«Къарачай - алан халкъ» джамагъат организацияны ючюнчю отчёт-сайлау съезди Черкесск шахарда ётдю. Анга республиканы шахарлары бла эллеринден кёб адам келген эди. Аны бла бирге съездни ишине власть органланы келечилери, Халкъ Джыйылыуну депутатлары, шахар эмда район башчыла, дин къуллукъчула къошулдула.
Съезд кесини ишин башлардан алгъа «Къарачай - алан халкъ» джамагъат организацияны башчысыны заместители Боташланы Сулейман организация баджаргъан джумушланы хакъындан хапар айтхан документли фильмге къараргъа чакъырды. Аны тележурналист Халкечланы Зумрат хазырлагъанды.
Къарачай-Черкес Республиканы Башчысы бла Правительствосуну Администрациясыны тамадасы Салпагъарланы Эльдар, Темрезланы Рашидни эмда кесини атындан джыйылгъанлагъа кёб джылы сёз айтыб, организациягъа мындан ары уллу джетишимле теджеди.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
«Къарачай - алан халкъ» беш джамагъат организация - «Къарачай халкъ тёре», «Алан», «Къарча», «Джамагъат», «Къарачай миллет культура автономия» - кеслери разылыкълары бла бир-бирлерине къошулуб къуралгъанды. Аны кесини Уставы, Программасы да бардыла.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Биз бюгюн 2014-чю джылны ноябрь айындан 2017-чи джылны ноябрь айына дери баджарылгъан ишге багъа беребиз, - деди «Къарачай - алан халкъ» джамагъат организацияны председатели Хабланы Хусейни джашы Руслан. – Аны бла бирге бюгюн аллыбызда юч джылны ичинде тындырлыкъ джумушларыбызны белгилерикбиз.
Ол кёзюуню ичинде организацияны ара совети 13 кере кенгеш бардыргъанды. Алада Уллу Хорламны 70-джыллыгъына эмда къарачай халкъны сюргюнден Джуртуна къайтханыны 60-джыллыгъына аталгъан къууанчлагъа тыйыншлы хазырланыуну юсюнден айтылгъанды. Айтылгъанны джашауда орунлу этер ючюн, танг иш баджарылгъанды. Айтыргъа, Гитче Къарачай районну Терезе, Уруп районну Къызыл Уруп эллеринде Уллу Ата джурт къазауатда къралларын фашист зорчлуладан къоруулагъанлагъа аталгъан эсгертмеле ишленнгендиле. Аны бла бирге элледе урушда джан бергенлеге аталгъан эсгертмелеге Джуртларын къоруулай джау бла сермешиулеге киргенлени атларын да джазгъандыла.
Организацияны Черкесск шахар эмда Гитче Къарачай район бёлюмлерини башламчылыкълары бла Белоруссияда бизни джердешлерибиз Къасайланы Осман, Гаджаланы Мурадин, Къаракетланы Юнюс, Хайыркъызланы Кичи-Батыр уруш этген джерлеге делегация джиберилгенди.
Аны тамалында Къасайланы Османны юсюнден фильм салыннганды. Бизни уланларыбызны уруш джолларындан хапар айтхан кёб джангы материал джыйылгъанды.
Аны бла бирге делегацияны кючю бла Минск шахарны Уллу Ата джурт къазауатха аталгъан Ара музейини джеринде къарачай партизанланы Махтау аллеясы ачылгъанды. Минскени власть органлары Белоруссияны ара шахарында партизан къозгъалыугъа къошулгъан бизни джердешлерибизге эсгертме салыргъа эркинлик бергендиле.
Ол затланы юслеринден «Карачаево-Черкесия» ГТРК, «Архыз 24» каналлада хапар айтылгъанды. Организацияны Къарачай шахар бёлюмюню башламчылыгъы бла «Биз Джуртубузгъа къайтханбыз» деген акция бардырылгъанды – анга 1500 адам къошулгъанды. Аланы арасында уллу-гитче да болгъанды.
«Къарачай - алан халкъ» сюргюнден тарих Джуртубузгъа къайтханыбызны 60-джыллыкъ байрамына да уллу учунмакълыкъ бла къошулгъанды. Айтыргъа, 1955-чи – 1956-чы джыллада Москвагъа барыб, Никита Сергеевич Хрущёвгъа тюбеб, къарачай халкъгъа къой эсенг, депортациягъа тюшген бютеу халкълагъа азатлыкъны саугъа этерге юлюш къошхан 12 джердешибизге ала джашагъан юйледе мемориал къангала салыннгандыла. 1943-чю джылны ноябрь айына дери, алай демеклик, миллетибиз сюргюннге ашырылгъынчы, туугъан 11 минг адамгъа тарих джуртубузгъа ие болгъанлы 60 джыл толгъаны бла байламлы юбилей медалла берилгендиле. Гитче Къарачай район организацияны башчылыгъы бла бу уллу къууанч кюнюбюзге багъышланыб, машинала эмда атла бла барышыу болгъанды – алагъа 300-ден аслам адам къошулгъанды.
