Къарачай-Черкес Республикада «Къарачай-Черкесияны акъылтокъмакълары» деген телевизион-гуманитар олимпиаданы VI-чы регионал этапы башланнганды.

 Айхай да, республиканы эм иги сохталары анда ангыларын-билимлерин кёргюзюрюкдюле.

Къарачай-Черкес Республиканы Башчысы Темрезланы Рашид, «Акъылтокъмакъла» деген программаны къурагъан эмда бардыргъан МГИМО атлы халкъла арасы журналистиканы дуния адабият бла бла маданият факультетини тамадасы, профессор Юрий Вяземский бла тюбешиб, бизни республикада бу тукъум олимпиаданы бардырыргъа келишгенди. Аны баш мураты фахмулу, билимли сабийлени ачыкълаб, алагъа джол бериудю, - дегенди КъЧР-ни Окъуу бла илму министерствосуну келечиси.

 Тхакохланы Айшат, Иссаны къызы, Къобан районда Пригородный элни орта школунда ал башланнган классланы устазы болуб 2009-чу джылдан бери ишлейди. Аны иш стажы уа 22 джылды. Ары дери Айшат устаз болуб къайда ишлегенди, баш билим къайда алгъанды? Бу эмда башха сорууланы «Къарачайны» корреспонденти Къобанланы Махмут Тхакохланы Айшатха  бергенди.

- Сабийликден бери устаз болургъа мурат этиб тура эдим, - дейди Айшат. - Мени анам Елена Абуковна бютеу джашауун устаз болуб ашыргъанды. Ол Черкесскеде 10-чу номерли школда орус тил бла литературадан дерслени бардырыб тургъанды. Къарт атам Пилярланы Махмут Марада орта школда сабийлени къарачай тил бла ана литературадан окъутханды. Анам сабийлени дефтерлерин бир-бирде юйге алыб келсе, мен аны къатына барыб, халатланы къалай табханына, аланы къалай тюзетгенине къараб туруучан эдим. Сабийлени бир да бек сюе эди. Бусагъатда пенсиягъа чыкъгъанды, ишлемейди. Аны айтханына кёре, къарт атам да сабийлени сюйген адам болгъанды. Муну барын да айтханым аны ючюндю: сабийлеге сюймеклик меннге анамдан, къарт атамдан кёчгенди.

Атам Пилярланы Исса Краснодарда эл мюлк институтну зоотехник бёлюмюн бошаб, Совет Союзну джылларында «Элтаркъач» совхозда тамада зоотехник болуб ишлегенди. Анам устаз болуруму излеб тургъанында, аны айтханын этдим да, Къарачай шахарда педагогика институтха кирдим окъургъа. Аны орус тил бла литература факультетин бошагъанымда, Чапаевское элни орта школунда ал башланнган классланы сохталарын окъутуб башладым.

- Биринчи джыл кимге да ишлеген къыйын болуучанды. Дерслеринги бардырыуда сеннге устазладан ким болса да болушлукъ этгенми эди?

- Окъууну бошаб, ишге джарашыб, биринчи джыл ишлеб башлагъан адамгъа къыйын болмай къалмайды. Институтну джетишимли бошасам да, ишде сынамын джетмей къыйналлыкъ эдим Хыбыртланы Асият болмаса. Школда эм сынамлы устазланы бири эди ал башланнган класслада. Менде аны бир да уллу къыйыны барды. Школда да ол окъутхан эди мени. Ангыламагъан затым болса, андан кёб соруучан эдим. Бюгюн-бюгече да анга уллу разылыгъымы билдириб турама.

- Ал башланнган класслада ишлеген къыйын болур?

- Сени къолунга тюшген сабийлени арасында билимлиле, билимсизле да тюбеучендиле. Аланы бир къауумлары сабий садлагъа джюрюб, харифлени таныйдыла, санай да биледиле. Сабий садлагъа джюрюмегенлеге уа харифлени кесинг танытыргъа, аланы санаргъа юретирге керек боласа. Алай этмесенг, сен окъутхан сабийлени билимлери тюрлю-тюрлю дараджалы болургъа боллукъду: бир къауумлары билимлиле, бирсилери уа билимсизле. Окъуу джаны бла аланы арасында башхалыкъ уллу болса, устазгъа сый тюлдю. Ол себебден, къайсы устаз да сохталарыны билимлерин, окъууларын бирча дараджалы этерге кюреширге керекди. Ма ол заманда сен устазлыкъ ишинги, борчунгу толтургъаннга санаргъа боллукъса.

- Къайсы классладан къайсы класслагъа дери окъутадыла ал башланнган класслада?

