Римма Мухабовна Аброкованы къыз тукъуму Камбиевады. Мен аны эртдеден бери таныйма. 20 джылны мындан алгъа ол Первомайское элни орта школуну директору болуб ишлеген сагъатында мен аны юсюнден джазгъан эдим.
Римма Мухабовна, пенсиягъа чыкъгъанындан сора, Первомай аграр-колледжде кадрланы бёлюмюню тамадасы ишге джарашады. Школну юсюнден джазгъан заманымда мен Римма Мухабовна Гитче Къарачай районнга къалай тюшгенини, къарачайлыланы арасында ненча джыл джашагъаныны юслеринден джазмагъан эдим. Первомайское элде школну директоруду, коллективге таб башчылыкъ эте биледи, деб джазгъан эдим.
Мындан алда анга тюбеб, Гитче Къарачай районнга джашаргъа, ишлерге къачан келгенини, къарачайлыла бла къалай шохлукъ джюрютгенини юслеринден хапар сордум.
- Къабарты-Малкъар Республикада Зольский районда Каменномост деб бир эл барды, - дейди Римма Мухабовна. – Анда 1954-чю джыл аууз-герги айны 22-де туугъанма. Школгъа джюрюб башладым. Атам Мухаб, къазауатны ветераны, школну директору эди. Кесине да 1957-чи джыл «КъМАССР-ни махтаулу устазы» деген ат аталгъан эди. Арадан 11 джыл озуб, 1968-чи джыл, «Социалист Урунууну Джигити» деген атха ие болгъан эди. Кечирек кесим Къабарты-Малкъар университетни филология факультетин бошаб, орус тилден, литературадан школда дерсле бере башладым. Атам хаман дерслериме келиб, талай сагъатны тынгылаучан эди. Дерсле бошалсала кемликлерими айтыучан эди.
- Первомайское элге къалай тюшдюгюз да?
- Джазыу тюбетмеген зат джокъду. Аброков Магомет Мухарбиевич биз джашагъан элге къонакъгъа келиб тура эди. Хоншубузда къууанч бар эди да, бизни чакъыргъанларында, мен да атама, анама къошулуб баргъан эдим. Магометни анда кёрген эдим. Ол къууанч этген юйню джууугъу кёре эдим. Танышдыкъ. Бир-бирибизни джаратдыкъ. Алай бла 1975-чи джыл бир юйдеги къурадыкъ. Первомайское орта школда устаз болдум. Бу эл элимден эсе джууугъуракъ, багъалыракъ кёрюнюб башлады. Бир-эки джыл ётгенинде уа, туугъан элимча болуб къалды.
Школну устаз коллективини, хоншуларымы асламысы къарачайлыла эдиле. Аланы джюрегим къалай эсе да бир дженгил алыб къойгъан эди. «Къабарты эгечибиз, энди биз сени бизни тилибизде сёлеширге, адетлерибизге юретирикбиз», - дей эдиле чам-накъырда халда. «Мени анам къарачай тиширыуду. Аны къыз тукъуму Гочияладанды», - дегенимде: «Да сора сен къарачай тиширыуса да», - деучен эдиле.
«Бу аламат, огъурлу халкъны кърал джуртундан зор бла нек кёчюрдю, аны къырыргъа нек изледи?» - деб кёб сагъыш этиучен эдим. Ол сорууланы атама да берген эдим. «Гюрджюню джерини чеклерин кенгертир ючюн кёчюргендиле. Къарачайлыланы мен иги таныйма. Огъурлу халкъды. Кишиге хатасы джокъду. Къазауатда да къарачай джашла ётгюр сермешгендиле душманла бла. Кёб къыйынлыкъ кёрген миллетди. Иги бол алагъа», - деучен эди.
1982-чи джыл мени юретиу джаны бла школну директоруну заместители этедиле. Талай джылдан сора школну директору болама.
