Эркенланы Магометни джашы Хазратали Къазахстанда тогъуз башлы юйюрде алтынчы сабий болуб ёсгенди. Тыш джуртну исси хауасында ётсе да сабийлиги, ол Ата джуртуна джюреги бла байланыб тургъанды. Сайрам районда Черноводскедеги эл школну 1970-чи джыл тауусуб, андан сора атасына, анасына болушлукъ бек керек болуб, колхозгъа ишге киреди. Анда не тюрлю ауур ишден да артха турмай, ол алай уруннганды: мамукъ, джюзюм, чюгюндюр, гардош джыйгъанды дагъыда бирси колхоз ишлеге къошулгъанлай тургъанды. Сабийликден огъуна Хазраталини лётчик болургъа мураты болгъанды. Аны себебли 1971-чи джыл ол Тамбов шахарда баш аскер авиацион училищеге окъургъа киреди. Кёб турмай билимин ёсдюрюр мурат бла алайдан да Ворошиловград шахарда штурманланы хазырлагъан авиацион училищеге (ВВАУШ) окъургъа кёчеди. 1975-чи джыл Хазратали училищени айырмагъа тауусады да, аны Прикарпатьеде аскер округга къуллукъ этерге ашырадыла. Аны Луцк шахарда къаушатыучу эмда бомбала атыучу авиациялы 216-чы полкга (истребительно-бомбардировочный авиационный полк) офицер этиб аладыла. Ол джылла Афганистанны джеринде уруш къызыу баргъан джылла эдиле. Хазраталини Афганистанны джерине ашырыргъа башындан буйрукъ келиб ары хазырлайдыла. 1984-чю джыл капитан Эркен улу Ташкентге учады. Аны юсюнден Хазратали эсине тюшюре былай хапар айтды:- Ташкентге келиб тюшгенлей, мен мурат этгенча болмагъанын ангылагъан эдим джумушум. Бери келгенимде алгъы бурун меннге: «Танка полкга танкистлеге болушлукъчу болургъа адам керекди, деб джазгъан эдик баш штабха, сени ол ишни толтурургъа деб ийгендиле», - деб ангылатдыла. Сора мени джюрегими къайгъы басды. Нек дегенде, мени анда совет аскерчилени керекли затла бла не тюрлю да къыйын хыйсаблада авиация джаны бла баджарыргъа деб хазырлагъан эдиле. Сора, мени ол джаны бла хайырым иги боллугъун биле эдим. Алай бла барыб тамаданы кесине тюбедим да, джарашдырыб ангылатдым. Мени талай джылны узагъында аскерде авиация джаны бла юреннгеними эмда ол джаны бла окъуу алгъанымы да ачыкъ этдим. Полковник талай заманны сагъышлы тынгылаб туруб, сора меннге Афганистанда къазауатда вертолётчуланы ишлери бек къоркъуулу, къыйын болгъанын да ангылатыб, джууаблы ишлени бирин борч этиб бойнума салды.
Мен Афганистаннга тюшгенимде биринчи кюнледе баракда орналгъан эдим. Кечени бир заманында тоб атылгъан тауушла башландыла. Биз тургъан джерни туура къатында атылгъанча алай эшитиле эдиле. Мен а, алкъын порохну ийисин сынамагъан адам, олсагъатлай секириб туруб уруш къуугъуннга хазырландым. Сынамлары болгъан офицерле: «Алай бола турады, юрене барлыкъса», - деб ангылатдыла. Ма алай бла мен да окъ-тоб атылгъан тауушлагъа юрене тебреген эдим. Кёб да турмай мени дивизияны штабына авиация джанындан оператив бёлюмню тамадасыны болушчусу этиб штабха ашырдыла. Мени борчум не эди десенг, уруш баргъан джерледе не джаны бла да совет аскерчилеге азыкъ, кийим, окъ-тоб, бирси болушлукъну керек заманда табдырыу джумушлагъа эркинлик бериу эди. Ол джууаблы джумушну толу баджарыр ючюн а, алай дегеним, не адам, не техника къоранч болмазлай, таб оноу эте билирге, анга кёре да