1979-чу - 1989-чу джыллада Афганистанда къазауатха Къарачай-Черкесиядан мингнге джууукъ адам ашырылгъанды. Аладан 42 уланы анда ёлгенди. Аланы арасында 16-сы да къарачай джашладыла. Сау-эсен туугъан джуртларына къайтханланы арасында да бюгюнлюкге дери 400-ге джууукъ «афганчы» къазауатда алгъан джараларындан, бирси чурумладан дунияларын ауушдургъандыла (джандетли болсунла). Афганистанда къазауатда интернационал борчларын толтура джан берген джашланы юслеринден хаман джазылыб турса да тыйыншлыды. Аланы атларын барыбыз да унутмазгъа керекбиз, ала эркишиликни, джигитликни юлгюсюдюле. Дагъыда аланы къыйын хыйсаблада кеслерин тыйыншлы тутханлары, бирси ашхы шартлары ёсюб келген тёлюге юлгю болуб, джаш адамланы патриотизмге талпытадыла; Ата джуртха керек заманда ёрге турургъа эмда анга кертилей къалыргъа юретедиле.

Алайды да, аллай юлгюлени бириди Хабланы Хызырны джашы Кичи-Батыр да. Ол 1965-чи джыл Ючкекенде уллу юйдегиде тёрт къарнаш бла эки эгечни эм кичилери - джетинчи сабий болуб туугъанды. «Уллу къазанда бишген эт чий къалмаз» дегенлей, атасы бла анасы башха сабийлеринча аны да иш бла чыныкъдырыб ёсдюргендиле.

Алай бла Кичи-Батыр элде орта школну 1982-чи джыл тауусхандан сора, кёзю къараб, абадан къарнашлары бла бирге Саратов областха ишлерге кетеди. Кичи-Батыр, сабийлигинде огъуна ауур ишден къоркъмагъан тири джаш болуб ёсгени себебли, къарнашларындан артха къалмай, ала бла бирге «Земледелец» совхозда урунуб башлайды. Анда ишлей тургъанлай, Кичи-Батыр 1984-чю джыл арттотур (апрель) айны 19-да заманы джетиб, алайдан аскерге кетеди.

Кесини джылларындан алгъа уруннган, тирилиги бла, болуму бла да кесини тенглеринден айырылыб танылгъан джаш, школда огъуна машина джюрютген курсланы да окъуб, анга эркинлик къагъыт да алгъан эди. Аскерде биринчи алты айны ол сержантла хазырлагъан курслада окъугъанды. Андан сора анга сержант чын да берилгенди. 1984-чю джылны аууз-герги (октябрь) айында, аны дагъыда талай джашны къазауатха деменгили хазырлаб, командирлери аланы кеслерине да ачыкъ билдириб Афганистанны джерине ашыргъанды. Биринчи заманда ол юйюне толу хапар джазмай тургъан эди. Афганистанда барыб тюшгенинде автомобиль батальонда къуллукъ этгенди. Арадан эки-юч ай кетгенден сора аны тирилигин, болумун, берилген къоркъуулу джумушланы толу баджаргъанын эмда къыйын болумладан чарпыусуз чыкъгъанын кёрюб, аскер тамадасы аны тахса бёлюмге командир этгенди. Ол кёзюуде Афганистанны Герат шахарында, башха джерлериндеча, ачы урушла баргъандыла, кимге да къоркъуулу болгъанды анда.

Кичи-Батыр тахса бёлекге башчылыкъ этиб, талай кере рейдлеге чыкъгъанды. Ол берилген джумушланы толу тындырыб, тахсачы бёлекден да къоранч болмай, сау-эсен къайтыб келиб тургъанды. Аны ол тирилигин, болумун тамадалары да кёргендиле, аны амалтын Кичи-Батыргъа къоркъуулу, джууаблы джумушланы бек ышаннгандыла.