Черкесскени, Эркен-Шахарны темир джол станселеринде, къарачайлыланы вагонлагъа олтуруб, алыб тебреген джерледе, мемориал къангала салыннгандыла. Шахар эмда район аралыкълада стендле, сурат кёрмючле джарашдырылгъандыла – ала кетгенибизден эмда келгенибизден хапар бергендиле. Алийланы Умар атлы Къарачай-Черкес кърал университетни базасында миллетибизни туугъан джерине къайтханыны 60-джыллыгъына аталыб, илму-практика конференция ётгенди.
Кёчгюнчюлюкню ууу бла талай къарачай эл тас болгъанды. Ол эллени барында да 1943-чю джылгъа дери адамла джашаб тургъандыла. Республиканы география картасындан къуругъан эллеге эсгертмеле салыннгандыла. Ала да бу элле болгъандыла: Дууут, Джазлыкъ, Къызыл Къарачай, Схауат, Джагъанас.
Организацияны экинчи бла ючюнчю съездини ортасында баджарылгъан ишлени тизиминде «Къарачаево-Черкесия» ГТРК эмда «Архыз 24» каналлада халкъыбызгъа джетген къыйынлыкъдан хапар айтхан фильмлени кёргюзюлгенлерин да айтыргъа тыйыншлыды: «Память не знает забвенья», «Война и мир Карачая», «Депортация», «Холод», «Клятва матери».
1828-чи джыл октябрны ахыр сюреминде болгъан Хасаука урушдан сора, Къарачай Эресейни къурамына киргенди. Ма ол тарихге белгили ишни ёлюмсюз этер иннет бла Гитче Хасаукада, 2600 метр мийикликде, эсгертме салыннганды, аны юсюнде мемориал къангасы да барды. Бу тема бла байламлы телевидениеде, газетледе эмда радиода иги кесек материал чыкъгъанды, «тёгерек столла» этилгендиле.
Халкъыбызны къайтханыны 60-джыллыгъына хазырланнган заманда миллетибизни ётгюр келечилери бла байламлы кёб джангы затла ачыкъ болгъандыла. Айтыргъа, Россия Федерацияны Джигити Ёзденланы Тананы джашы Дюгербийни уруш джолундан хапар айтхан «Триумф разведчика Узденова» деген китабны окъугъанла джуртларын сюерге, миллетлерини атын не къадар иги бла айтдырыргъа тырмашырыкъдыла. Джаш тёлюню патриот сезимлери чыныгъырыкъдыла, ала экстремизм, терроризм, наркомания, бошбоюнлукъ дегенча осал затлагъа тыйыншлы багъа бере билликдиле. Бу китабны авторлары Сюйюнчланы Азамат бла Ёзденланы Иринадыла. Китабны чыгъарыргъа организацияны ара советини члени Ёзденланы Шарафутдин, архив материалланы джыяргъа Кърал Думаны депутаты Боташланы Расул болушхандыла.
«Къарачай - алан халкъ» джамагъат организация ёсюб келген джаш тёлюню халкъыбызны бурундан келген ашхы адетлерини тамалында ёсдюрюуню кесини баш борчларыны бирине санайды. Миллетни тилин, тарихин, адабиятын, маданиятын сакълау эмда башха халкъла бла шохлукъда джашаргъа тырмашдырыу бла байламлы да кёб иш этилгенди. Къарачай шахарда бардырылгъан «Бюгюннгю таулу тиширыуну тюрсюню» деген конференция да ол джумушланы бири болгъанды.
Гитче Къарачай районну «Медовые водопады» деген турист комплексинде джыл сайын «Айранны байрамы» бардырылады. Анга сынгар бизни миллетни къой эсенг, башха субъектлени келечилери да джыйыладыла. Бизни организацияны башламчылыгъы бла КъЧР-ни халкъ поэти Мамчуланы Динаны орус тилде джазылгъан «Волшебный напиток Къарачая» деген пьесасына кёре спектакль салыннганды. Анда сёз гыпы айранны юсюнден барады.
Мындан ары да адетлерибизни, тарихибизни, культурабызны сакълар джанындан бардырылгъан ишлени сериуюн этмезге керекди.
