- Подробности
Мындан алда, Шимал Кавказ кърал академияны профессору, техника илмуланы доктору, джазыучу, назмучу, кёчюрюучю, политика-джамагъат къуллукъчу Алийланы Ибрахимни джашы Исмаилны «Этнополитические этюды» деген джангы китабы Москвада чыкъгъан эди.
Бу китабха белгили профессорну алкъын бир джерде да басмаланмагъан эмда алгъаракълада чыкъгъан публицистика ишлери киргендиле. Ол ишледе бюгюннгю Эресейни политика, экономика, социал джашауунда джетишген, джетишмеген затла; къралыбызны халкъларыны бюгюннгю джашау халлары, мындан ары кеслерини миллет шартларын къалай сакъларгъа керек болгъанлары ачыкъланадыла. Китабны бир бёлюмюнде Алий улу озгъан ёмюрню 90-чы джылларында Эресейде болгъан оюмсуз, къоркъунчлу политика ишлени суратлай, ол джылла бизни къралда джашагъан халкълагъа къаллай джарсыула келтиргенлерин, Къарачай-Черкесияны юлгюсю бла да кёргюзеди.
- Подробности
Ана тилни сакълау, анга юретиу, аны иги билирча этиу сабий садланы, школланы баш борчларыны бириди. Ол муратха джетерге онг берлик а, аны тамалын салгъан биринчи устазла - аналадыла.
«Ана тил» деб да аны ючюн айтылады. Бу затха республиканы Башчысы Темрезланы Рашид да бек эс бёледи. Сёз ючюн, 2015-чи джыл «Орус тил бла ана тиллени джылы» деб баямланнган эди. Алай айтылгъаны билим берген учреждениелени да, саулай джамагъатны да сагъайтды, юйде уллуланы да бу ишге алгъындан эсе джууаблы къарарча этди.
Бизни районну энчи алсакъ, 17 школубузда къарачай тил бла адабиятны окъутадыла. Ол ишни тындыргъан 32 устаз барды да, аланы джартысы чакълыны баш категориялары, къалгъаныны да биринчи категориялары бардыла. Асламысы кёбден бери ишлеген, уллу сынамлары болгъан устазладыла. Дерслени къураулары, сабийлеге ангылатыулары да анга кёреди. Школлада ана тилни кабинетлерин къарыуларына кёре джарашдыргъандыла. Окъуу китабла бла толу баджарылмагъанбыз, алай а бир-бир районладан игибиз. Бюгюнлюкде китабла бла баджарылыу 90 процентди.
- Подробности
Ким къайда ишлесе, къайда джашаса да ана тил адамны джол нёгериди, дагъаныды.
Черкесскени орта билим берген школларыны ол дерследен устазлары аны толу ангылайдыла, ишлерин да анга кёре къураргъа кюрешедиле. Ана тилни билирге излеген сабийле аслам бола баргъанлары да бу айтханыма шагъатды. Сёз ючюн, 2014-чю - 2015-чи окъуу джыллада аллай дерслеге джюрюген къарачай сабийле 3428 болгъан эселе, 2018-чи - 2019-чу джыллада ол сан 4500-ге джетгенди. Саулай да алыб айтсакъ, шахарда сохталадан ана тил дерслеге джюрюгенле 81 процент бардыла. Къалгъанла уа, аталары-аналары бир миллетден болмагъан сабийле, бюгюнлюкде орус тилде тохтаб турадыла. Ана тилле бла адабиятны 78 устаз окъутады. Кёбюсюню баш билимлери барды, къалгъанла да орта усталыкъ билим алгъанла, артда сынамларын ёсдюрген адамладыла.
Школланы дерслик китабла, пособиеле бла баджарыргъа кюрешебиз. Алагъа бу окъуу джылда 313927,54 сом джоюлгъанды. Алай а ала бир-бир класслагъа алкъын толу джетишмейдиле. Бу магъаналы ишде болушлукъ этгенле да бардыла. Айтыргъа, «Алашара» абаза джамагъат организация сабийлеге ана тилде къара танытыргъа джораланнган 470 китабны алайлай бергенди. Аны кибик, Акъбайланы Мудалифни джашы Харун школ библиотекалагъа къарачай тилде «Азбука» китабладан къыркъны саугъа этгенди. Методика кабинетлени юслери бла ана тил бла адабиятдан керекли программала этилгендиле. Былайда бир затны айырыб чертерге керекди: биринчи классха келген сабийлени кёбюсю орус тилни иги биледиле да, ана тиллеге тыш кърал тиллегеча къарайдыла. Бизге да дерслени анга кёре къураргъа тюшеди. Сёз ючюн, ана тилни окъутхан сагъатда амалсыздан орус тилни анга дагъан этебиз. Атала-анала ана тилге юретмегенлери сабийлеге да, бизге да чырмау болады.
- Подробности
Къарачай эмда ногъай филологияны кафедрасы Къарачай-Черкес кърал университетни тамалын салгъан кафедраланы бириди.
Филология факультет Къарачай-Черкес кърал университетни тарихинде бек магъаналы орун алады. Эм аллындан да физика-математика факультет бла бирге аны тамалын салыб, Къарачай-Черкесияда филология билимни аралыгъы болуб, кёб джаш адамгъа аламат усталыкъ бергенди. Бюгюн ол университетни къурамында институт статусну джюрютеди. Аны эм эски кафедраларыны бири къарачай эмда ногъай филологияны кафедрасыды, алай эсе, ол бу вузну тамалын салгъан кафедраланы бириди.
- Подробности
«Бёрю атарны бёркюнден» дегенлей, тамблагъы джашауда джетишимли боллукъ сабий школ джылларында огъуна кесин танытмай къоймайды.
Къарачай шахарда 3-чю номерли орта школну сохтасы Кечерукъланы Медина аллайланы бириди. Бюгюнлюкде школ системада, сабийни фахмусун ачыкълагъан, анга джол берген тюрлю-тюрлю мадарланы эркин хайырландырадыла. Абадан классладагъы сохталагъа джораланыб къуралгъан «Умники и умницы» деген Бютеуэресей гуманитар телевизион олимпиада, сёз ючюн, кёб сабийге усталыкъ сайларгъа, алай эсе джашауну уллу джолуна чыгъаргъа себеб болады.