу джыл айырмагъа тамамлаб чыгъады. 2013-чю джылгъа дери Кюн батхан аскер округну ВВС бла ПВО командованиесини 1-чи разрядлы авиабазасыны командири болуб, генерал-майор чын бла запасха кетеди.

Боташ улу «За боевые заслуги» деген медаль бла, «За военные заслуги» деген орден бла эмда 7 санагъат медаль бла саугъаланнганды.

Къанаматны юй бийчеси Джандарланы Асхатны къызы Ларисады. Аланы эки сабийлери барды: Арсен бла Регина.

Генерал-майор Боташ улу бла бизни корреспондент Мамчуланы Дина этген ушакъны бюгюн газет окъуучулагъа теджейбиз.

- Къанамат, сизге, бир тау элден чыкъгъан, бир тюз элчини юйдегисинде туугъан уланнга, аскер къуллукъну сайларгъа ким болушхан эди?

- Биз, сабийле, школда окъугъан заманыбызда кесибизге усталыкъ сайлаб кюрешгенбиз. Ал башланнган класслада, айхай да, ким не айтса, анга тынгылай эдик. Тамада класслагъа кёчгеникде, фильмлени, суратлау китабланы, газетлени, журналланы кёрюб, окъуб, джюрегибиз нени излегенин ангылай башладыкъ. 10-чу классны тауусургъа джашаууму Аскер-Тенгиз флот неда СССР-ни Сатыу-алыу флоту бла байламлы этерге акъыл алдым.

Школну тауусхандан сора 1976-чы джыл Севастополда П.С. Нахимов атлы черномор баш аскер-тенгиз училищеге кирирге изледим. Алай а джолум болмады. Ол джыл огъуна Астраханда мореход школгъа кирдим. Анда бир джыл окъугъандан сора Краснодар крайны Кухаривка элинде Ейскеде В.М. Комаров атлы баш аскер авиацион училищеге курсантланы алыу бара эди. Мен алайда кёб тюрлю миллетни келечиси, учунуб, лётчик болургъа излегенлерин кёрдюм. Джаш адамланы окъуу-аскер самолётлада учханларына сукъланыб къарадым.

- Алай бла, лётчик усталыкъ алыргъа учундугъуз, муратыгъызгъа джетер ючюн, эм алгъа неден башладыгъыз?

- Тюздю. Джаш джюрек учунду. Саулугъуму тинтдирдим, джораланнган тестлени (психотборну) ётдюм. Андан сора экзаменлени бериб, лётчикле хазырлагъан училищени курсанты болдум.

- Баш авиацион училищеде окъугъан тынч болмаз эди огъесе адамны джюреги талпыгъан джерде окъугъан къыйын тиймеймиди?

- Тюзюн айтыргъа керекди. Анда окъугъан бек къыйын эди. Бир къауум окъуу дисциплинала – аэродинамика, динамика полёта, термодинамика, теория реактивных двигателей, самолётну джюрютюу, Морзе азбукагъа юрениу – бизге джангы затла эдиле. Аланы ангылаб къойгъан тынч тюл эди. Алай а бизни терен билимли, сынамлы, тёзюмлю устазла окъутханлары себебли, биз ол дерследен ашхы багъала алыб тебредик. Андан сора Л-29 самолётлада учуб башладыкъ. Училищени джетишимли тамамлаб, авиацион бёлекледе аскер къуллугъубузну баджарыб тебредик.

- Аскер къуллукъда муну джаратама эмда муну джаратмайма деб, не затха айтыргъа боллукъсуз?

- Аскер къуллугъуму бардыргъан джылларымда кёб затха тюртюлгенме – аманнга, игиге да. Алай а кёрген иги, ашхы затларым аман затладан эсе джюз къатха кёб болгъанларын ёмюрде да унутурукъ тюлме.