Аллай кюнлени биринде, 1985-чи джыл элия (июль) айны 10-да аскер башчыдан буйрукъ келиб, анга биягъынлай тахсачы бёлеги бла бирге моджахедлени «уясын» ачыкъларгъа джумуш берилгенди. Аллай джумушха ала кече барыучан эдиле. Барлыкъ джерлерине да джетгинчи аланы алларын моджахедле мараб, джашыртын сакълаб туруб, чабыуул этгендиле. Алайда тири командир кесинден да бек биргесинде аскерчи тенглерине къайгъыра, аланы джанларын сау къалдырыр мурат бла душманлагъа от ачханды. Алай бла ачы сермешиу башланнганды. Хар неге да сакъ болуучу бёлек, ай медет, бу джол джау бла къазауатлары талай сагъатха созулгъанды. Командир Хабланы Кичи-Батыр джаралы болгъан нёгерлерини бирин кесини сыртына салыб окъну тюбюнден алыб чыгъаргъанды. Экинчи джаралы болгъан аскерчиге болушлукъ этерге деб, сыртына салыб алайдан чыгъарыб тебрегенлей, аны сыртына джауну огъу тийиб, джыгъылтханды. Алайда Кичи-Батыр нёгерлерин моджахедлени «тузагъындан» чыгъарыб, алагъа алайдан кетерге буйрукъ бергенди. Ала командирни кесин атыб кетерге унамай турсала да, Кичи-Батыр аланы джанлары сау къалырлай деген нюзюр бла къолунда автоматдан ахыр тылпыууна дери чакъдырыб, джауну артха тыйыб тургъанды. Сора алайда, керти джигитча, нёгерлерин отну тюбюнден чыгъарыб, сау къалдырыб, ахырында кеси да алайда джан бергенди.

Аты кибик кеси уллу юйюрде кичи болуб ёсген, батыр джашны сандыкъгъа салыб туугъан тау джуртуна келтириб, аскер адетдеча, сый бериб Гитче Къарачай районну Римгорка элини джамагъат къабырларында асырагъандыла.

Хабланы Кичи-Батырны аскер борчуна кертилиги ючюн, къыйын кёзюуде эркишилик танытханы ючюн, ёлгенинден сора, Къызыл Джулдузну ордени бла саугъалагъандыла.

Башында сагъынылгъан ол эки джаралы аскерчи тенги бири Москва шахардан, бири да Белоруссиядан джашла болгъандыла. Ала Афганистанда къуллукъ этиб борчларын толу бериб, сау-эсен юйлерине къайтхандыла. Арадан бир талай заман озгъандан сора, Кичи-Батыр джанларын окъну тюбюнден чыгъарыб, сау къалдыргъан эки тенги атасы Хызыргъа келиб тюбеген эдиле. Ала Кичи-Батырны керти тири, къаплан кёллю, таукел, джарыкъ адам болгъаныны эмда ачы къазауатда этген джигитликлерини юсюнден хапар айтхан эдиле. Аллай джашны ёсдюрген анасына, атасына, джууукъларына джюрек разылыкъларын да билдириб кетген эдиле.

Арадан талай джыл кетсе да, Римгорка элни школунда хар джыл сайын аны сыйына атаб устазла эмда аны таныгъан адамла, тенглери эсгериу джыйылыу бардыргъанлай, сабийлеге, башхалагъа да юлгю этиб Кичи-Батырны патриот шартларыны юсюнден айтханлай турадыла. Ючкекен элни эм узун орамларыны бири Хабланы Кичи-Батырны атын джюрютеди. Къралыбыз Уллу Ата джурт къазауатда да Уллу Хорламгъа аллай уланланы ётгюрлюклерини, тириликлерини себеби бла джетгени хакъды. Ол джигитлерибиз бла барыбыз да ёхтемленебиз, аланы атлары халкъны эсинде ёмюрлюкге къаллыкъды.

БАТЧАЛАНЫ Фатима.