вертолётчиклени хазырлаб ашырыргъа эркинлик берирге керек бола эди. Мен джазгъан ишни штабны тамадалары сюзюб, оноулашыб, сора таб оноугъа санасала, ол заманда эркинлик бериле эди лётчиклерибизге уруш баргъан джерлеге учаргъа. Афганистанны таулу джерлери да аз болмагъанлары амалтын, вертолётчиклеге ол борчну толтуруу, башында сагъыннганымча, эм къоркъуулу, эм къыйын джумушланы бири эди. Бир-бир джерледе учуб тюшер джерлери табсыз болсала, ала тёгерек айланыб, табыракъ джерлени излеб, дыгалас этгенлери кёб бола эди. Ма ол кёзюуню сакълаб, мараб, моджахедле аланы ышаннга алыргъа да ёч эдиле. Ол къоркъуулагъа тюшмез ючюн бек керек бола эди аланы сакълыкълары эмда техникагъа усталыкълары. Кеси кёзю бла кёрмеген адам, ол затлагъа ийнанмазча эди. Аллай къоркъуулу болумладан сау-эсен чыгъыб, джумушларын да толу баджарыб къайтыучан эдиле лётчикле. Аллай мадар табалмай кюйюб къалгъан лётчик-истребителлерибиз да бола эдиле. Ол затланы эсиме тюшюрсем бюгюнлюкде да бек къыйналама джигитлеча джанларын берген джашлагъа. Ала кёкде уруш этиуде бек уста эдиле. Алайгъа къуш да къоналмаз дегенча джерлеге къондура эдиле вертолётланы. Тар ранлада уа, «къабыргъасындан тюшдю, асыры къысыкъ барады, кетиб энди ауушну энгишге тюшерге башлады, джерге тийиб бусагъатлай чачылыргъа, кюерге тебреди», деб къоркъуб тургъанлай, бир замандан вертолётну бир джанына аудураракъ этиб, дагъыда айланджюгюн къызыу бурдуруб, тар къулакъдан да чыгъарыб, аны джолун ёрге тюзетиб, уста тартыб, чыгъыб кете эдиле. Вертолётну тамам уста джюрюте билген лётчикле эталлыкъдыла ол лагъымланы. Аллай усталыкълары бла таб хайырлана билгенлерини себебинден кёб джаралы совет аскерчини да сау къалдыра эдиле. Аланы къайсы бири да джанларын аямай, ёлюмден да къоркъмай, интернационал борчларын алгъа салыб, анга кертилей къалгъандыла, деб кёлюме келеди.
Анда къарачай джашланы соруулагъанлай, барды деб эшитсем а, аланы джокълагъанлай тура эдим. Тамадала сорсала уа, хар бирин бирер эгечден, къарнашдан туугъан этиб алай айтыб да къоя эдим. Кертиси да, киши джуртха баргъанла барыбыз да бир юйдегича болуб къалгъан эдик. Артыкъсыз да бек хар бирибиз узакъда аскер бёлекледе болсакъ да, бир-бирибизден хапарлы болгъанлай тура эдик. Аланы арасында, урушда джан берген джашлагъа уа, джандетли болсунла, джаныбыз бек ачый эди. Аланы арасында мен таныгъан, бюгюнча эсимдеди, таукел, санлары спорт бла чыныкъгъан, тамам тириликлери бла да айырылыб танылгъан керти таулу джашларыбыз Апаланы Дагир, Бисилланы Нюр-Ахмат, Гогуйланы Ислам (джандетли болсунла). Ючюсю бла да юч тюрлю заманда танышхан эдим да, ауушханларын билгенимде бек къыйналгъан эдим, - деди подполковник Эркен улу.
- Не джашырыу, бизни сыйлы адамыбыз генерал Махаметланы Солтаннга тюбешиб, андан сынам алыргъа ол джыллада мени эм уллу баш муратым эди. Аны аскер къуллугъу меннге ёмюрлюкге юлгю эди. Ол муратыма джеталмасам да Совет Аскерни аллында толу борчуму бергенме, - деди ол.
Анда Хазраталини къуллугъу 11 гарнизонда ётгенди. Авиация джаны бла толу баджараллыкъ джумуш къалайда бек керек болса, аны ары ашырыб тургъандыла.
