«Алкъын терслигинг джокъ эсе да, кесинги эсгергенлей турурча, сеннге бир белги къурайым…» - деб, Уллу Аллах адам улугъа прокуратураны къурагъан болур. Аны айтханым, прокурорланы кеслери бла къабакълашхан къой эсенг, мени сартын, ала ишлеген мекямны къаты бла ётюб башласам да, бир терслигим болгъанча, кеси кесиме ишек этиученме. Бир Аллахдан сора уа бир терслиги, бир гюнахы болмагъан ким барды?..

***

Прокуратурада ишлегенлени байрам кюнлери бла байламлы биз да «Къарачай» газетде аланы юслеринден бир зат джазсакъ деб кёлюбюзге келди да, журналистликде уллу сынамлары болгъан усталарыбыз ишни юсю бла бирер джары кетгенлери амалтын, мен кесим прокуратурагъа барыргъа керек болдум. Барырымы аллы бла, дуниядан хапары болгъан бир танышыма: «Прокуратурада ишлеген, миллетни ичинде сыйы болгъан къарачай джашладан кимни таныйса?» – деб соргъанымда, Хубийланы Халитни джашы Алийни атын айтды. Ма алай бла, Алийни телефон номерин табыб, анга сёлешиб, тюбешир заманыбызны белгилеб, джолгъа чыкъдым.

Мен республикан прокуратураны мекямыны эшиклеринден кириб, сакълагъанлагъа документими узата, нек келгеними чурумун айтдым. Бир саубитген абычар Алийге телефон бла билдире, меннге къараб: «Бусагъат кеси келликди», – деди.

Арадан бир такъыйкъа да озгъунчу, къара кёзлю, къара къашлы, субай сюекли, джылы 40 бла 50-ни ортасында болгъан бир чырайлы джаш келди.

- Салам алейкум! Хош келдинг, – деб, эки къолу бла къолуму тута, меннге джол къоя, – ма бери, – деб, барлыкъ джерибизни кёргюздю. Кабинетине кирдик. Алий олтургъан столну юсюнде къагъытла кёб болсала да, аланы тизгиннге салыныб тургъанларына кёзюм джетди. Иш столуну бери чыкъгъан бёлюмюню тёрюне мени олтуртду да, кеси да мени туурама олтурду. Ма алай бла ушагъыбыз башланды.

- Атынга Алий деб къойсам, кёлюнге джукъ келликмиди?

- Мен билгенден, бизни миллетде не «сиз» деб, не «…вич» деб атасыны аты бла айтмагъандыла. Аны амалтын, Алий деб къойсанг разыма.

- Сау бол. Кёлюнге джукъ келмесин, мен суратчы болуб, меннге, «Къарчаны суратын сал», деселе, кёб сагъыш эте турмай, сени суратынгы саллыкъ эдим… – дедим ышара.

- Сен меннге соруу этерге келмей, мен сеннге соруу этген болсам, айтханынгы бетсиннгеннге неда башынга себеб излегеннге санарыкъ эдим. Бу халда уа мен сеннге не айтайым? – деб кюлдю Алий.

«Энди, мен журналистча прокурорну джюрегине джол салдым болур» деб кёлюме келе, сорууларымы башладым.

- Къайда туугъанса, къайсы школда окъугъанса, баш билим къайда алгъанса, къайда ишлегенсе? Къысхасыча, джашау джолунгдан бир къысха хапар айтсанг эди.

- 1972-чи джыл сентябрь айны 11-чи кюнюнде Зеленчук районну Сторожевая стансесинде туугъанма, школну да анда бошагъанма. Баш билим Ставрополда кърал университетде алгъанма. 1997-чи джылны май айындан Ставрополь крайны Трунов районуну прокуратурасында следователь болуб ишлеб башлагъанма. 1999-чу джылны ноябрь айындан а Ставрополь крайда «прокурор отдела по надзору за исполнением законов о несовершеннолетних» болуб ишлегенме. 2000-чи джылны сентябрь айында кесибизни республикагъа келдим да, «старший следователь отдела по расследованию особо важных дел прокуратуры КЧР» болуб ишлеб башладым. Алайда 7 джыл ишлегенден сора, «заместитель руководителя отдела по расследованию особо важных дел Следственного управления Следственного комитета РФ по КЧР» болуб да бир кесекчик ишледим. 2007-чи джылны ноябрь айындан бюгюннге дери «начальник отдела по надзору за уголовно-процессуальной и оперативно-розыскной деятельностью органов внутренних дел юстиции прокуратуры КЧР» болуб ишлейме.

- Чынынг а неди Алий?

- Бизде, прокуратурада, аскердеча болмай, чынланы атларына бир тюрлюрек айтадыла. «Старший советник юстиции» дейдиле мени чыныма, ол чынны аскер тилге кёчюрсек, полковник болады.

- Хар адамны да джюрегинде онглугъа, ашхыгъа санагъан, «ма мен да алай болсам» дегенча, бир адамы бола болур. Аллай адам кимди сеннге?

- Хар къарачай эркиши да атам дерик болур. Меннге да атамды эм онглу да, эм иги да дунияда. Иш джаны бла, кърал джаны бла алыб къарасам, генерал Боташланы Халисни джашы Казимирге керти таза джюрекден бек уллу багъа-сый береме.

- Энди атангы, анангы, эгечлеринги, къарнашларынгы юслеринден да бир хапар айтсанг эди.

