Къарачай халкъны белгили джазыучусу Хубийланы Ахияны джашы Осман 1918-чи джыл февраль айны 17-чи кюнюнде Огъары Тебердиде, кеси къыйыны бла джашагъан юйдегиде, туугъанды.
Эл школну бошагъандан сора, Микоян-Шахарда педрабфакда окъугъанды, «Къызыл Къарачай» газетде ишлегенди. Бек джашлай огъуна назмула джазыб башлайды да, 17 джылындан атлай, 1936-чы джыл, «Комсомол джырла» деген биринчи назму китабчыгъын чыгъарады. 1938-чи джыл, «Абрек» повести китаб болуб чыкъгъандан сора, Хубийланы Осман СССР-ни Джазыучуларыны союзуна член болады.
1938-чи - 1939-чу джыллада Ставрополда устаз институтда билимин ёсдюреди.  1940-чы джыл  Къызыл Аскерни тизгинлеринде къуллукъ этерге кетеди. 1941-чи джылдан 1945-чи джылгъа дери баргъан Уллу Ата джурт къазауатда Хубий улу джаула бла сермешледе джигитликле этгени ючюн, Къызыл Джулдузну ордени бла саугъаланады. Урушдан сора, къарачайлыланы депортациясыны джылларында, Къыргъызстанда эл школлада устазлыкъ этгенди.
Туугъан джуртуна къайтхандан сора, «Ленинни байрагъы» газетни культура бёлюмюню тамадасы, телевидение бла радиовещаниени область комитетини джууаблы къуллукъчусу болуб ишлегенди. Талай джылны областны джазыучуларыны бирлешлигине башчылыкъ этгенди.
Хубийланы Ахияны джашы Осман бу китабланы авторуду:  «Комсомол джырла» (Назмула. Микоян-Шахар, 1936.), «Абрек» (Повесть. Микоян-Шахар, 1938.), «Время» (Стихи. Черкесск, 1957.), «Анам» (Назмула. Черкесск, 1960.), «Ант» (Назмула, джырла, поэмала. Черкесск, 1963.), «Аманат» (Трилогия. Черкесск, 1959-1965.), «Адамла» (Повесть. Черкесск, 1966.), «Мурат» (Хапарла бла назмула. Черкесск, 1968.), «Джукъусуз кечеле» (Роман. Черкесск, 1969.), «Дерт» (Повесть. Черкесск, 1971.), «Джылла» (Назмула, хапарла, очеркле. Черкесск,1974.), «Люди» (Повесть. Москва, Современник, 1974.), «Туугъан джерим» (Назмула. Черкесск, 1976.), «В пути» (Стихи и поэмы. Ставрополь, 1980.), «Родимый край» (Стихотворения и поэма. Москва, Современник,1981.), «Джашау бла фахму» (Эсге тюшюрюуле, статьяла, хапарла. Черкесск, 1982.), «Сёлешедиле таула» (Назмула, хапарла, очеркле, роман. Черкесск, 1987.), «Ассы» (Роман. Черкесск, 1988.), «Аманат» (Трилогия (экинчи кере чыкъгъаны). Черкесск, 1990.)
Хубийланы Османны талай чыгъармасы орус эмда башха тиллеге кёчюрюлгендиле.   Аны эллиден аслам назмусуна композиторла макъамла салыб, джырла болуб джырланнгандыла.
Литературада джетишимлери ючюн Хубийланы Ахияны джашы Осман «Хурмет Белгиси» орден бла эмда Халкъланы шохлугъуну ордени бла саугъаланнганды.
 Хубийланы Осман 2001-чи джыл мартны 27-де Черкесскеде ауушханды.
Хубийланы Ахияны джашы Осман  1967-чи джыл Сирияда орналгъан къарачай элге барыб, анда джашагъан ахлуларыбызны джашауларын кёрюб джазгъан «Блей» поэмасын  окъуучулагъа теджейбиз.
 
