Орусланы Мудалифни къызы Аминат 1911-чи джыл Огъары Тебердиде туугъанды. Мудалиф бла аны юй бийчеси Байдыматны алты сабийлерини къызладан уллулары болады Аминат. Тамада джашлары Хаджи-Мурат, Москвада окъуй тургъанлай, ауруб, ауушады. Юйдегини экинчи къызы Софья къарачайлыла эт адамларына санагъан белгили хирург Баскаев Пётр Михайловични юй бийчеси эди. Ючюнчю къызлары Назифат устаз Чотчаланы Ислам бла джашауун бир этген эди. Экиси да халкъ окъууда кёб ишлегендиле. Эки джашлары Исхакъ бла Назир Уллу Ата джурт къазауатха кеслери тилеб кетедиле. Исхакъ Сталинград ючюн баргъан сермешледе ёледи. Аты Мамаев Курганда мемориалгъа джазылгъанды. Назир, къазауатдан 10 кърал саугъасы бла къайтыб, 1972-чи джыл ауушханды.
Мудалиф, къарачай интеллигенцияда белгили адам, джамагъатны насыбын кесини энчи насыбына санагъанды. Ол тенглик тутханла, юйюне келген, кетген адамла, дуниягъа прогрессив къарамлары болгъанла, не игилик да тюз адамлагъа деб, ол оюмну тутхандыла. Аллай хауада ёсген Аминат да сабийлигинден огъуна хар нени билирге, ангыларгъа тырмашханды. Литературагъа сюймеклиги да гитчеликден башланады. Библиотека сан бир юйдегиде болгъан кёзюуде, Мудалифни уллу библиотекасы бар эди.
1919-чу – 1922-чи джыллада Аминат эл школда окъуйду. Биринчи устазлары революционер Халилланы Сеит бла къарачай тилде биринчи китабны чыгъаргъан Акъбайланы Исмаил боладыла. 1922-чи джыл Къарачай-Черкес область къуралыб, Мудалифни джууаблы къуллукъгъа салгъанларында, ол юйдегиси бла Баталпашинскеге (эндиги Черкесскеге) кёчеди. Аминат 1922-чи – 1924-чю джыллада алайда окъууун бардырады. Андан сора эки джылны Москвада Пионеркоммуна деген окъуу заведениеде билим алады. Дагъыда Ленинград бла Краснодарда рабфаклада окъуйду.
1930-чу джыл джуртуна къайтады. Алгъы бурун аны областда пионерлени бюросуна тамада этедиле. Кёб турмай партияны Гитче Къарачай райкомунда тиширыу бёлюмге башчыгъа саладыла. Ол джыллада район аралыкъ Нарсанада эди. Шахар Советни президиумуна, комсомолну обкомуну бюросуна членнге да сайлайдыла. Сталинчи зорлукъну джылларында “халкъны джауу” деб Мудалифни да джоюб иедиле. Ол халда зарауатлыкъ джетгенлени балаларына къалай къарагъанлары белгилиди. Аминат юйдегиси бла Азербайджаннга кёчеди. Анда Али-Байрам элде устаз болуб джарашады. Бакуда пединститутну физика-математика факультетинде заочно окъуйду. Артда Москвада Бютеусоюз финанс-экономика институтда да заочно билим алады. Ол усталыкълары бла да бёлек заманны талай джерде ишлейди.
Къайда окъуса, ишлесе да, Аминат литературагъа эс бёлгенин, джазгъанын къоймайды. Биринчи назмусун а, Акъбайланы Исмаилгъа (Чокуна афендиге) атаб, 1927-чи джыл джазады. Литературагъа сюймеклиги къазауатны ал джылларында аны ана тилибизде чыкъгъан “Къызыл Къарачай” деген газетни редакциясына келтиреди. Анда джууаблы секретарь болуб турады. Кеси да джазады, башха тилледен да кёчюреди, къарачай джазыучуланы чыгъармаларыны юслеринден статьяла да басмалайды. Къазауатны къыйынлыгъы кёб иги муратларын толтурургъа чырмау болады.
Кёчгюнчюлюкню джылларында Къазахстан бла Къыргъызстанда финанс-экономика ишлени этиб турады. Джуртубузгъа къайтхандан сора “Къарачай” совхозда баш экономист болуб ишлейди. Талай джылдан мюлкню коллективи, анга уллу сый, махтау бериб, пенсиягъа ашырады.
Солургъа чыкъгъанында чыгъармачылыкъ ишни къолгъа алады. Кеси джазгъанларын, кёчюргенлерин басмагъа хазырларгъа таб тюшгенине кёре чыгъара барыргъа керек эди. Аладан биринчи болуб 1959-чу джыл А. П. Чеховну “Каштанка” деген хапары китаб болуб чыгъады, 1975-чи джыл “Ёмюр танышланы сагъыныу” деген китабы басмаланады. Ол эсге тюшюрюуледен, очеркледен къуралгъан эди. Къарачайны эм белгили адамларыны хапарлары уллуну, гитчени да эсин бёлгенлерине, къысха заманны ичинде тюкенледе сатылыб бошалыб, адамла излеб айланнганларына да шагъатма.
1978-чи джыл “Согъулмагъан къыл къобуз” деб китабы чыкъды. Аны Аминат къарнашы Исхакъгъа атагъан эди. Ол а, къарачай халкъ джырланы джыйыб, макъамларын къыл къобузгъа салыб, согъуб, аланы нотала бла джазгъан биринчи къарачайлы эди. 1983-чю джыл “Айсанат” деген романы окъуучуланы бек къууандырды. Аминат анда къарачай халкъны джашауу революциядан сора къалай тюрленнгенин суратлайды. Китабны юсюнден кёбле, оюмларын джазыб, газетде чыгъардыла. Аланы арасында романнга не аз да сёз табхан болмады.
