Акъыл да, фахму да, билим да, болум да, насыб да бирден берилселе, мен да болаллыкъма генерал.
Халкъда джюрюген сёз.
Къыргъыз ССР-ни Талас областында Ленинполь эл. 1953-чю джыл январь айны 27-чи кюню. Халкъыбыз тыш джуртлада тургъанлы 10-чу джыл башланнганды. Ачлыкъдан, аурууладан къырылгъаны сёл болуб, миллетибиз хайт деб тириле башлагъанды. Алай а И. В. Сталинни ёлюрюне энтда 37 кюн барды. Алкъын халкъны къадары белгисизди. Ёмюрлюкге тыш джуртлада къалыб, эрибми кетерикбиз огъесе ахыр кюнюбюзде санларыбызны Ата джуртубузну топурагъына къошаргъа Аллах буюрлукъмуду? Къысхасыча айтыргъа, бир джанындан алыб къарасанг, ёлюмден къутулдукъ дерге боллукъду, экинчи джанындан къарасанг а – мутхуз белгисизлик.
Миллетибиз ма бу халда тургъан кюнде, Семенланы Зекерияны толу юйдегисине энтда бир улан къошулду. Зекерия да, аны юй бийчеси Кеминат да, джууукъ-тенг да улан туугъанына тюз къууаннгандан, алгъыш этгенден башха дуниягъа джаратылгъан джанчыкъны джазыуу къалай боллугъун къайдан билсинле. Ол затны Бир Аллахдан сора киши да билмейди. Туугъан джашчыкъ – Руслан - ёсюб джетсе, аны тенглери, «тёрт кере генерал болгъан тенгибиз!» деб махтаныб сёлешириклерин да, эркелетириклерин да, Къарачай-Черкес Республиканы Баш сюдюню председатели болуб ахлуларын ёхтемлендирлигин да, къралны сыйлы орденлери бла, медаллары бла саугъаланныгъын да алкъын киши билмейди.
Тюзлюк а тюзде къалмайды. Руслан да 4 джылдан атлагъан джашчыкъ болуб, миллети 14 джыл чакълы бир заманны термилген Джуртуна къайтды. Зекерияны юйдегиси Эски Джёгетейде орналды.
Джылла оза, Руслан да хайт деген джашчыкъ бола, школгъа джюрюб башлады. «Аллах» деген атасы Зекерия, тау намысны белгисича анасы Кеминат, къарнашлары Назир, Абдул, Харшым, Норий, Хамид, эгечлери Зорум, Даута, Оля, Алимат, Фатима – саулай да 11 сабийден къуралгъан, элде сыйлары болгъан керти къарачай юйдегиде ёседи Руслан.
Джылкъыны ичинде тайчыкълагъа эс бёлюб къараб турсанг, ол джоргъа боллукъ тайчыкъ аз да эниш сюрем айланнганлай, джоргъалаб башлаучанды. Ма аллай кёзге кёрюннген ашхы ышанлары болур эдиле аны да гитчелигинде. Адам баласыны гитчеликде, уллулукъда да кёзлери хазна тюрленмейдиле, ала адамны ич дуниясыны кюзгюсю болгъанлай турадыла. Сабырлыкъ, басымлылыкъ, тазалыкъ, тюзлюкге талпымакълыкъ орналыбдыла Русланны джылыу берген кёзлеринде…
Руслан орта школну джетишимли бошаб чыкъгъанындан сора, 1971-чи джылны май айындан 1973-чю джылгъа дери Совет Аскерни тизгинлеринде къуллукъ этеди. Аскерден бет джарыкълы болуб къайтыб келгенинден сора, тюзлюкню излеген иннети джюрегине тынчлыкъ бермей, 1974-чю джыл Черкесск шахарда милициягъа ишге киреди. Аллах берген акъылы, фахмусу, тирилиги болгъан Руслан билим амалсыз керек болгъанына тюшюне, ишлей тургъанлай, Краснодарда кърал университетни юрист бёлюмюне кириб, джетишимли окъуб, баш билим алыб чыгъады. Андан ары Семен улу тамада следователь, андан сора бек уллу ишлени тинтген тамада следователь, андан сора Къарачай-Черкес Республикада Ич ишлени министерствосуну следствие бёлюмню тамадасы болуб да кёб джылланы ишлейди, юстицияны полковниги чынны да алады.