БЛЕЙ
(поэма)
 
Тенгизлени  юслери  бла
Болдум узакъгъа джолоучу,
Джылтырайды суу кёксюл-ала,
Джокъду аны къыйыры-учу.
Тюбейдиле кюйген, къуу сыртла,
Къумлу тюзле, къотур къаяла.
Биз кёрмеген бир къуджур джуртла.
Къысыр ташдан эски къалала.
Къачан кёреме деб учунуб,
Мен барама ашыгъыб сеннге.
Тюркню, Кипрни башы бла учуб,
Джерни аулай, джетдим элинге.
Къайдан кёрдюм ма бу халынгы,
Араб тюзледе аджашхан Блей?!
Бюгюн сени талпыб таныдым,
Артдан татырса деб, эсгермей.
Насыб! Тас этиб сен ызынгы,
Излетгенсе халкъгъа кесинги.
Эси кетиб, сеннге къызыныб
Джабылгъанды кёбню эшиги...
Нек къачханды адамдан насыб,
Арбазлагъа, юйлеге кирмей?!
Сер болгъанча, сагъышла басыб,
Джууаб эталмай, турады Блей.
Ийиреди кюнню иссиси,
Къум тюзле уа аны истемей...
Нек келгенин билмед киши,
Сеннге сорама, аджашхан Блей!
Не табдыла, айт, насыб излей,
Джер этекде сеннге келгенле?!
Тынгылайды, тилсизди Блей,
Этедиле джууаб ёлгенле.
 
I
«Зем-зем суулу, наныкъ ийисли,
Гокка ханслы джашил сыртларынг.
Нарат чегетле, къая киришле,
Къарай эдим сизге сукъланыб.
Къалай кетдим мен сени ташлаб,
Туугъан джуртум, сюйген Кавказым?!
Сени кюсей, джан бердим джашлай,
Хаман аны этеме ажым.
Биз тюнгюлюб бу хаух джашаудан,
Излей чыкъдыкъ бусурман топуракъ.
Къабыр юлюш табханбыз мында,
Къум тюзледе юзюлюб сокъмакъ.
Къайгъыбызны этмегиз бизни,
Юсюбюзню басханды бу къум.
Таныталсакъ биз кесибизни,
Джокъду мында тюбемез тукъум.
Джер азыгъы болгъанбыз келиб,
Билемиди Къарачай хапар?
Халкъ джашарча энди тюзелиб,
Саулагъа уа бармыды мадар?!»
Джалан сыртдан урады джелчик,
Къызгъан хауа сюрюб букъуну.
Сагъаймайды, чарс басыб, элчик,
Келтиреди кюндюз джукъуну.
Кёрюнмейди орам не бачха,
Джокъду мында къырдыш не терек.
Джазы, джайы да ушайды къачха,
Къауурсунду бютеу тёгерек.
Эки къонгур ийнек джегилиб,
Суугъа кетди арба сёдегей.
Къыйналады, суугъа термилиб,
Къумлу тюзде мен кёрген Блей.
Тутхандыла билеклеримден,
«Кир ичкери», — деб менден тилей.
Сюртедиле джыламукъ бирден 
Бир уллу къууанч этгенча Блей.
Сакъалларын сылайла къартла,
Эс ташлагъанча, алгъасаб,
Кёз алмайын къарайла ала,
Кавказ къонакъны тансыкълаб.
Къымылдамай не къыз, не къатын,
Къарайдыла кенгден къубулуб.
Къонакъ келиб айтылса аты,
Джашыналла ала бугъунуб.
Сакъаллары джетиб джашланы,
Киедиле тюрлю абала.
Гымых джюлюнюб бютеу башлары,
Къысадыла «джаулукъ» атала.
- Эрикгенбиз ма бу «джандетден»,
Богъурдакъгъа дери толгъанбыз.
Ыйлыкъмайын дуния адетден,
Таб, джаулукъ къысарча болгъанбыз.
Кёремисе сен къабырланы?!
Асламыбыз джатады анда.
Ангыларыкъса сен аланы,
Кюн турсанг да ма быллай халда...
Къобан сууча келеди хапар,
Джокъду аны учу-къыйыры.
Тынгылайма табмайын мадар,
Борбайларым бирден къыйылыб.
 