- Аскер къуллукъну сайлагъан адамгъа, сиз акъыл этгенден, эм къыйын тийген зат неди? Сёз ючюн, сизни сагъышландыргъан, къыйнагъан затла болгъанмыдыла?

- Мен аскер кючледе къуллукъ этген джылларымы экиге юлешеме. Биринчи кесегинде мен тамадала айтханны толтургъанма, айтылгъанны къолумдан келгенича тындырыргъа кюрешгенме. Экинчи кесегинде башхаланы алларында сюелиб, оноу этиб, этилген оноуну толтурур ючюн кюрешгенме. Эм къыйын тийген затха уа сеннге бойсуннган адамланы юслеринден сенден тамадала терс оноу этиб, сеннге да аны толтурургъа кереклисин санагъанма.

- Ишигизде сиз тутхан джашау джорукъланы юслери бла атларгъа керек болгъанмыды?

- 2009-чу - 2012-чи джыллада хауа кючледе ишлегенлени джашауларында тюрлениуле башландыла – ишлерин иги билген усталаны башларына бош этиб тебредиле, аланы ичлеринде лётчикле да бар эдиле. Бу зат аланы социал джаны бла эркинликлерине къаршчы келе эди. Аны бла бирге авиацион бёлекледе ишлегенлени хазырлыкъ дараджаларын тёбен этиу да орун алгъан эди. Аны тышында да управлениени структурасын тюрлендирдиле, авиацияны эмда аскер аэродромланы санын къысхартдыла, аскер училищеге курсантланы алыуну тохтатдыла, абычарланы иги кесегин сержант къуллукълагъа салдыла. Джюрегимде ол затлагъа къаршчы болсам да, айтылгъан затны, мадарсыз болуб этерге керек болдум. Ол заманда ишими тындырыр ючюн, тутхан джашау джорукъларымы юслери бла атларгъа керек болдум. Сёзсюз да, артдаракъда кёб кемлик тюзетилди, алай а болуб бошагъан затны ызына къайтарыр мадар джокъду.

- Аскер къуллукъну джолун сайлагъан джаш адамгъа не затны аманат этерик эдигиз?

- Уллу джолгъа тургъан адам, бютюн да ол джашауун аскер усталыкъ бла байларгъа излей эсе, тарихни билирге керекди. Ётген джолубузну билиу джашауда керекли затланы бириди. Аны бла бирге алгъа таукел къараргъа да керекди. Не джаны бла да билиминги, хыйсабынгы ёсдюрюр ючюн талпыргъа керексе. Самолёт, кёкде къымылдамай тохтаса, джерге тюшюб кетеригин унутургъа джарарыкъ тюлдю.

Мен оюм этгенден, адамны джашауда къаллай адам боллугъунда юйде, школда аны къалай кюрешгенлерини магъанасы уллуду. Ол себебден сабийни игилик, ашхылыкъ этерге тырмашдырыргъа тыйыншлыды. «Кёрген кёргенин этер» деб халкъда бош айтылмайды. Адамгъа «кесинги алай джюрют, аны этме, ары барма» дегенча затладан эсе, осал затланы этмей, иги атламла этиб кёргюзсенг, ол аны иги ангыларыкъ болур.

- Сиз бусагъатда Санкт-Петербургда джашайсыз. Миллетигизни сыйын чыгъара, джашауугъузну юлгюлю ётдюрюб барасыз. Сау болугъуз. Бюгюнлюкде къарачай-малкъар халкъыбызны джаш тёлюсюне не зат айтыргъа боллукъсуз? Не десегиз да, сиз джерни къалынын-джукъасын да сезген адамладансыз.