- Биринчи классдан башлаб, тёртюнчю классха дери окъутадыла сабийлени ал башланнган классланы устазлары. Тамам джууаблы классладыла. Башында айтханымча, биринчи классда къара танымагъан сабийле тюбер ючюн къалмайдыла. Алгъын джыллада аллай сабийле кёб эдиле. Бусагъатда хазырлаучу классла бардыла. Аллай класслада сабийлени джазаргъа, окъургъа, санаргъа юретедиле. Нек десенг, ала биринчи класслагъа барсала, кёб затдан хапарлы болуб, алагъа окъугъан тынчыракъ тиерикди.

- Пригородный элге къалай тюшгенсе?

- Джашау деген сейир затды. Чапаевское элни къоюб, Пригородный элге тюшерме деб ёмюрде да эсимде джокъ эди. Джазыу мени Тхакохов Расулгъа тюбетди да, энди Пригородный элде джашайма, ишлейме. Бу элде устаз болуб ишлегенли тогъуз джыл болады. Биринчи джыл джангы коллективге юреналмай, бир кесек къыйналгъан эдим. Юреннгенимде уа элни орта школуну устаз коллективин бек сюйгенме. Асыулу адамла ишлейдиле мында. Школну директору Эбзеланы Тамарады. Коллективни бирикдиргенди. 100-ден аслам сабий барды. Алагъа билим 20 устаз береди. Школну хар неси да таб джарашыбды. Бизни эл мийик джерде орналгъаны амалтын, Бештау джанындан ургъан уллу джелле джокълар ючюн къалмайдыла. Школну терезелери пластика терезелеге ауушдурулгъандыла. Къыш айлада аны ичи джылыды.

- Бусагъатда къайсы классда дерслени бардыраса? Классынгда ненча сохта барды?

- Быйыл биринчи классны бергендиле меннге. Классда 13 сабий барды. Аланы тёртюнчю классха дери окъутурукъма. Бешинчи классда башха устазла дерс берликдиле алагъа. Андан сора да быйыл мен бешинчи классны сабийлерин орус тил бла литературадан окъутама. Бу арт кёзюуде сабийлени саны кёбден кёб бола барады. Ол бизни къууандырады. Нек десегиз, элде джашагъан адамланы джашау дараджалары иги болгъанды. Сабийиме не кийдирейим, не ашатайым деген сагъышдан керидиле элде джашагъанла. Эл Черкесскеге джууукъ орналгъаны себебли, кёбле шахаргъа тюшюб, ингирге дери ишлеб, юйлерине къайтыучандыла.

Биринчи классды деб къоймай, тюрлю-тюрлю ишлени бардырама сабийле бла. Конкурслагъа къошулабыз. Районда къууанч-зат болса, иги джырлай, тепсей билген сабийлени элтебиз.

Сабийле биринчи класслада иги окъуб башласала, башха класслада да иги окъурукъдула. Ол затны мен унутмайма. Бютеу сынамымы, билимими аямай, биринчи классда окъугъан сабийлеге береме. Ала иги окъусала, меннге да сыйды.

Къарачайлыланы араларында джигитле, джигерле, атларын сый, махтау бла айтдыргъанла кёбдюле. Не къыйын болумда да къаджыкъмай урунуб, билим алыргъа тырмашхандыла. Алай бла халкъда белгили джазыучула, поэтле, композиторла, суратчыла, скульпторла, алимле, башха устала кёб чыкъгъандыла.

Сабий болуб, кёчгюнчюлюкню ачы джылларын сынагъан, атын махтау бла айтдыргъан къарачайлы,  Тамбийланы Сеит-Умарны джашы Асланбек, аллай адамларыбызны бириди. Ол къарачайлыладан биринчи геологду, геология-минералогия илмуланы докторуду, профессорду.

Парпан  бот.  колоквинт.

Парууат  то  же,  что  парууатай  бот.   лиана,  вьюнок.

Парыз  1. уст.  непреложная  обязанность,  долг  перед  кем-чем   (напр.  перед  чьей-л.  памятью)   2. куча  камней  на  огороде.

Папхы   бот. молочай  ларский.

Паташ  калий.

Мындан алда Санкт-Петербург шахарда «2018-чи джылны устазы» деген атлы Эресейни устазларыны конкурсу бардырылгъан эди.


Аладан къуру 15 педагог алчы болгъан эди, аланы бири да бизни джердешибиз – Зеленчук станседе 1-чи номерли школну математика, алгебра эмда геометрия дерследен устазы - Капалкина Юлия болгъанды. Конкурс башланырны аллы бла финалгъа чыкъгъан устазла бла РФ-ны Президенти Владимир Путин тюбешгенди. Ол алчыланы алгъышлаб, алагъа эмда бу санагъатда ишлеген бютеу устазлагъа джангы джетишимле, саулукъ-эсенлик теджегенди.