Ол къуру штабда олтуруб къагъыт джазыб турмагъанды. Аскерчилени уруш баргъан джерлеринде аланы не хыйсабда эмда аэродромла да къаллай болумда тургъанларына айланыб, барысын джокълаб, аладан толу хапар билиб турургъа борч салыннган эди анга. Ол айтхан хапарладан, аскерчиле урушха эмда тахса джумушла бла кетселе, аланы ыйыкъла бла огъай эсенг, айла бла къалыб кетгенлери бола эди. Сора аланы азыкъ бла, кийим бла бирси башха тюрлю керекле бла баджарыу ишлени къалай бардыргъанларын кеси кёзю бла кёрюрге керек бола эди. Аны амалтын, аллай кёзюулю рейдледе кёб тюрлю къыйын хыйсаблагъа да тюшгенди ол. Ушагъыбызда Хазратали анда джаралы болгъан хапарын да айтды. Аллай кёзюулю аскер джумушланы биринде Саланг ауушну тауларыны башында вертолётлагъа къонуучу джерни джарашдырыр ючюн, табыракъ джерни сайларгъа керек болуб, алайгъа къарар мурат бла баргъанды ол. Биргесине да тахса взводдан бир талай аскерчи да болгъанды. Алайда билмей тургъанлай, кёз джабыб ачхан чакълы бир кесек заманны ичинде, не болгъанын да ангылагъынчы, къатына снаряд тюшюб, атылгъанды. Хазраталини башында каскасы болгъаны уллу болушлукъ болгъан эди анга. Олсагъатлай къулакълары джукъ эшитмей, эсин ташлагъанды. Аскерчиле джетиб, кючден-бутдан кесине келтириб, эсин да джыйдыргъандыла, аны госпиталгъа терк джетдирир къайгъы да этгендиле. Алай бла ол сау къалгъанды, алай болса да ёмюрлюкге сакъатлыкъ да табханды.
Афганистандан Ата джуртуна къайтхандан сора, 1986-чы джылдан 1993-чю джылгъа дери, Хабаровск шахардан узакъ болмай аэродромда къуллугъун бардыргъанды. Афганистанда эки джыл къуллукъ этгени аны саулугъунда иги танг ыз къойгъанды. Саулугъу джылдан джылгъа таркъая баргъанды, аны чуруму бла Эркен улу къуллугъун да къояргъа керек болгъанды. Андан бери кёб суула саркъгъандыла, алай а Хазратали ол джылладан бери да саулугъун багъаргъа кюрешгенлей, аны сылтаугъа салмай, джамагъат ишлеге къошулгъанлай, миллетге джарарлай магъаналы джумушла этгенлей турады.
- Шукур Аллахха, Ата джуртубуз салгъан борчну айыбсыз толтуруб сау-эсен элибизге, джерибизге къайтыб тынчлыкълы къралыбызда бюгюнлюкде рахат джашайбыз. Ол эм уллу насыбды. Аны къазауатны не тюрлюсюн да сынагъан адам толу ангылай болур, эшта. Алай болса да, бюгюнлюкде джаш адамланы арасында Ата джурт ючюн джигитликле этерге джюреги бла, кёлю бла талпыгъан аз тюлдю. Анга джюрегим бир тюрлю бир къууанады. Аллах мындан ары да туугъаннга-туудукъгъа да окъ-тоб атылгъан болмай, къуру байрамлада кёкге атылыучу фейерверклени тауушларындан башхасын эшитдирмесин, - деди Эркен улу.
Афганистанда къазауатда кесин тири офицерча танытыб, ол Афганистанны эмда Совет къралны сыйлы саугъаларына да ие болгъанды. Ол этген джигитликлери ючюн талай медаль бла эмда махтау къагъытла бла саугъаланнганды. Бюгюнлюкде Эркенланы Магометни джашы Хазратали отставкадагъы подполковникди, Нарсана шахарда Урушлагъа къошулгъан ветеранланы советини тамадасыны заместителиди, РФ-ны «Офицерская честь» деген офицерлени союзуну члениди. Пенсиягъа чыкъса да, ол офицер шартларын тас этмей, джамагъат ишлеге да тири къошулгъанлай турады. Кеси да эки къызны ёсдюрюб, аладан туугъан туудукъчукъларына къууана джашайды ол.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
{jcomments}