1998-чи джыл Семенланы Русланны эм тыйыншлыгъа санаб Къарачай-Черкес Республикада Федерал налог полиция управлениени башчысы этиб саладыла. Ма алай бла ол налог полицияны генерал-майору болады! Къралда ол къуллукъ чачылгъандан сора Семен улу 2003-чю джылдан 2009-чу джылгъа дери Къарачай-Черкес Республикада ич ишлени министрини экономика къоркъуусузлукъдан орунбасары болады да, милицияны генерал-майору чынны да алады. Билимин андан да бек ёсдюрюрге излеб, ишлей тургъанлай, Орёл шахарда кърал къуллукъгъа окъутхан академиягъа кириб, аны да джетишимли тауусады.
2009-чу джыл Къарачай-Черкес Республиканы Сюдю департаментини управлениесине башчы этиб саладыла. Ол къуллугъуну дараджасын аскер дараджагъа кёчюрюб айтсакъ, ол да генерал чыннга тенг болады!
2012-чи джылны июль айында къралыбызны Президентини указы бла Семенланы Русланны Къарачай-Черкес Республиканы Баш сюдюню председателини заместители къуллукъгъа саладыла.
«Ашыкъмагъан суу тенгизге джетгенча» 2015-чи джылны ноябрь айында уа Россия Федерацияны Президентини указы бла Семенланы Зекерияны джашы Русланны эм тыйыншлы кёрюб Къарачай-Черкес Республиканы Баш сюдюню председатели этедиле.
Кёчгюнчюлюкню азабларын сынагъан джылланы биринде – 1953-чю джыл январь айны 27-де - туугъан къарачай джашчыкъны эки кере генерал чын, эки кере да генерал чыннга тенг болгъан класс чынла алгъанын, къарачайча айтсакъ, 4 кере генерал болгъанын, бюгюн кёзюбюз бла кёре эсек, «дунияда тюзлюк джокъду» деген джанына гюнах ала болур. Хар заманда терслик тюзлюкню хорлаб тургъан адет болса, дунияны башында джашау тохтаб къалыр эди. Къайсы миллетни джашы болсанг да, бу къралны джоругъуна келишиб джашасанг, кесинги таб тутсанг, генерал да, сюдню башчысы да, полицияны башчысы да болаллыгъынга шагъат тюлмюдю Семен улуну джашау джолу?!
Руслан кесин къалай тутханыны, къалай джюрютгенини юсюнден аны 1975-чи джылдан бери таныгъан, уллу кърал ишледе ишлеб келген, бюгюнлюкде «Къарачай - алан халкъ» джамагъат бирлешликни башчыларыны бири, отставкадагъы полковник Боташланы Даутну джашы Сулейман хаджи былай айтады: «Мен да милицияда ишлей эдим. Русланны кеси бла къалмай, атасын, анасын да ариу таный эдим. Аллах джандетли этсин аланы. Русланны атасы дин тутхан, акъыллы адам эди. Бир кере мен алагъа баргъанымда Зекерия: «Дунияны башында Бир Аллахдан сора терслиги болмагъан, гюнахы болмагъан джокъду. Бир джангылгъанны Аллах да кечеди. Аман этеме демегенлей бир терс иш этиб ийген адамны терслиги адамлагъа бир уллу джарсыу келтирмей эсе, бир мадарын табыб, къатылыкъ этмегиз», – деген эди. Аллахха таза ийнаннган Зекерияны айтханы хар заманда мени къулагъыма келгенлей туруучан эди. Ол сёзле мени эсимде къалгъанларыча, джашыны эсинде къалырча да кёб акъыл сёз айта болур эди. Аллах берген къанында ашхы шартларына