Организация кесини баш джумушларыны бирине Россияны башха регионларында эмда тыш къраллада джашагъан къарачайлыла бла байламлылыкъны санайды. Айтыргъа, «Къарачай – алан халкъ» Нарсанада къарачай джамагъат организация бла да къысха байламлыды. Бюгюнлюкде Нарсанада организациягъа шахар советни депутаты Къулчаланы Асхатны джашы Исса этеди. Быйыл эки организацияны да башламчылыгъы бла Нарсанада, халкъыбызны сюргюнден къайтханына аталыб уллу байрам ётгенди. Анга Нарсана шахарны мэри, шахар советни депутатлары, миллет организацияланы адамлары къошулгъандыла – бютеулей да 10 минг адам. 500-ден аслам адамгъа юбилей медалла берилгендиле.
Къазахстанда, Къыргъызстанда джашагъан къарачай-малкъар халкъны келечилери бла да байламлылыкъ аман тюлдю. Ары да джуртубузгъа къайтханыбызны 60-джыллыгъына аталгъан медалла ашырылгъандыла.
«Къарачай - алан халкъ» Къазахстанны Павлодар шахарында къуралгъан къарачай фольклор ансамблге 12 комплект миллет костюмну саугъа этгенди. Мындан ары да быллай джумушлагъа къаралгъанлай турлукъду.
Аскер-патриотлукъ джаны бла да ёсюб джетген тёлюлеге юлгю болургъа джораланыб, талай иш этилгенди. Сёзден 2015-чи джыл Къарачай шахарда генерал-полковник Махаметланы Солтанны 95-джыллыгъына багъышланыб, уллу джыйылыу бардырылгъанды. Анда Кёпюрлю-Башы деген таугъа Махамет улуну атын атаргъа бегим алыннганды. Энди ол оноуну амалсыз джашаугъа сингдирирге керекди.
Организацияны ара советини членлери ич ишлени къуллукъчулары бардыргъан терроризмге, экстремизмге къаршчы ишлеге тири къошулгъанлай келедиле. Аны бла бирге джолда чарпыу болмаз ючюн бардырылгъан юретиу-ангылатыу ишден да бир джанында къалмайдыла. Ай медет, бир къауум джаш адамла шайтан суудан уртлаб, наркотикле ичиб, джолда къызыу барыб, кеслерин да, башхаланы да къурутадыла. Аллайлагъа эсгертирге, айтыргъа керекди, къатлары бла сансыз ётюб кетиу, аманлыкъ этиуге тенгди.
Арт джыллада тойда-оюнда эмда ёлгенде джангы адетле чыгъа башлагъандыла – ала миллетни къыйнайдыла, артыкъ эмда керексиз джоюм этдиредиле.
Бизни миллетни ичинде ана тиллерин билмеген сабийле болгъанлары хакъды. Аны юсюнден 2-си съездде да айтылгъан эди, алай а алкъын иш кереклисича тюзелмегенди. Сабийге ана тилни юйде, сабий садда да юретирге керекди. Бир къауум школлада сабийлени аталары-аналары тилек къагъыт джазаргъа керекдиле, сабийлери ана тиллерин окъур ючюн. Ол зат айыбды, аллай школ башчыланы джууабха тартыргъа керекди. «Къарачай - алан халкъ» миллетни тилин, адетлерин, тарихин, тин-иннет хазнасын сакъларгъа, айнытыргъа кюрешеди, кюрешген да этерикди.
Организацияны къайгъырыуу бла къарачай телевидениеде «Акъылман» телебериу къуралыб, анга къошулгъан джаш адамла тилибизни, тарихибизни, адетлерибизни иги билгенлерин кёргюзгендиле. Анда биринчи оруннга чыкъгъаннга «Лада» автомобиль да берилгенди.
Хабланы Руслан кесини докладында тилибизни сакълау бла алкъын мындан ары да кюреширге кереклисин, бу ишге артыкъ да бек джан аурутургъа тыйыншлысын чертди. Гитче Къарачай эмда Къарачай районланы бёлюмлерини башчылары Ёзденланы Аубекир бла Къочхарланы Джашарбек ишлерин иги тындыргъанлыкъгъа, Зеленчук эмда Джёгетей Аягъы районлада «Къарачай - алан халкъ» организацияны бёлюмлери джумушларын кереклисича баджармагъандыла.
Докладчы кесини сёзюнде «Совершенно секретно» деген газетде чыкъгъан «Интернационализм по-карачаевски» деген статьяны Къарачай-Черкес Республиканы Баш сюдю, экстремист статьягъа санаб, бегим чыгъаргъанын да билдирди.
