Мындан алда, Шимал Кавказ кърал академияны профессору, техника илмуланы доктору, джазыучу, назмучу, кёчюрюучю, политика-джамагъат къуллукъчу Алийланы Ибрахимни джашы Исмаилны «Этнополитические этюды» деген джангы китабы Москвада чыкъгъан эди. 

Бу китабха белгили профессорну алкъын бир джерде да басмаланмагъан эмда алгъаракълада чыкъгъан публицистика ишлери киргендиле. Ол ишледе бюгюннгю Эресейни политика, экономика, социал джашауунда джетишген, джетишмеген затла; къралыбызны халкъларыны  бюгюннгю джашау халлары, мындан ары кеслерини миллет шартларын къалай сакъларгъа керек болгъанлары ачыкъланадыла. Китабны бир бёлюмюнде Алий улу озгъан ёмюрню 90-чы джылларында Эресейде болгъан оюмсуз, къоркъунчлу политика ишлени суратлай, ол джылла бизни къралда джашагъан халкълагъа къаллай джарсыула келтиргенлерин, Къарачай-Черкесияны юлгюсю бла да кёргюзеди.

Ол къыйын джыллада, тюзлюк, терслик къайда болгъанын кёбчюлюк эсгерелмей джунчугъан заманда, белгили этнополитик Алийланы Исмаилны джазгъан затлары, къыбыламача, кёблеге джол кёргюзгенди. Сёз ючюн, Алий улу «Шлейф бед и страданий» деген китабында 1943-чю джылда къарачай халкъны кёчюргенлери уллу зулму иш болгъанын кёргюзе, тюзлюк тюзде къалмаз ючюн 90-чы джыллада да не этерге керек болгъанын ачыкълагъанды. Аны бла бирге, халкъ кесини таза атын толу къайтарыр ючюн кюреш этсин, ол кюрешни юсю бла миллет бирлешсин деб чакъыргъанды.

Алийланы Ибрахимни джашы Исмаилны «ит иесин танымагъан» 1994-чю, 1995-чи, 1996-чы джыллада тюрлю-тюрлю басмалада чыкъгъан «Умом Россию не понять или в поисках общенациональной идеи» деген иши кёб окъуучуланы эмда политиклени,  тубандача болуб тургъан, мутхуз ангыларына чыракъ болуб, джарытхан эди. Аз джазылгъанлыкъгъа кёб магъанасы болгъан бу аналитика иш, Кюнчыгъыш бла Кюнбатышны арасында орналгъан орус тилли  халкъгъа Ата джуртну сюерге чакъыргъан, миллет фикирча, бир чыгъарма болгъан эди.  

2008-чи джыл Къарачай-Черкес Республикада Къарачай Эресей империяны къурамына киргенине 180 джыл толгъанына аталгъан уллу байрам болгъан эди. Ол джыйылыуда Алийланы Исмаил «180 лет с Россией» деген докладын этген эди.  Анда айтылгъаннга кёре, къарачай халкъ эресейчи халкъла бла бир юйюрде джашаб тургъанлай, аланы ичинде, хар бир халкъдача, бизни  да энчи орнубуз болгъанына илму тамал салыннганды. (Андан бери бу байрам республикада джыл сайын официал халда болуучанды.) Алий улуну ма бу магъаналы доклады да киргенди джангы чыкъгъан китабха.

Профессор Исмаил Ибрахим улу 1992-чи джыл джазгъан «Куда нас ведут?» деген статьяны магъанасы, артыкъсыз да ол джыллада бек уллу болгъанды. Нек? Эсигизде эсе да, ол джыл Эресейни къурамына кирген республикала «кесибиз энчи болабыз» деб, къайгъыла чыгъаргъан эдиле. Башханы къой эсенг, бизни гитче Къарачай-Черкес Республикабызны беш кесекге юлеширге излегенле ит аягъынлай болгъан эдиле. Аланы ачыкълайды Алий улу  «Куда нас ведут?» деген статьясында.

Заман сынджырны юзмей, бюгюнлюкге байлай, озгъан заманны осал ишлерин айыблай, ашхы шартларын алгъышлай, окъуучуланы тюшюндюрген, бюгюннгю тёлюге игиликлени юлгю этген чыгъармаладыла Алий улуну джазгъанлары.

Алийланы Исмаилны джангы китабында эм уллу  орунну «Карачай - эпохи перемен» деген иши алады.  Бу ишинде Къарачай-Черкес Республикада болгъан, бола тургъан политика-джамагъат болумну юсю бла саулай къралыбызда болумну кёргюзеди. Джетишмеген затланы къуру хыртха уруб къоймай, аланы тюзетир ючюн не этерге керек болгъаныны юсюнден этген оюмларын да джазады. Аны бла бирге тюзетиу ишлени Эресей Федерацияны Конституциясындан  чыртда чыкъмагъанлай этерге керек болгъанын чертеди.

Этилген ашхы ишлени, энди этиллик, тюзетиллик затланы юслеринден бу китабда акъыллы, фахмулу оюмла бек кёбдюле. Ол оюмланы бир тюз адам да, уллу сынамы болгъан политик да къыйналмай ангыларча джазгъанды профессор. Алийланы Исмаил ёмюрюнде бир партиягъа да кирмегенди. Ол себебден,  ол кесини фикирлерин тюрлендирмегенлей, бирча, тюзлюкню джолунда, барады.

Адамланы рахатлыкъда мелхум джашау этгенлерине эм баш магъана береди,  менден джылы бла уллу, акъыллы, фахмулу, сыйлы тенгим Алийланы Ибрахимни джашы Исмаил.

«Хар бир халкъны да сыйы кърал башчыны сыйындан, аны джорукъларындан эсе мийикди. Аны ангыламай, кесини энчи излемлерин халкъныкъындан эсе мийик салгъан кърал башчыны терен акъылы джокъду. Аллай патчахла джашау джолларын къолай бла бошамайдыла», – деученди профессор, техника илмуланы доктору, джазыучу, назмучу, кёчюрюучю, политика-джамагъат къуллукъчу Алийланы Ибрахимни джашы Исмаил.

Мени кёлюме келгенден а, Алийланы Исмаилны «Этнополитические этюды» деген джангы китабы хар къарачайлыны, республикабызда, къралыбызда Ата джуртун сюйген хар адамны столунда болургъа керекди.

 

  КЪОЧХАРЛАНЫ Руслан,

Шимал Кавказ кърал академияны ректору.

 
{jcomments}