Первомайское элде 6-чы номерли школ не заманда да юлгюлю эди. Бу школдан Гитче Къарачай районну орта школлары юлгю алыб туруучан эдиле. «Меннге дери юлгюлю болуб тургъанды, мен директор болгъанлай иш артха кетиб къалмасын», - дедим да, тамам кёлюм бла ишлеб кюрешдим: аны сыйын, махтауун сакъладым. Талай джылдан гимназия этдиле аны. 1987-чи джылдан башлаб, 2012-чи джылгъа дери директор болуб турдум. Сейири неди десегиз, мени атам Мухаб Алимович пенсиягъа 1987-чи джыл чыкъгъан эди. Мен да ол джыл Первомайскоеде 6-чы номерли гимназияны директору болгъан эдим.
- Бютеулей да школда ненча джыл ишлегенсе? Саугъа-зат алгъанмыса ишинг ючюн?
- Школ джашаугъа 37 джылымы бергенме. «Къарачай-Черкес Республиканы махтаулу устазы» деген атны джюрютеме, РФ-ны халкъ окъуууну айырмасыма. 2006-чы джыл конкурсха къошулуб, «Эм иги устаз» деген атха ие болуб, РФ-ны Правительствосуну грантын – 100 минг сомун - алгъан эдим. 2004-чю джыл «Джылны директору» деген ат да аталгъан эди. 2000-чи, 2003-чю, 2004-чю джыллада КъЧР-ни Правительствосуну Хурмет грамоталары, 2000-чи, 2002-чи джыллада КъЧР-ни Окъуу бла илму министерствосуну Хурмет грамоталары да берилген эдиле. КъЧР-ни Халкъ Джыйылыуу (Парламенти) да мени сансыз къоймагъанды. 2017-чи джыл ол Хурмет грамотасын берген эди.
Бу джетишимлеге мен школну устаз коллективини, Гитче Къарачай районну администрациясыны эмда аны окъуу бёлюмюню болушлукълары бла джетгенме.
«Бу къабартылы тиширыуду», - деб, районну тамадалары ёмюрде да сууукъ къарамагъандыла. Джууукъ адамларына санаб, не джаны бла да болушхандыла. Аланы кючлери бла, излемлери бла махтаулу, сыйлы атланы алгъанма, конкурслагъа къошулгъанма.
Мен тукъумларын, атларын айтырыкъ адамла керти дуниягъа кёб болмай кетгендиле. Хапаланы Адемей, Багъатырланы Къурманбий, Джараштыланы Асланбек, джыллары бла бир-биринден кёбге уллу, кёбге гитче тюл эдиле. Бир джыл, бир кюн туугъанча болуб, уллу шохлукъ, тенглик джюрюте эдиле. Аланы тёртюнчю нёгерлери Ёзденланы Мусса эди. Уллу Аллахха шукурла болсун, ол бюгюн да сауду. Ма бу тёртюсю да меннге кёб болушхандыла ишимде. Хапаланы Адемей районну окъуу бёлюмюню тамадасы болгъан джыллада кюн сайын дегенча ишимден хапарлы болуб тура эди. Аланы бирери бирер онглу адам эди.
Бир-бирде кесим джангыз къалыб, аланы эсиме тюшюрсем, кёлюм аз болуб, кёзлеримден джыламукъла чыгъыучандыла. Бары да джандетли болсунла. Ма аланы, алачаланы къайгъырыулары, джюрек джылыулары бла мен Гитче Къарачай районну адамы болуб къалдым.
Джашагъан юйюмде да къарачайлыла кёбдюле. Ала да ашхы адамладыла. Джашымы юйлендирген сагъатда, кесибизни фатарыбыз тарлыкъ этгенинде, къарачай хоншубуз фатарын толусу бла бизге бериб къойгъан эди. Къарачайлыла махтаугъа, сыйгъа тыйыншлы адамладыла.
Бусагъатда мен Первомай аграр колледжде кадрланы, педагогика кабинетни тамадасы болуб ишлейме. Аграр колледжни директору Гочияланы Аубекирни джашы Ахматды да, ол ишлеген адамны сыйын чыгъара билген адамды.