Аминат ариу сёзлю, къайсы бирибизге да ана кёзден къарагъан огъурлу адам эди. Ол, 84 джылгъа джууукълашыб, дуниядан кетген эди. Къарачай шахарда Халкъыбызны белгили адамларыны аллеясында джазыучу, джамагъат къуллукъчу Орусланы Мудалифни къызы Аминатха мемориал къанга салыннганды.
Мудалиф, къарачай интеллигенцияда белгили адам, джамагъатны насыбын кесини энчи насыбына санагъанды. Ол тенглик тутханла, юйюне келген, кетген адамла, дуниягъа прогрессив къарамлары болгъанла, не игилик да тюз адамлагъа деб, ол оюмну тутхандыла. Аллай хауада ёсген Аминат да сабийлигинден огъуна хар нени билирге, ангыларгъа тырмашханды. Литературагъа сюймеклиги да гитчеликден башланады. Библиотека сан бир юйдегиде болгъан кёзюуде, Мудалифни уллу библиотекасы бар эди.
1919-чу – 1922-чи джыллада Аминат эл школда окъуйду. Биринчи устазлары революционер Халилланы Сеит бла къарачай тилде биринчи китабны чыгъаргъан Акъбайланы Исмаил боладыла. 1922-чи джыл Къарачай-Черкес область къуралыб, Мудалифни джууаблы къуллукъгъа салгъанларында, ол юйдегиси бла Баталпашинскеге (эндиги Черкесскеге) кёчеди. Аминат 1922-чи – 1924-чю джыллада алайда окъууун бардырады. Андан сора эки джылны Москвада Пионеркоммуна деген окъуу заведениеде билим алады. Дагъыда Ленинград бла Краснодарда рабфаклада окъуйду.
1930-чу джыл джуртуна къайтады. Алгъы бурун аны областда пионерлени бюросуна тамада этедиле. Кёб турмай партияны Гитче Къарачай райкомунда тиширыу бёлюмге башчыгъа саладыла. Ол джыллада район аралыкъ Нарсанада эди. Шахар Советни президиумуна, комсомолну обкомуну бюросуна членнге да сайлайдыла. Сталинчи зорлукъну джылларында “халкъны джауу” деб Мудалифни да джоюб иедиле. Ол халда зарауатлыкъ джетгенлени балаларына къалай къарагъанлары белгилиди. Аминат юйдегиси бла Азербайджаннга кёчеди. Анда Али-Байрам элде устаз болуб джарашады. Бакуда пединститутну физика-математика факультетинде заочно окъуйду. Артда Москвада Бютеусоюз финанс-экономика институтда да заочно билим алады. Ол усталыкълары бла да бёлек заманны талай джерде ишлейди.
Къайда окъуса, ишлесе да, Аминат литературагъа эс бёлгенин, джазгъанын къоймайды. Биринчи назмусун а, Акъбайланы Исмаилгъа (Чокуна афендиге) атаб, 1927-чи джыл джазады. Литературагъа сюймеклиги къазауатны ал джылларында аны ана тилибизде чыкъгъан “Къызыл Къарачай” деген газетни редакциясына келтиреди. Анда джууаблы секретарь болуб турады. Кеси да джазады, башха тилледен да кёчюреди, къарачай джазыучуланы чыгъармаларыны юслеринден статьяла да басмалайды. Къазауатны къыйынлыгъы кёб иги муратларын толтурургъа чырмау болады.
Кёчгюнчюлюкню джылларында Къазахстан бла Къыргъызстанда финанс-экономика ишлени этиб турады. Джуртубузгъа къайтхандан сора “Къарачай” совхозда баш экономист болуб ишлейди. Талай джылдан мюлкню коллективи, анга уллу сый, махтау бериб, пенсиягъа ашырады.
Солургъа чыкъгъанында чыгъармачылыкъ ишни къолгъа алады. Кеси джазгъанларын, кёчюргенлерин басмагъа хазырларгъа таб тюшгенине кёре чыгъара барыргъа керек эди. Аладан биринчи болуб 1959-чу джыл А. П. Чеховну “Каштанка” деген хапары китаб болуб чыгъады, 1975-чи джыл “Ёмюр танышланы сагъыныу” деген китабы басмаланады. Ол эсге тюшюрюуледен, очеркледен къуралгъан эди. Къарачайны эм белгили адамларыны хапарлары уллуну, гитчени да эсин бёлгенлерине, къысха заманны ичинде тюкенледе сатылыб бошалыб, адамла излеб айланнганларына да шагъатма.
1978-чи джыл “Согъулмагъан къыл къобуз” деб китабы чыкъды. Аны Аминат къарнашы Исхакъгъа атагъан эди. Ол а, къарачай халкъ джырланы джыйыб, макъамларын къыл къобузгъа салыб, согъуб, аланы нотала бла джазгъан биринчи къарачайлы эди. 1983-чю джыл “Айсанат” деген романы окъуучуланы бек къууандырды. Аминат анда къарачай халкъны джашауу революциядан сора къалай тюрленнгенин суратлайды. Китабны юсюнден кёбле, оюмларын джазыб, газетде чыгъардыла. Аланы арасында романнга не аз да сёз табхан болмады.
Аминат ариу сёзлю, къайсы бирибизге да ана кёзден къарагъан огъурлу адам эди. Ол, 84 джылгъа джууукълашыб, дуниядан кетген эди. Къарачай шахарда Халкъыбызны белгили адамларыны аллеясында джазыучу, джамагъат къуллукъчу Орусланы Мудалифни къызы Аминатха мемориал къанга салыннганды.
АППАЛАНЫ Билял.
{jcomments}