- Атам Хубийланы Хаджи-Османны джашы Халит 1940-чы джыл туугъанды, баш экономист болуб ишлегенди. Анам – Батчаланы Хусеинни къызы Разият - 1942-чи джыл туугъанды, кёб джылланы школда математикадан дерсле бергенди. Юйде сабийле юч джаш бла эки къыз эдик.

- Энди кесинги юйдегинги юсюнден да айтсанг. Юй бийченг кимди, балачыкъла ненча бардыла?

Юйдегини аты Залинады, Блимгъотланы Къурманбийни къызыды. Ставрополда медакадемияны бошагъан эди да, кесини усталыгъы бла ишлейди. Сыйынг да мийикде болсун, юйде Мадина бла Альбина деб эки къызчыкъ, Руслан бла Ренат деб да эки джашчыкъ бардыла. Халкъыбызда джюрюген ашхы адетлени тута, къралым, миллетим деген адамла болсала деб, билген билимибизни салыб юретирге кюрешебиз.

- Ана тилде сёлешемидиле?

- Айтханынгы иги ангылайдыла, сёлешселе бир кесек чалдырыб сёлешедиле да, анга бир кесек джарсыйбыз. Эртденбла ишге кетиб, ингирде къайтабыз, да азыракъ кёребиз. Алай болса да, Аллах айтса, таза сёлешдирирге кюреширикбиз…

- Аллах этген муратларыгъызгъа джетдирсин. Сабийлерингден къууаннганлагъа Аллах тенг этсин!

- Сау бол.

- Энди ишинги юсюнден да бир-эки сёз айтсанг эди.

- Да не айтайым… 2016-чы джылгъа кёре 2017-чи джыл аманлыкъла этиу 15 процентге ёсген эди. Къалгъан аманлыкъладан эсе, наркотиклени сатыу, адам ёлтюрюу, адамланы алдаб рысхыларына ие болургъа кюрешиу дегенча аманлыкъла асламыракъ тюбейдиле бизни республикада. Аллах айтса бирлешиб, барыбыз да алагъа къаршчы чыгъыб, хорларгъады баш муратыбыз.

- Баш муратыгъызгъа джетер насыбны сеннге да, бютеу прокуратурада ишлегенлеге да Аллах берсин.

- Биргелей.

- Джангы джыл келди, огъур бла келсин. Миллетибизге не айтыргъа излей эдинг?

- Биринчиси, саулукъ-эсенлик. Экинчиси, энчи насыб, мелхумлукъ. Ючюнчюсю, бир-бирибизге уллу кёллюлюк этмей, онглу онгсузну эсгере джашар ангыны Аллах бизге берсин. Биз, къарачайлыла, ишлеген миллетбиз. Ашхы адетлерибиз бек кёбдюле, алай а мени кёлюме келгенден, бир джетишмеген джерчиклерибиз да бардыла. Сёз ючюн, «менлигибиз» кёбюрекди. Бюгюнлюкде кесибизни юсюбюзден не айтыргъа билмесек, Крыловну къазланы юсюнден баснясында «Наши предки Рим спасли» дегенлей, бир келишмеген затланы айтыб кёкюрекни тюйюб тебрейбиз. Бюгюнлюкде да, хар заманда да адамны этген ашхы ишлери ючюн багъа бериледи. Бир-бирибизге зарланмай, бир-бири сёзюбюзню этмей, иги ишлерибиз ючюн бир-бирибизге багъа, сый бере билгенле болайыкъ. Башха къарнаш халкълагъа да иги кёзден къарайыкъ. Уллу Эресей къралыбызны Конституциясына, джорукъгъа кёре джашай, аны джакълай джашар ангыбыз мийик болсун. Аллахны, адамны аллында да терслик , аманлыкъ этмей, таза джашаргъа кюрешейик. XVIII-чи ёмюрледе джашагъан француз джазыучу, философ Дени Дидрону айтхан сёзлерин эсгертирге излейме ахлуларыма: «Расплата в этом мире наступает всегда. Есть два генеральных прокурора: один – тот, кто стоит у ваших дверей и наказывает за проступки против общества, другой – сама природа. Ей известны все пороки, ускользающие от законов». Бу сёзлени айтханым, мени ахлуларымы бири да прокурорлагъа темир ауну ол бир джанындан къарамасын. Мен ангылагъаннга кёре, Дидрону «природа» дегени Аллах дегенлигиди. Аманлыкъ этиб, прокурордан къутулгъан да, Аллахдан къутулаллыкъ тюлдю. Аманлыкъ этмей джашар насыбны Аллах хар бир адамгъа да берсин.

- Амин Аллах. Сау бол заман табыб ушакъ этгенинге. Къууанч бла тюбешейик!

***

Мен Алий бла ушагъымы бошай ёрге туруб эшикле таба атладым. Алий мени ашыра тюбюне дери келди. Джылы, къол тутуб, айырылдыкъ.

Кеси аллыма сёлеше: «Мен суратчы болуб, меннге Къарчаны суратын сал деселе, кёб сагъыш эте турмай, сени суратынгы саллыкъ эдим, Алий!» – дейме. Аллай бир джылны ичинде ауур, къыйын ишде ишлеб, ачыулу болмагъан, Аллах деб сёлешген, юйюн-юйдегисин, миллетин, къралын сюйген джашны таза ышаргъаны кёз аллыма келе барама.

ЁЗДЕНЛАНЫ Альберт.