Ахырында айтырым, къарачайлыланы арасында джашагъаныма къууанама, аладан кёб затха юреннгенме. Уллу Аллах аланы хар къуру да къууанчлы этиб турсун!
Римма Мухабовна, пенсиягъа чыкъгъанындан сора, Первомай аграр-колледжде кадрланы бёлюмюню тамадасы ишге джарашады. Школну юсюнден джазгъан заманымда мен Римма Мухабовна Гитче Къарачай районнга къалай тюшгенини, къарачайлыланы арасында ненча джыл джашагъаныны юслеринден джазмагъан эдим. Первомайское элде школну директоруду, коллективге таб башчылыкъ эте биледи, деб джазгъан эдим.
Мындан алда анга тюбеб, Гитче Къарачай районнга джашаргъа, ишлерге къачан келгенини, къарачайлыла бла къалай шохлукъ джюрютгенини юслеринден хапар сордум.
- Къабарты-Малкъар Республикада Зольский районда Каменномост деб бир эл барды, - дейди Римма Мухабовна. – Анда 1954-чю джыл аууз-герги айны 22-де туугъанма. Школгъа джюрюб башладым. Атам Мухаб, къазауатны ветераны, школну директору эди. Кесине да 1957-чи джыл «КъМАССР-ни махтаулу устазы» деген ат аталгъан эди. Арадан 11 джыл озуб, 1968-чи джыл, «Социалист Урунууну Джигити» деген атха ие болгъан эди. Кечирек кесим Къабарты-Малкъар университетни филология факультетин бошаб, орус тилден, литературадан школда дерсле бере башладым. Атам хаман дерслериме келиб, талай сагъатны тынгылаучан эди. Дерсле бошалсала кемликлерими айтыучан эди.
- Первомайское элге къалай тюшдюгюз да?
- Джазыу тюбетмеген зат джокъду. Аброков Магомет Мухарбиевич биз джашагъан элге къонакъгъа келиб тура эди. Хоншубузда къууанч бар эди да, бизни чакъыргъанларында, мен да атама, анама къошулуб баргъан эдим. Магометни анда кёрген эдим. Ол къууанч этген юйню джууугъу кёре эдим. Танышдыкъ. Бир-бирибизни джаратдыкъ. Алай бла 1975-чи джыл бир юйдеги къурадыкъ. Первомайское орта школда устаз болдум. Бу эл элимден эсе джууугъуракъ, багъалыракъ кёрюнюб башлады. Бир-эки джыл ётгенинде уа, туугъан элимча болуб къалды.
Школну устаз коллективини, хоншуларымы асламысы къарачайлыла эдиле. Аланы джюрегим къалай эсе да бир дженгил алыб къойгъан эди. «Къабарты эгечибиз, энди биз сени бизни тилибизде сёлеширге, адетлерибизге юретирикбиз», - дей эдиле чам-накъырда халда. «Мени анам къарачай тиширыуду. Аны къыз тукъуму Гочияладанды», - дегенимде: «Да сора сен къарачай тиширыуса да», - деучен эдиле.
«Бу аламат, огъурлу халкъны кърал джуртундан зор бла нек кёчюрдю, аны къырыргъа нек изледи?» - деб кёб сагъыш этиучен эдим. Ол сорууланы атама да берген эдим. «Гюрджюню джерини чеклерин кенгертир ючюн кёчюргендиле. Къарачайлыланы мен иги таныйма. Огъурлу халкъды. Кишиге хатасы джокъду. Къазауатда да къарачай джашла ётгюр сермешгендиле душманла бла. Кёб къыйынлыкъ кёрген миллетди. Иги бол алагъа», - деучен эди.
1982-чи джыл мени юретиу джаны бла школну директоруну заместители этедиле. Талай джылдан сора школну директору болама.