- Ким да сюеди миллетин. Анга да сейирсиниу джокъду. Бизни джаш адамларыбыз да джашауда кеслерине тыйыншлы орун айырыб, къралны джарагъан адамлары болурларын, айхай да, излейме. Адамгъа ауаз берирге уллу сюймейме. Алай а къарачай-малкъар джаш тёлюге айтыр затым барды. Уллу джашау сынамыма таяныб, бир затны таукел айтыргъа боллукъма: адам анга не кереклисин, ким болургъа излегенин тикирал билирге керекди, джашау джолда бир муратны тутуб барса, анга ие боллукъду. Муратына джетер ючюн, джашау кеси къаллай атламла этерге кереклисин кёргюзюрюкдю. Аны бла бирге бюгюнлюкде бола тургъан затладан толу хапарлы болургъа керекди – ол келир заманда тюз атламла этерге болушлукъ этерикди. Билимин ёсдюрюуню юсю бла джашаугъа, дуниягъа да къарамынгы кенг этерге керекди – кёб затны билген, бола тургъан ишлеге багъа берген, аланы бир-бирлери бла байламлы эте билген джашауда аз джангыллыкъды. Мени юйдегими, элими, миллетими, къайгъысы да джетерикди деб, тохтаб къалмай, бютеу дунияда бола тургъан тюрлениулени билирге заман табаргъа керекди. Атлам этерден алгъа, кишиге хата саллыкъмамы, кимни болса да атламым бла джунчутурукъмамы, мен тюзмеми, деб сагъыш этерге тыйыншлыды. Не къыйын болса да, ариу, джолда арыб, солуб, дагъыда барлыкъ эсенг да, тохтаб къалмай, таймаздан алгъа баргъанлай турууну тюзге санайма.

- Къанамат, сиз джазыуугъузгъа разымысыз?

- Аскер къуллукъгъа джюрек разылыгъым бла тюшгенме. Мени командирлерим барысы да терен билимлери, акъыллары, адамлыкълары да болгъан асыл адамла эдиле. Ёзге, барыбызгъа да излемни къаты сала эдиле – ишге ат башындан къарагъанны унамай эдиле. Ол себебден, не кесинги саудан тутхан ишинге берирге, неда ишни къояргъа керек эдинг.

Лётчикле кеси разылыкълары бла сайлайдыла кёк бла байламлы усталыкъны, ол себебден джазыуума разыма. Аны бла бирге къошаргъа излегеним: Совет Союз чачылгъандан сора, къуллугъуму Аскер-Хауа Кючледе андан ары да бардырыргъа разы болдум. СУ-27 самолётда авария этгенимден сора, аскер къуллукъдан кетерге керек болдум.

- Сиз акъыл этгенден, керти эркиши деб, къаллай шартлары болгъаннга айтылады?

- Ол затны юсюнден къысхады джууабым. Къарачай-малкъар халкъны таурухларын окъугъан, керти эркишилик не болгъанын ангыларыкъды. Кесин ала бла тенглешдириб кёрюрге боллукъду.

- Сиз Тёбен Тебердиде туугъансыз. Джангы Тебердиде джашагъансыз. Тёбен Тебердиде орта школну тауусхансыз. Таурухлу джуртугъуз сизни эсигизге не затны салады?

- Таурухлу джуртум мени туугъан джеримди. Ол мени эсиме сабийлигими, школ джылларымы, тенглерими салады. Мени ёсдюрюб, джашау джолгъа салгъан эм багъалы адамларым бла – атам-анам бла - байламлыды туугъан джерим. Джуртумда кёб тюрлю миллетни келечиси шох, ариу джашагъанларына къууанама. Бурундан келген ариу адетлерибиз бла байламлыды туугъан джерим – хар ким да сыйын, намысын тас этмей джашаргъа тырмашады. Мени туугъан джерими ариулугъуна джетген дунияда джукъ джокъду.

Туугъан джуртунг сени сакълайды, сен анга къайтыргъа керексе.

- Мындан ары муратларыгъыз къалайдыла?

- Мындан ары да джашаууму гитче авиация бла байламлы этерге умут этеме.

- Сау болугъуз. Аллах этген муратларыгъызны берсин.