II
 - Ким биледи, не затды Кавказ?!
Кесин кюсетген бир сёздю.
Излегенликге, шыйых да табмаз,
Узакъды бизден ол энди.
Джандет, дейле, аны атына,
Дууалагъа тигиб топурагъын,
Ма, къарачы, элни къартына
Андан хапар соралла алгъын.
Джаханимге киргенли келиб,
Джюрек ауруу бергенди Кавказ.
Биз джашайбыз, къобмай, сюркелиб.
Насыбы болгъан джуртун атмаз.
Аталагъа биз тюлбюз разы,
Нек къойдула ёсген джерлерин?!
Бу джуртлада кимлеге базыб
Атхандыла туугъан эллерин?!
Къыйынлыкъда, таб, зор джетсе да,
Эркишиге бетмиди къачыу?!
Мында мени сен хан этсенг да,
Кетерик тюлдю ма бу ачыу...
Айбат джер да болур дунияда,
Сейирлик шахарла, къалала
Джюрегинг, джарыб, къууанмаса,
Айт, бармыды себеб аладан?!
Шам Кавказны кюсейбиз кёбле,
Табылырмы бизге бир файда?
Атламаз кибик болгъанбыз чёбден,
Бизге ол кюн келирми, къайдам...
Къобхан джюрегин басалмайын,
Джыламугъун сюртеди Сюлей.
Ол хар сёзюн айтханы сайын
Анга шагъатлыкъ этеди Блей.
Кёбню кёрген адамды Сюлей,
Джукъдурады халкъгъа хатерин.
Къаннга, зоргъа келгенди тюбей,
Кёлтюрмейин джауну этегин.
- Сен келгенме, дейсе, Кавказдан,
Къайдады бюгюн Къарачай?..
Нек тураса? Айт хапар андан,
Тюб болмагъан эсе Къарачай!
Къайдадыла къарачай элле?
Турамыдыла оюлмай таула?
Хапарыгъыз чыкъмайды кенгнге,
От салыбмы кетдиле джаула?..
Сёлешемилле къарачай тилде?
Согъамылла къарачай къобуз?
Тёзалмайбыз, айт хапар бизге,
Джылны тынгыларгъа хазырбыз, – 
Деди, къызыб джашланы бири,
Джити къараб, мени кёзюме.
Джоппу болуб, башларын ийиб,
Тынгылайдыла айтхан сёзюме.
 
III
- Хо, Кавказдан келгенсе, дейик,
Ийнаныргъа сюебиз сизге.
Сау ёмюрню, кёрмейин келиб,
Чыдаб къалай турдугъуз бизге?!
Биз алджадыкъ, терсейдик джолдан,
Анга кюе болгъанбыз кёсеу.
Джыр, къобуз да джукъланыб, ийнан,
Не болгъанын билмейбиз тепсеу.
Эшитмезсе мында сен накъырданы,
Ёлюклебиз басдырылмагъан.
Сезмей къалай турдугъуз аны?
Ма бу затды кёлюбюз къалгъан.
«Мархаба!» – деб беребиз салам,
Чырт унутулгъанды хошкелди...
Сёз битгинчи тюрленди алам,
Кенгден сызгъыра, джел келди.
Ол тебгенди, къумну сюргенлей,
Кёз ачдырмай, озады къармаб.
Кесин къатдырыб турады Блей.
Джел джан-джанындан талайды сарнаб.
Шынгкъарт отча къыздырады къум.
Тылпыуунгу алдырмай хауа,
Кюнню кёзюн джабханды букъу,
Бурчакъ къарча, ызына джауа.
Бурунларын къумгъа тирейле
Акъ чырпа къойчукъла, иссилей,
Кёргюзюрге излейди бизге
Усун, къылыгъын терсейген Блей.
Къулакъ, боюн толгъанды къумдан,
Тилибиз тутулуб, суу кюсей.
Эшитмегенек сынгар инсандан:
- Былайды, – деб, – къарачай эл Блей.
Юйге мыллык атдыла бирден,
Къонакъларын алыб ортагъа.
Джашырса да кюн кесин бизден,
Джетди заман тюз кюнортагъа.
Ачы таууш болмай, тунакы,
Джел улуйду, къумланы кюрей,
«Узакъ тюлдю мында ууахты», -
Дерге излейди буруннгу Блей.
 Мутхуздула джер юйчюклери,
Терезеле - бурху, адаргы.
Юй башланы топуракъ джюклери.
Джел эрикдиреди огъаргъы.
Къумлу боран къобса къутуруб,
«Ахырзаман», дейдиле анга.
Кече арада ёрге туруб,
Окъуйдула дууа адамла.
Джандет ашды, дейдиле ала
Меннге салгъан кёгетлерине.
Джукъ табмадым бизге ушагъан,
Къарадым да адетлерине.
Болмаса уа джери не сууу,
Келликмиди элге берекет?!
Берликмиди къауурсун къуму
Бу болумда байлыкъ, харакет?!
Ашыгъама тёгюлюрге мен,
Билсинле деб, джашауну нюрюн.
Кёрюнмейди ышаргъан, кюлген,
Къарасам да сынаб, хар бирин.
Къатылгъанды кюн бетлерине,
Джыйыргъанды мангылайларын.
Тин кирсе да хар эртденнгиде,
Исси къыяды борбайларын.
Джел шаушалды, сорукъду боран,
Тунчукъмазгъа чыкъдыкъ хауагъа.
Кау-куу болуб, ол къумлу тубан,
Кюн, къыздырыб, тийди болгъаннга
Джалан сыртла, къыйырсыз тюзле,
Огъурсузду сизни халыгъыз.
Танышыргъа келгенме сизге,
Джарсыулу болса да элигиз...
- Сора къарыу бармыды бизде,
Неди бизни, айт, терслигибиз?!
Кёресе да сен, элибизде
Кёмюлгенди джерге мингибиз.
Джашау, насыб узакъдадыла,
Аллах юлешеди аланы.
Къалгъанла бары джалгъандыла,
Ахырат... унуталмайбыз аны, -
Деди мыдах къарт киши Джаннган,
Тюзсюндюле бары биргелей.
Ма бу халда кёрюндю манга:
Къум тюзледе аджашхан Блей.
Буз джаугъанча, къуюб сорууну,
Алгъандыла мени онгуму.
Билсинле деб, бизде болумну,
Талпыб айтдым келген джолуму.
- Сиз ийнанмай сорасыз манга:
«Саумудула Кавказ, Къарачай?»
«Тенгмиди окъуу хар инсаннга,
Субай сёз болурму ол алай...»
«Кёргенмисиз, дейсиз, дохтурну?»
«Неди хакъы, адамны бакъса?
Излемейди ол бир джукъну,
Ауругъандан бюсюреу табса?»
Ёксюз тюлдю Къарачай энди,
Джетген кюнде къалмайды джакъсыз.
Къарангылыкъ къораб кетгенди,
Билим, насыб келдиле хакъсыз.
Къарачайлы энди ёхтемди,
Бёгекдиле бюгюн джюрекле.
Муратына тамам джетгенди,
Толадыла бютеу тилекле.
Шахар, эл да, таулу, тюзлю да, —
Къайсы миллет да болгъандыла тенг.
Ол себебден, кёрдюм сизни да,
Дуния джарыгъы ачылды кенг.
Биз болгъанбыз джашаугъа ие,
Элле чыгъыб дангыл тюзлеге,
Джангы юйлеге кёчелле мингле,
Къайсы бирин тизейим сизге!..
 