атасыны, устазларыны айтханлары да къошула, Руслан «ма былай болса» дегенча бир керти джаш болгъан эди. Адамны джанына тиерча сёз айтыб мен аны ауузундан ёмюрде эшитмегенме. Джукъ кереклиси болуб тилеген адамгъа, ол адамны тилеги законнга къаршчы бармай эсе, ол зат аны къолундан келе эсе, этмей къоярыкъ тюлдю. Ма ол эркиши къанлы чырайлы сыфатыча, тизгини болгъан, кирсиз, джыйымлы адамды Руслан. Джашлыкъда къара кючю да бек уллу эди. Къол тутуш бла тенглени ичинде аны хазна киши хорламай эди. Адамла бла келишмеклигин а къой да къой… Ёмюрде мен аны адам бла дауур этиб эшитмегенме. Сёз ючюн, мен Руслан бла тюбешсем, бек къууаныучанма. Тарихни иги билгени амалтын, айтхан хапарына адам сюйюб тынгыларчады. Тарих хапарладан законнга, джорукъгъа кёчсек, «къолумда властым барды» деб адамлагъа джарсыу салгъанланы унамагъан, тюзлюкчю болгъаны ачыкълана эди Русланны. «Дайте мне шесть строчек, написанных рукой самого честного человека, и я найду в них что-нибудь, за что его можно повесить», – деб, XVII-чи ёмюрде джашагъан Францияны уллу кърал къуллукъчусу Кардинал Ришелье айтханлай», – деб да башлаучан эди бир-бирледе Руслан сёзюн. Аны айтханым, Семенланы Русланны сёз урумунда уллу адамлыгъы, терен билими да танылады. Къысхасыча, кеси аллына джукъ болмайды. Акъыл да, билим да, фахму да, тирилик да, адамлыкъ да бир адамны юсюнде бир-бирине къошулсала болады Русланча адам! Ма алай бла ёсдюргенди юй бийчеси Тамара бла бирге огъурлу юйдегини. Русланны къызы Мариям бизни къралда эм онглу окъууну – МГИМО-ну - тауусуб, дуния дараджалы билим алыб, керти къарачай къызча намысны, адетни сакълай, бет джарыкълы болуб, тыш къраллада келечи (дипломат) болуб да ишлегенди. Бюгюнлюкде Москвада МИД-де ишлейди.
Уллу джашы Ренат КъЧР-ни къурулуш министрини 1-чи заместителиди.
Гитче джашы Мурат а Къобан районну прокуроруну болушлукъчусу болуб ишлейди. «Ата сыры – балада» дегенлей, аталары кёргюзген тюз джол бла бара, халкъны ичинде сыйлары бла, намыслары бла ишлерин баджара, адамладан бюсюреу таба джашайдыла».
Биз да сёзюбюзню ахырында Семенланы Зекерияны джашы Русланны туугъан кюню бла таза джюрекден алгъышлай, сабийлерингден, туудукъларынгдан, аладан туугъанладан къууана, огъурлу юй бийченг Тамара бла бирге, эм азында энтда джашагъанынгча бир джаша, дей, назму халда алгъышыбызны айтабыз:
Трам Семенланы джашыса,
Тау Джуртда Сюдню Башыса,
Иннетинг – таза, тилинг – бал,
Алтын имбашлы генерал!
Къатыгъа къаты боласа,
Терсликге бугъоу саласа.
Онгсузгъа, сен, къол бересе,
Тюзню ахлунгча кёресе.
Сабырлыкъ – сени къанынгда,
Тюзлюк а – сени джанынгда,
«Къралым, халкъым!» - деб, джашайса,
Тин аталагъа ушайса!
Деу Эресейни джашыса,
Тау Джуртда Сюдню Башыса!
Насыб узата сеннге къол,
Сен, кёб джылланы Башчы бол!
ГЕРБЕКЛАНЫ Ислам, ТЕМРЕЗЛАНЫ Теймураз, ЁЗДЕНЛАНЫ Альберт.