Съездде ревизион комиссияны председатели Тохчукъланы Магомет, организацияны къартларыны советини председатели Катчиланы Ахмат, КъЧР-ни миллет ишлерини, кёбчюлюк коммуникацияла бла басманы юсюнден министрини заместители Хубийланы Ислам, «Къарачай – алан халкъ» организацияны Черкесск шахар бёлюмюню тамадасы Батчаланы Манаф, Къарачай район бёлюмюню тамадасы Къочхарланы Джашарбек, Гитче Къарачай район бёлюмюню тамадасы Ёзденланы Аубекир, КъЧР-ни окъуу бла илму министрини заместители Семенланы Лиза, организацияны ара советини члени Гочияланы Борис дагъыда башхала сёлешдиле.
Ала барысы да «Къарачай - алан халкъ» организацияны ишин тыйыншлыгъа санадыла. Ишни мындан ары бютюн да биригиб, бир-бирин ангылауну тамалында бардырыргъа кереклисин чертдиле. Бир къауум элледе, районлада организацияны ишин бусагъатдан эсе къурамлыракъ бардырыргъа кереклисин айтдыла.
«Къарачай - алан халкъ» беш джамагъат организация - «Къарачай халкъ тёре», «Алан», «Къарча», «Джамагъат», «Къарачай миллет культура автономия» - кеслери разылыкълары бла бир-бирлерине къошулуб къуралгъанды. Аны кесини Уставы, Программасы да бардыла.
Организация ёмюрлени теренинден келген миллетибизни адеб-намыс джаны бла мындан ары да юлгюлю халкъ болурун излейди. Ол себебден джаш тёлюню кесини сафына къошууну баш борчха санайды. Бу 3-чю съездни делегатларыны ичинде иги кесек джаш адам болгъаны да ол затха шагъатлыкъды.
Адам саныбызны ёсдюрюу, табигъатны сакълау, миллетни социал джарсыуларына къарау, кёб сабийли юйдегилеге, ёксюзлеге болушуу, магъаналы китабланы чыгъарыу, башха джамагъат организацияла бла биригиб ишлеу, кърал власть органла бла бир тил табыб, миллетни джумушун этиу, табигъатны услулугъу бла зарауатлыкъ джетгенлеге болушлукъ табдырыу, республикада мамырлыкъны, рахатлыкъны орнатыу, бир-бирибизге сакъ болуу - бу затла да «Къарачай - алан халкъ» джамагъат организацияны программасында тыйыншлы орун аладыла.
«Къарачай - алан халкъ» джамагъат организация къуралгъанлы беш джыл болады. Аны къурау джыйылыуунда Къарачай-Черкес Республиканы Башчысы Темрезланы Рашид да болгъан эди. Андан бери ол организацияны джашаууна-ишине да кёз-къулакъ болгъанлай, джакълыкъ этгенлей да келеди. Аны ючюн анга Хабланы Руслан эмда съездде сёлешгенлени бир къаууму разылыкъларын билдирдиле.
Съездде организациягъа башчыны да сайладыла. Беш джылны ичинде бу джумушну сый бла баджарыб келген Хабланы Русланнга делегатла, бирча разы болуб, мандат кёлтюрдюле. Аны биринчи заместителине Боташланы Сулейман сайланды. Къараланы Зухра, Тоторкъулланы Шагъабан, Ёзденланы Аубекир, Байрамукъланы Пахат да заместителлеге теджелдиле.
«Къарачай - алан халкъ» джамагъат организациягъа ара совет да сайланды. Ары 49 адам кирди. Ала барысы да джамагъат ишден хапарлары болгъан, сынамлы адамладыла.
Ревизион комиссиягъа председателге Тохчукъланы Магомет, къартланы советине башчыгъа да Катчиланы Ахмат сайландыла.
Съездде мындан ары юч джылны ичинде баджарыллыкъ ишлени хакъындан да айтылды. Программа бла Боташланы Сулейман шагъырей этди. Анда чертилгенине кёре, «Къарачай - алан халкъ» миллетибизни иги джаны бла атын айтдырыр ючюн кюреширикди. Халкъыбызны тин-иннет хазнасын, тарихин, адетлерин, эркинликлерин, маданиятын сакълар, айнытыр ючюн къолундан келгенни этерикди. Джаш тёлюню спортха алландырыргъа магъана берликди. Башха халкъла бла шохлукъда джашаб, ариу джаш республикабыз ёсюмню уллу джолунда барыр ючюн юлюшюн къошарыкъды. Къайсы бир халкъгъа да кирсиз иннетин теджерикди, къолун узатырыкъды.