IV
Энтда анга аталла мыллык
Империалистле, тиш билей,
Тёрт джанындан къыйынлыкъ чыгъыб,
Бычакъ ауузунда джашайды Блей.
Джутланадыла къуру къумгъа да,
Зарланалла такъыр джашауну.
Кёбсюнелле къауумуна да
Джыламукъ бла азыкъ ашауну.
Тамчы кёрмей озады джайынг,
Араб тюзледе бегиннген Блей.
Къумларынгы кёргеним сайын,
Баш тюклерим къобалла бирден.
Билим, илму, дуния джарыкълыкъ
Бек кюселедиле былайда.
Аджашхан элни аджал, джазыкълыкъ
Беш къат джокълайдыла бир айда.
Онгубузну алгъанды тамам
Къум боранны джели, сызгъыра.
Мында болумну кёрген адам
Къалай ашыкъмаз ызына?!
Араб тюзде бир талай кюнню
Ашырдым мен, джетгинчи заман,
Тюшге ушатыб керти кюнню,
Дуниягъа ойлашдым джангыдан.
Олду мени эсими алгъан,
Хапар этиб айтырча мингнге,
Араб тюзде аджашыб къалгъан,
Энди саламат джашармы Блей?
Эмгендиле аны, обурча,
Тёнгегинде къоймайын къанын.
Джутмасынла энтда, алгъынча,
Тюгел чыгъалмай тургъан джанын.
Сагъаядыла араб халкъла,
Теблетмезле сени душманнга.
Къара кечеде тюзлюкню джакълаб,
Ашыгъадыла джарыкъ тангнга.
Джер юсюне кюн чачса нюрюн,
Дуниягъа тууса эркинлик,
Къумлу Блейден къонакъла бир кюн
Акъ тауланы кёрюрле келиб.
Чокъуракъ суудан тогъурла ала,
Тынчайырла терек салкъында.
Къарнашлыкъны танырла ала
Эркин джуртну бютеу халкъында.
Титиретди хапарынг мени,
Джюрегим, мыдыхча, кюйгенлей...
Къалай къоюб кеталдым сени,
Къум тюзледе ахсыннган Блей.
 
{jcomments}