Первомайское элде 6-чы номерли школ не заманда да юлгюлю эди. Бу школдан Гитче Къарачай районну орта школлары юлгю алыб туруучан эдиле. «Меннге дери юлгюлю болуб тургъанды, мен директор болгъанлай иш артха кетиб къалмасын», - дедим да, тамам кёлюм бла ишлеб кюрешдим: аны сыйын, махтауун сакъладым. Талай джылдан гимназия этдиле аны. 1987-чи джылдан башлаб, 2012-чи джылгъа дери директор болуб турдум. Сейири неди десегиз, мени атам Мухаб Алимович пенсиягъа 1987-чи джыл чыкъгъан эди. Мен да ол джыл Первомайскоеде 6-чы номерли гимназияны директору болгъан эдим.
- Бютеулей да школда ненча джыл ишлегенсе? Саугъа-зат алгъанмыса ишинг ючюн?
- Школ джашаугъа 37 джылымы бергенме. «Къарачай-Черкес Республиканы махтаулу устазы» деген атны джюрютеме, РФ-ны халкъ окъуууну айырмасыма. 2006-чы джыл конкурсха къошулуб, «Эм иги устаз» деген атха ие болуб, РФ-ны Правительствосуну грантын – 100 минг сомун - алгъан эдим. 2004-чю джыл «Джылны директору» деген ат да аталгъан эди. 2000-чи, 2003-чю, 2004-чю джыллада КъЧР-ни Правительствосуну Хурмет грамоталары, 2000-чи, 2002-чи джыллада КъЧР-ни Окъуу бла илму министерствосуну Хурмет грамоталары да берилген эдиле. КъЧР-ни Халкъ Джыйылыуу (Парламенти) да мени сансыз къоймагъанды. 2017-чи джыл ол Хурмет грамотасын берген эди.
Бу джетишимлеге мен школну устаз коллективини, Гитче Къарачай районну администрациясыны эмда аны окъуу бёлюмюню болушлукълары бла джетгенме.
«Бу къабартылы тиширыуду», - деб, районну тамадалары ёмюрде да сууукъ къарамагъандыла. Джууукъ адамларына санаб, не джаны бла да болушхандыла. Аланы кючлери бла, излемлери бла махтаулу, сыйлы атланы алгъанма, конкурслагъа къошулгъанма.
Мен тукъумларын, атларын айтырыкъ адамла керти дуниягъа кёб болмай кетгендиле. Хапаланы Адемей, Багъатырланы Къурманбий, Джараштыланы Асланбек, джыллары бла бир-биринден кёбге уллу, кёбге гитче тюл эдиле. Бир джыл, бир кюн туугъанча болуб, уллу шохлукъ, тенглик джюрюте эдиле. Аланы тёртюнчю нёгерлери Ёзденланы Мусса эди. Уллу Аллахха шукурла болсун, ол бюгюн да сауду. Ма бу тёртюсю да меннге кёб болушхандыла ишимде. Хапаланы Адемей районну окъуу бёлюмюню тамадасы болгъан джыллада кюн сайын дегенча ишимден хапарлы болуб тура эди. Аланы бирери бирер онглу адам эди.
Бир-бирде кесим джангыз къалыб, аланы эсиме тюшюрсем, кёлюм аз болуб, кёзлеримден джыламукъла чыгъыучандыла. Бары да джандетли болсунла. Ма аланы, алачаланы къайгъырыулары, джюрек джылыулары бла мен Гитче Къарачай районну адамы болуб къалдым.
Джашагъан юйюмде да къарачайлыла кёбдюле. Ала да ашхы адамладыла. Джашымы юйлендирген сагъатда, кесибизни фатарыбыз тарлыкъ этгенинде, къарачай хоншубуз фатарын толусу бла бизге бериб къойгъан эди. Къарачайлыла махтаугъа, сыйгъа тыйыншлы адамладыла.
Бусагъатда мен Первомай аграр колледжде кадрланы, педагогика кабинетни тамадасы болуб ишлейме. Аграр колледжни директору Гочияланы Аубекирни джашы Ахматды да, ол ишлеген адамны сыйын чыгъара билген адамды.
Ахырында айтырым, къарачайлыланы арасында джашагъаныма къууанама, аладан кёб затха юреннгенме. Уллу Аллах аланы хар къуру да къууанчлы этиб турсун!
КЪОБАНЛАНЫ Махмут.
{jcomments}